OSMANLI DEVLETİ'NDE YENİ BİR YAPILANMA: TANZİMAT FERMANI

Yıl 2023, TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI-2023, 60 - 91, 29.10.2023

Mehmet Zakir Sarıkaya

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal_29.10.2023.4

Öz

Osmanlı Devleti’nin 19. asırda imparatorluğun içinde bulunduğu ağır şartları düzeltmek ve Avrupalı devletlerle daha sıcak ilişkiler kurmak için büyük bir çaba içerisinde olduğu görülmektedir. Bu nedenle Osmanlı Devleti’nin batılılaşma ve modernleşme çabasını anlamak için Tanzimat’ı anlamak gerekir. Tanzimat Fermanı’yla birlikte yapılan düzenlemeler bir bütün olarak değerlendirildiğinde Osmanlı Devlet yapılanmasında bir yeniden inşa ve ihya çalışması olduğu söylenebilir. Tanzimat döneminde yapılan düzenlemeler, Osmanlı Devleti’nin en az iki asırlık biriken sorunlarının çözümüne yöneliktir. Başta idari yapılanma olmak üzere hukuki, askeri, mali ve eğitim alanında önemli değişim ve dönüşümlerin gerçekleştirildiği görülmektedir. Tanzimat hareketinin en önemli amacı değişimin kanunlarla gerçekleştirilmesidir. Son karar mercii padişah olsa da padişahın ve devlet yöneticilerinin kanunlara bağlı olduğunun vurgulanması hukukun/kanunun üstünlüğü prensibinin kabulü açısından önemli bir gelişmedir. Yapılan değişikliklerde Tanzimat Fermanı temel bir ilke olarak kabul edilmiş, Ferman, daha sonra yapılan düzenlemelere de kaynaklık etmiştir.
Tanzimat hareketi, belki devleti çöküşten kurtaramamış; ancak bu girişim, Osmanlı Devleti’nde bazı müesseselerin ihya edilmesine bazılarınınsa ilk defa kurulmasına vesile olmuştur. Bu nedenle Tanzimat, Osmanlı Devlet’inde yeni bir yapılanmayı, modernleşme ve ilerleme noktasında ortaya konulmuş güçlü bir iradeyi temsil etmektedir. Tanzimat dönemi ve Tanzimat sonrası gelişmeler Cumhuriyetin ilanında ve bugünkü Türkiye’nin oluşumunda da önemli bir etkiye sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Fermanı;, Gülhane Hatt-ı Hümayûnu;, Osmanlı Modernleşmesi;, Batılılaşma;, Mustafa Reşit Paşa

A NEW RESTRUCTURING IN THE OTTOMAN STATE: TANZİMAT EDICT

Öz

In the 19th century, the Ottoman Empire made great efforts to improve the harsh conditions in which the empire found itself and to establish warmer relations with European states. Therefore, in order to understand the westernization and modernization efforts of the Ottoman Empire, it is necessary to understand the Tanzimat. When the arrangements made with the Tanzimat Edict are evaluated as a whole, it can be said that there was an effort of reconstruction and revival in the Ottoman state structure. The regulations made during the Tanzimat period were aimed at solving the problems of the Ottoman Empire that had accumulated for at least two centuries. Significant changes and transformations were realized in the legal, military, financial and educational fields, particularly in the administrative structure. The most important aim of the Tanzimat movement was to bring about change through laws. Although the sultan is the final decision-maker, emphasizing that the sultan and state administrators are bound by the law is an important development in terms of the acceptance of the principle of the rule of law. The Tanzimat Edict was accepted as a fundamental principle in the amendments made, and the Edict was the source of the regulations made afterwards.
The Tanzimat movement may not have saved the state from collapse, but this initiative was instrumental in the revival of some institutions in the Ottoman Empire and the establishment of others for the first time. For this reason, Tanzimat represents a new structuring in the Ottoman State and a strong will for modernization and progress. The Tanzimat period and post-Tanzimat developments had a significant impact on the proclamation of the Republic and the formation of today's Turkey.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Edict;, Gülhane Hatt-ı Hümayûnu;, Ottoman Modernization;, Westernization;, Mustafa Reşit Paşa

