WUJING ZONGYAO ADLI ESERE GÖRE "ALTIN DAĞIN" KONUMU ÜZERİNE

Yıl 2024, Cilt: 64 Sayı: 2, 944 - 1001

Gürhan Kirilen

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2024.64.2.1

Öz

Göktürk Türeyiş Destanı ile ilgili en eski kayıtlar 7. Yüzyılın ilk yarısına tarihlenen Zhou Shu (ZS) ve Sui Shu (SS) adlı eserlerde karşımıza çıkmaktadır. Batılı Sinologlar gibi, Çinli tarihçiler ve Türk tarihi uzmanları da bu iki eserde bulunan anlatılardan yararlanarak Göktürklerin ilk dönemlerini incelemiş, Çince "Tujüe" adıyla anılan Göktürklerin neşet ettiği "Jinshan/Altın Dağ" hakkında görüşler ortaya koymuşlardır. Göktürklerin ortaya çıkışı üzerine bugün dahi tam olarak anlaşılamayan anlatılar içindeki "dişi kurt", "mağara" ve "Jinshan/Altın Dağ" gibi motifler merak uyandırmış, söylencelerin nasıl anlaşılması gerektiği tartışma konusu olmuştur. Türeyiş ile ilgili Çince pasajların mitoloji mi, yoksa erken dönemlere ışık tutan örtük hikayeler mi olduğu netlik kazanmamıştır. Her iki durumda da, Çince kayıtları değerlendirmek için yalnızca birkaç anahtar kelime olduğu için Tujüe/Göktürklerin aslında nereden neşet ettiği sorusu belirsiz kalmıştır. Zhou Shu (ZS) ve Sui Shu (SS) adlı eserlerde karşımıza çıkan Göktürk Türeyiş efsanesinde "dört tarafı dağlarla çevrili bir vadi" konu edilmektedir. "Altın Dağ"ın yakınında yer alan bu vadinin batısında bir "Xihai/Batı Denizi" olduğu anlatılmaktadır. "Batı Denizi"nin doğusunda ve "Altın Dağ"ın güneyinde (ZS) veya güneydoğusunda (SS) ise "Gaochang" adını taşıyan bir yerleşim yerinin bulunduğu kaydedilmiştir. Bu makale, türeyiş efsanelerinde geçen yer adları üzerine, Wujing Zongyao (WJZY) ve Tianxia Jünguo Libing Shu (TXJGLBS) adlı eserlerde geçen birkaç cümle yardımıyla Jinshan/Altın Dağ sorununu yeniden ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Altın Dağ, Wujing Zongyao, Jin Shan, Gaochang

On the Location of the Golden Mountain According to Wujing Zongyao

Öz

Emergence of Tujue in Chinese sources has always been an interesting issue with controversial records and for having symbolic connotations such as "she wolf", "cave" and the "gold mountain/Jin shan" problems. As in Suishu (SS) and Zhoushu (ZS) and the other widely read sources we see little explanation whether we may take those accounts in words or as some fragmental remnants of a complete mythology. In both circumstances, we only have few keywords to evaluate these accounts: so the background of Tujue remains obscure for not being able to locate and identify some of the terminology. In the legend, which is relevant in related chapters of Zhou Shu (ZS) and Sui Shu (SS), there is "a valley surrounded by mountains on all four sides". The valley is located near the "Golden Mountain". It is said that there is a "Xihai/West Sea" in the west of the valley and there was a settlement named "Gaochang" in the east of the "West Sea" and in the south (ZS) or southeast (SS) of the "Golden Mountain". This paper aims to investigate Jinshan/Golden Mountain problem once again by bringing in two unnoticed accounts from Chinese sources, namely Wujing Zongyao (WJZY) and Tianxia Junguo Libing Shu (TXJGLBS).

