ÇOK İŞLEVLİ SÖZCÜKLERİN RUSÇADAN TÜRKÇEYE ÇEVİRİSİNDE KARŞILAŞILAN ZORLUKLAR

Yıl 2023, Cilt: 63 Sayı: 2, 953 - 986, 25.12.2023

Nuray Dönmez

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2023.63.2.3

Öz

Çeviri, dil öğrenim süresi boyunca başvurulan vazgeçilmez yöntemlerden biridir. Çeviri, öğrenme çıktılarının sağlıklı değerlendirmesine olanak sağlamaktadır. Bir dildeki sözlü veya yazılı bir metni başka bir dilde ifade etme ve bir üst evrede fikir, his ve duyguları da aktarabilme yetisi, çevirinin eşdeğerliğinin sağlanması açısından önemlidir. Rusçada yaygın olarak kullanılan çok işlevli sözcüklerin çeviri esnasında erek dile aktarımı zordur. Sahip oldukları sözlük anlamının dışında farklı anlamlara gelebilir ve cümlenin farklı ögeleri olarak karşımıza çıkabilir. Çok işlevli sözcüklerin erek dilde kazandığı karşılığı netleştirmede tonlama ve buna bağlı olarak cümle içi bağlama göre kullanım, temel belirleyicilerdir. Duygunun sese ve beden diline yansıtıldığı tonlamada ses tonu (sesin alçaltılıp yükseltilmesi), beden hareketleri, jestler gibi unsurlar önemlidir. Tonlamanın yazıya aktarılması zordur. Sese dayanan bir söyleyiş kuralı olduğu için sözlü konuşmada karşımıza çıkar. Tonlama, söylenen ifadelerin / duyguların aktarımına netlik kazandırmak için başvurulan önemli bir dil unsurudur; ancak yazılı ifadede bağlama göre anlam kazanır. Çalışmada Rusçada sözlü ifadede işlevsellik kazanmış olan ve zengin bir anlam havuzuna sahip olan çok işlevli sözcükler, Türkçede edindiği anlamlarla edebî çeviriler üzerinden gösterilmektedir. A. P. Çehov’un “İvanov” adlı oyununun Türkçeye aktarımında Ataol Behramoğlu’nun çevirmenliğinde 2002 yılında İş Bankası Kültür Yayınları ve Mehmet Özgül çevirmenliğinde 2006 yılında Cem Yayınevi’nden çıkan çevirileri ele alınmıştır. Bu çerçevede çalışmada amaç; çok işlevli sözcüklerin ve sözcük kalıplarının Türkçeye aktarımında Rusçadaki tonlama türleriyle edindiği anlam çeşitliliğini ve eş değerliliğini edebî eserlerin çevirisi üzerinden göstermektir. Çalışmada sesbilimsel karşılaştırma, gözlem ve açıklama yöntemleri kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çeviribilim, Çok işlevli sözcükler, Sesbilim, Tonlama, İletişimsel dil, Sözlü ifadeler

CHALLENGES IN TRANSLATING MULTIFUNCTIONAL WORDS FROM RUSSIAN TO TURKISH

Öz

Translation is one of the methods used in foreign language education. Translation method allows for a healthy assessment of learning outcomes. The ability to express an oral or written text in another language and convey ideas, feelings and emotions at a higher level is important in terms of ensuring the equivalence of translation. It is difficult to transfer the multifunctional words, which are widely used in Russian, to the target language through translation. They can have various meanings apart from their lexical meaning. The meaning of multifunctional words in the target language is clarified by taking into account the intonation and context. Elements such as the tone of voice (lowering and raising the voice), body movements and gestures are important in intonation, where emotion and feelings are reflected in the voice and body language. Intonation is difficult in written language. Since multifunctional words are based on sound, it is easier to translate them orally. Intonation is an important language element that adds meaning to the expressions and the emotions that these expressions include, but the intonation in written language is created within the context. In this study, multifunctional words which are used in spoken language and have rich meanings in Russian are examined through literary translations from Russian into Turkish. The translations of A. P. Chekhov's play "Ivanov", which was translated by Ataol Behramoğlu and published in 2002 by İşbank Cultural Publications and translated by Mehmet Özgül, by Cem Publishing in 2006 are examined in the study. The aim of this study is to observe the transfer of multifunctional words, which have many meanings with the intonation types in Russian, into Turkish through the translation of literary works. Phonological comparison, observation and explanation methods have been used in the study.