Kaynakça

• Akça, G. ve Hülür H. (2007). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Siyasal ve Hukuksal Yapının Modernleşmesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (21), 235-269.
• Aktel, M. (1998). Tanzimat Fermanı’nın Toplumsal Yansıması. Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3, 177-184.
• Akşin, S. (1994). 1839’da Osmanlı Ülkesinde İdeolojik Ortam ve Osmanlı Devleti’nin Uluslararası Durumu. Mustafa Reşit Paşa ve Dönemi Semineri, 13-14 Mart 1985 (Bildiriler) içinde (s. 5-12). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Aslan, T. (2010). Tanzimat Fermanı’na Dair Bazı Düşünceler. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3, 197-217.
• Ata, R. (2014). Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat. Mütefekkir, Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 1, 159-192.
• Berkes, N. (2017). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bilsel, C. (1940). Tanzimat’ın Harici Siyaseti. Tanzimat (C. 2). İstanbul: Maarif Matbaası.
• Çadırcı, M. (1994). Tanzimat’ın Uygulanması ve Karşılaşılan Güçlükler (1860-1856).
• Mustafa Reşit Paşa ve Dönemi Semineri, 13-14 Mart 1985 (Bildiriler) içinde (s.97-104). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çadırcı, M. (1988). Tanzimat Döneminde Türkiye’de Yönetim. Belleten, 52(203), 601-626.
• Çağatay, N. (1994). Tanzimat ve Türk Eğitimi. Mustafa Reşit Paşa ve Dönemi Semineri, 13-14 Mart 1985 (Bildiriler) içinde (s. 53-64). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Dönmez A. (2016). Reform Karşıtları ve Mustafa Reşit Paşa: Tanzimat Fermanı’nın Bedeli. Turkish Studies, 11(6), 17-30.
• Dönmez, A. (2011). Mustafa Reşit Paşa’nın İkinci Londra Elçiliği ve Tanzimat Reformlarına Dair Memorandumu. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 6, 1-20.
• Engelhardt, E. (2017). Türkiye ve Tanzimat – Devlet-i Osmaniye’nin Târih-i Islahatı. (A. Reşad, Çev.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Eryılmaz, B. (2017). Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme. İstanbul: İşaret Yayınları. Findley, V. C. (1985). 19. yy’da Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Gelişme. (A. Günlük, Çev.). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, (C. 1, s. 259-262). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Finkel, C. (2007). Rüya’dan İmparatorluğa Osmanlı (1900-1923). (Z. Kılıç, Çev.). İstanbul Timaş Yayınları.
• Gökbilgin, M. T. (1967), Tanzimat Hareketinin Osmanlı Müesseselerine ve Teşkilatına Etkileri. Belleten, 31(121), 93-111.
• Gündüz, A. (2010). XIX. Yüzyılda Osmanlı Devlet Hayatında Rol Oynayan Üç Büyük Devlet Adamı: Mustafa Reşit Ali ve Fuat Paşalar. Türk Dünyası Araştırmaları, 93(185), 65-93.
• Gümüş, M. (2013). Osmanlı Devleti’nde Kanunlaştırma Hareketleri, İdeolojisi ve Kurumları, Tarih Okulu, 14, 163-200.
• İnalcık, H. (1964). Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri. Belleten, 28(112), 623-690.
• İnalcık, H. (2018). Tanzimat ve Bulgar Meselesi. İstanbul: Kronik Kitap Yayınları.
• Kalaycıoğlu, E. v e S arıbay, A . Y. (2016). Tanzimat: Modernleşme Arayışı ve Politik Değişme. E. Kalaycıoğlu ve A. Y. Sarıbay (Ed.). Türk Siyasal Hayatı Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme içinde (s. 19-43). İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• Karabulut, M. (2010). Tanzimat Dönemi’nde Osmanlı’nın Yenileşme Sürecine Bir Bakış. Türk Dünyası Araştırmaları, 94(187), 125-138.
• Karal, E. Z. (1964). Gülhane Hatt-ı Hümayûnu’nda Batının Etkisi. Belleten, 28(112), 581-601.
