The notion of attention has captivated philosophers since ancient times. This notion began to be investigated through experimental methods with the emergence of psychology as a modern science. The initial attention theories were related to the main features of attention: selectivity and limited capacity. In the following years, with the development of information technologies, the common view was that the human mind was like the information-processing mechanism of computers. In this human information processing system, there was a need for control of attention, in other words, control for the information flow entering the mechanism. This control mechanism was called ‘cognitive control’ and became one of the most important parts of the human information processing system. The purpose of this review is to examine behavioral methods, and the control models in the field, and to draw attention to the gaps in the literature and the lack of an overarching theory. Initial cognitive control models focused on the difference between controlled and automatic behaviors, and they outlined the specific features of these behaviors. Subsequent and more recent models investigated when and where to apply control through supervisory monitoring units in the mind. In order to measure cognitive control, conflict tasks such as Stroop, flanker, etc. have been used. By using these tasks, many effects have been revealed that help to understand the underlying mechanisms of cognitive control. One of the most important among these effects is a group of proportion congruency effects. By differentially manipulating proportion congruency effects, it was revealed that attention could be controlled in a proactive, reactive, and context-dependent manner. Earlier control models have been updated and new conceptual frameworks have emerged with these findings. Nevertheless, no existing model can comprehensively account for all the observed effects and there are gaps in the literature that need to be resolved.
attention cognitive control control of attention proportion congruency effects computational control models
Çok eski yıllardan beri düşünürlerin ilgisini çeken dikkat kavramı, psikolojinin modern bir bilim alanı olarak ortaya çıkması ile birlikte deneysel yöntemlerle araştırılmaya başlanmıştır. İlk dikkat kuramları dikkatin temel özelliklerinden seçici olma ve sınırlı kapasiteye sahip olma konularına odaklanmıştır. Sonraki yıllarda bilgi teknolojilerinin de gelişimi ile birlikte insan zihninin tıpkı bilgisayarlar gibi bir bilgi işleme mekanizmasına sahip olduğu görüşü benimsemiş ve bu mekanizmada sisteme giren bilgilerin akışını, dolayısıyla dikkati, kontrol eden bir sisteme ihtiyaç duyulmuştur. Bu kontrol sistemi ‘bilişsel kontrol’ olarak adlandırılmış ve bilgi işleme sisteminin en önemli parçalarından biri olarak kabul edilmiştir. Bu derlemenin amacı da kontrol alanında kullanılan davranışsal yöntemleri ve modelleri gözden geçirip bir araya getirerek, alanyazınındaki boşluklara ve kapsayıcı bir kuramın eksikliğine dikkat çekmektir. Bilişsel kontrolü konu alan ilk modeller kontrollü ve otomatik davranışların ayrımına odaklanmış ve bu davranışların kendilerine has özelliklerini ortaya koymuşlardır. Takip eden modellerde ve daha güncel modellerde ise zihinde bulunan denetleyici birimler aracılığı ile kontrolün ne zaman ve nereye uygulanacağı konusuna odaklanılmıştır. Bilişsel kontrolü ölçmek için ise deneysel olarak uygulanan Stroop, flanker vb. çatışma görevleri kullanılmıştır. Bu görevler aracılığı ile bilişsel kontrol mekanizmalarını aydınlatan pek çok etki ortaya çıkarılmıştır. Bu etkilerin en önemlilerinden birisi uyumluluk oranı etkileridir. Uyumluluk oranı etkileri çeşitli şekillerde değişimlenerek yeni deneysel yöntemler geliştirilmiş ve bu yöntemler sayesinde dikkatin proaktif, reaktif ve bağlama bağlı şekilde kontrol edilebildiği ortaya çıkarılmıştır. Bu etkiler ile birlikte kontrol modelleri güncellenmiş ve yeni kavramsal çerçeveler ortaya çıkarılmıştır. Yine de tüm bu etkileri kapsamlı şekilde açıklayabilen bir model henüz ortaya konmamış olup, alanyazınında halen çözülmesi gereken çeşitli problemler bulunmaktadır.
dikkat bilişsel kontrol dikkatin kontrolü uyumluluk oranı etkileri hesaplamalı kontrol modelleri
Birincil Dil | Türkçe |
---|---|
Konular | Hafıza ve Dikkat |
Bölüm | Araştırma Makalesi |
Yazarlar | |
Erken Görünüm Tarihi | 18 Aralık 2024 |
Yayımlanma Tarihi | |
Gönderilme Tarihi | 9 Eylül 2024 |
Kabul Tarihi | 3 Aralık 2024 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Cilt: 64 Sayı: 2 |
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi - dtcfdergisi@ankara.edu.tr
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.