Anahtar Kelimeler

Translation studies, Multifunctional words, Phonology, Intonation, Communicative language, Verbal expressions

Kaynakça

• Börekçi, M. (2005). Türkçede Vurgu- Tonlama-Ölçü-Anlam İlişkisi. KKEFD, 12, 187-207.
• Çehov, A. P. (2002). Anton Çehov Bütün Oyunları I. (A. Behramoğlu, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Çehov, A. (2006). Bütün Oyunları 1. (M. Özgül, Çev.). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Çehov, А. P. (2008). İvanov. Erişim adresi: https://all-the-books.ru/books/chehovanton-ivanov.
• Dalkılıç, L. Ç. (2015). Rusça Ulusal Derlemi: Oluşumu, Amacı ve Perspektifleri. Turkish Studies, 10(10), 341-360.
• Dalkılıç, L. Ç. (2016). Rus Dilinde Kiplik Parçacıkları: Anlamı, Dildeki İşlevi ve Çeviri Sorunları Üzerine. Avrasya İncelemeleri Dergisi, 5(1), 167-198.
• Fedorov, A. V. (2002). Osnovı Obşçey Teorii Perevoda (Lingvistiçeskiye Problemı). Moskva: Filologiya Tri.
• Komissarov, V. N. (1999). Sovremennoye Perevodovedeniye. Moskva: ETS.
• Ojegov, S. I. (2005). Slovar Russkogo Yazıka. Moskva: ONIKS 21 Vek, Mir i Obrazovaniye.
• Pankov, F. (2004). Problema Polifunktsionalnosti Nareçiy (Na Primere Leksemı Blizko). Yazık, Soznaniye, Kommunikatsiya, Moskva: Maks Press.
• Petrova, N. E. (2019). Sovremennıye Printsipı Opisaniya İntonatsionnoy Sistemı (Na Materiale Russkogo i Angliyskogo Yazıkov). Baltiyskiy Gumanitarnıy Jurnal, 3(28), 331-335.
• Rozental D. E., Golub İ. B. ve Telenkova M. A. (2004). Sovremennıy Russkiy Yazık. Moskva: Ayris-Press.
• Stanislavski, K. (2021). Anton Çehov ve Oyunları Üstüne. (O. Akınhay, Çev.). İstanbul: Asude Kitaplar.
• Syuy, H. (2003). Polifunktsionalnıye Slova v Russkom Yazıke Kak Problema Russko- Kitayskih Slovarey (Yayınlanmamış doktora tezi). MGLU, Moskva.
• Şevtsova, A. K. (2010). Prosodiçeskaya Organizatsiya Zvuçaşçey Reçi Kak Faktor i Rezultat Yeyo Variativnosti. Acta Germano-Slavica, 4, 102-112.
• Taranuha, L. V. (2006). İntonatsionnıye Konstruktsii Kak Sredstva Fonetiçeskoy Organizatsii Reçi. Nauka Yuurgu: Materialı 66-Y Nauçnoy Konferentsii. Sektsii Sotsialno-Gumanitarnıh Nauk, 584-586.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. (t.y.). Tariz. Erişim adresi: www.tdk.sozluk.gov.tr
• Dostoyevski, F. M. (2006). Prestupleniye i Nakazaniye. Moskva: Mir Knigi.
• Veliçko, A. V. (Ed.). (2018). Kniga o Grammatike Russkogo Yazıka (Dlya Prepodavateley Russkogo Yazıka Kak İnostrannogo). SPB: Zlatoust. Natsionalnıy Korpus Russkogo Yazıka (НКРЯ) Rusçanın Ulusal Derlemi (RUD). Erişim adresi: www.ruscorpora.ru.
• Olcay, T. (2020). A. P. Çehov na Turetskoy Stsene. Sotsiokulturnoye Prostranstvo Rossii i Zarubejya: Obşçestvo, Obrazovaniye, Yazık, 9, 114-121.