• Kaynar, R. (2010). Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kılıçbay, M. A. (1985). Osmanlı Batılılaşması. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (C. 1, 147-152). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karlangıç, O. (2017). Ahmet Cevdet Paşa’ya Göre Tanzimat Dönemi Devlet Ricali. Tarih ve Gelecek Dergisi, 3, 266-239.
• Koçak, B. ve Sancaktutan E. (2021). Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Yenilikleri: Tanzimat Fermanı Sonrası Yeni Kurumlar. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 56(3), 1936-1948.
• Kodaman, B. (1985). Mustafa Reşit Paşa’nın Paris Sefirlikleri Esnasında Takip Ettiği Genel Politikası. Mustafa Reşit Paşa ve Dönemi Semineri, 13-14 Mart 1985 (Bildiriler) içinde (s. 71-75). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Küçük, C. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nda “Millet Sistemi” ve Tanzimat. Mustafa Reşit Paşa ve Dönemi Semineri, 13-14 Mart 1985 (Bildiriler) içinde (s. 13-23). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Lewis, B. (2000). Modern Türkiye’nin Doğuşu. (M. Kıratlı, Çev). Türk Tarih Kurumu Yayınları: Ankara.
• Mardin, Ş. (1985). Tanzimat ve Aydınlar. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (C. 1, s. 46-54). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2015). Türk Modernleşmesi. Makaleler 4, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2016). Tanzimat’tan Sonra Aşırı Batılılaşma. E. Kalaycıoğlu ve A. Y. Sarıbay (Ed.). Türk Siyasal Hayatı Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme içinde (s. 45-86). İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• Mumcu, A. (1994). Hukukçu Gözüyle Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat. Mustafa Reşit Paşa ve Dönemi Semineri, 13-14 Mart 1985 (Bildiriler) içinde (s. 39-47). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ongunsu, A. H. (1940). Tanzimat ve Amillerine Umumi Bir Bakış. Tanzimat I, İstanbul: Maarif Vekaleti Yayınları.
• Ortaylı, İ. (1985). Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde Yerel Yönetimler. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (C. 1, s. 231-244). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2000). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2008). Osmanlı’da Milletler ve Diplomasi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2016). Tanzimat Adamı ve Tanzimat Toplumu. E. Kalaycıoğlu ve A. Y. Sarıbay (Ed.). Türk Siyasal Hayatı Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme içinde (s. 89-111). İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• Özdemir, Y., Çiydem, E. ve Aktaş, E. (2014). Tanzimat Fermanı’nın Arka Planı. Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(1), 321-338.
• Sencer, M. (1984). Osmanlı İmparatorluğunda Tanzimat Sonrası Siyasal ve Yönetsel Gelişmeler. Amme İdaresi Dergisi, 17(3), 46-71.
• Tanör, B. (1985). Anayasal Gelişmelere Toplu Bir Bakış. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (C. 1, s. 10-26). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Timur, T. (1985). Osmanlı ve “Batılılaşma”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (C. 1, s. 139-146). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Timur, T. (1996). Osmanlı Çalışmaları. Ankara: İmge Kitabevi.
• Turhan, M. (1987). Kültür Değişmeleri. İstanbul: İ.F.A.V. Yayınları.
• Ubucini, M. A. (1998). Osmanlı’da Modernleşme Sancısı. (C. Aydın, Çev.). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Ulu, G. (2022). Tanzimat Dönemi Hukukta Modernleşme. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 26(1), 235-265.
• Yıldırım, Z. (2018). Mısır Meselesinin Çözümünde Mustafa Reşit Paşa’nın Tanzimat Fikrinin Anlaşılması. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 10(25), 534-548.
• Zürcher, E. J. (1993). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.