Anahtar Kelimeler

Jin Shan, Golden Mountain, Wuing Zongyao, Gaochang

Kaynakça

• Ba, Z. 巴兆祥 (1994). Chongxiu Da-Qing Yitong Zhi 重修大清一統志. Zhou Gucheng 周谷城, ed. Zhongguo Xueshu Mingzhu Tiyao 中國學術名著提要 (içinde). Lishi 歷史. Shanghai: Fudan Daxue Chubanshe.
• Cen, Z. 岑仲勉 (2004). Tujüe Jishi突厥集史. Pekin: Zhonghua Shuju.
• Cui, H. 崔鴻 (1777). Shiliu Guo Chunqiu 十六國春秋 (SLGCQ). Pekin: Siku Quanshu.
• Chu, D. 储大文 (1874). Cunyanlou Wenji 存研樓文集 (CYLWJ). Pekin: Siku Quanshu.
• Ding, W. 丁文江 (1934). Zhonghua Minguo Xin Ditu 中华民国新地图 (ZHMGXDT). Shanghai: Shenbao Guan - Zhonghua Shuju.
• Du, Y. 杜佑 (1896). Tongdian通典 (TD). Zhejiang: Zhejiang Shuju.
• Gu, Y. 顧炎武 (2012). Tianxia Jünguo Libing Shu天下郡國利病書 (TXJGLBS). Shanghai: Shanghai Guji Chubanshe.
• Golden. P. B. (2013). Türk Halkları Tarihine Giriş (çev. Osman Karatay). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gömeç, S. (2014). Türk Tarihinden İzler I. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Fang, X. 房玄龄 (1974). Jin Shu 晋书 (JS). Pekin: Zhonghua Shuju.
• Gu, Z. 顧祖禹 (2005), Dushi Fangyü Jiyao 讀史方輿紀要 (DSFYJY). Pekin: Zhonghua Shuju.
• He, S. 和珅 (1764). Qinding Daqing Yitongzhi 欽定大清一統志 (DQYTZ). Pekin: Siku Quanshu.
• Ji, Y. 紀昀 (1782). Heyuan Jilüe 河源紀畧 (HYJL). Pekin: Siku Quanshu.
• Kirilen, G. (2021). Göktürklere Kalan Miras. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kirilen, M. (2020). Çin Kaynaklarına Göre Türklerde Defin. A. M. Dündar ve G. Kirilen (Ed.), APAM Çin Çalışmaları-I içinde (s. 255-279). Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları No. 674.
• Le, S. 樂史 (1781). Taiping Huanyu Ji太平寰宇記 (TPHYJ). Pekin: Siku Quanshu.
• Li, Da. 酈道元 (1779). Shuijingzhu水經注 (SJZ). Pekin: Siku Quanshu.
• Li, D. 李廸 (1781). Gansu Tongzhi甘肅通志 (GSTZ). Pekin: Siku Quanshu.
• Li, F. 李昉 (1995). Taiping Yulan 太平御覽 (TPYL). Pekin: Zhonghua Shuju.
• Li, J. 李吉甫 (1879). Yuanhe Junxianzhi 元和郡縣志 (YHJXZ). Pekin: Siku Quanshu.
• Li, Y. 李延寿 (1975). Bei Shi 北史 (BS). Pekin: Zhonghua Shuju.
• Liang Linghu D. 令狐德棻 (1988). Zhou Shu 周書 (ZS). Pekin: Zhonghua Shuju.
• Liu, M. (2006). Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri. (E. Kayaoğlu, D. Banoğlu, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Liu, X. 劉昫 (1988). Jiu Tang Shu 舊唐書 (JTS). Pekin: Zhonghua Shuju.
• Luo, M. 罗泌 (1755). Lushi 路史 (LS). Pekin: Siku Quanshu.
• Luo, X. 羅新 (2006). Zishuo Dunyugu Qiren 再說暾欲谷其人 (Tonyukuk Üzerine) Wenshi文史. 76.2006 /3.
• Ma, D. 馬端臨 (1748). Wenxian Tongkao文獻通考 (WXTK). Pekin: Siku Quanshu.
• Otkan, P., (1974). MS IV Yüzyılda Hunların Önderliğinde Çin'de Başlayan Yabancı Kavimler Hareketi'nin Kültürel, Toplumsal ve Ekonomik Etkileri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Qi, Z. 齊召南 (1781). Shuidao Tigang 水道提綱 (SDTG). Pekin: Siku Quanshu.
• Qian, L. 乾隆 (1767). Huangchao Tongzhi 皇朝通志 (HCTZ). Pekin: Siku Quanshu.
• Shen, B. 沈炳巽 (1778). Shuijingzhu Jishi Dinghua水經注集釋訂訛 (SJZJSDH). Pekin: Siku Quanshu.
• Shen, Y. (1974). Song Shu宋書 (SoS). Pekin: Zhonghua Shuju.
• Sinor, D. (der.) (2014). Erken İç Asya Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sima, G. 司馬光 (1956). Zizhi Tongjian (ZZTJ). Pekin: Zhonghua Shuju.
• Wang, Q. 王欽若 (1755). Cefu Yuangui 冊府元龜 (CFYG). Pekin: Siku Quanshu.
• Wang, Y.王應麟 (1755). Yühai 玉海 (YH). Pekin: Siku Quanshu.
• Wei, S. 魏收 (1974). Wei Shu 魏書 (WS). Pekin: Zhonghua Shuju.
• Wei, Z. 魏徵 (1988). Sui Shu 隋書 (SS). Pekin: Zhonghua Shuju.
• Xiao, Z. 蕭子顯 (1972), Nan Qi Shu 南齊書, (NQS). Pekin: Zhonghua Shuju.
• Xue, Z. 薛宗正 (1992). Tujue Shi 突厥史 (Göktürk Tarihi). Pekin: Zhongguo Shehui Kexue Chubanshe.
• Yang, Y. 楊應琚 (1762). Xining Fu Xinzhi西寧府新志 (XNFXZ). Pekin: Siku Quanshu.
• Ying J. 英廉 ve Zhuan, H. 傅恒 (1777). Xiyu Tuzhi 西域圖志 (XYTZ). Pekin: Siku Quanshu.
• Zeng, G. 曾公亮 (1781). Wujing Zongyao 武經總要 (WJZY). Pekin: Siku Quanshu.
• Zhang, S. 张生寅 ve Du C. 杜常顺 (2014), Qinghai Lishi青海历史. Pekin: Renmin Chubanshe.
• Zhang, T. 张廷玉 (1974). Ming Tarihi 明史 (MS). Pekin: Zhonghua Shuju.
• Zhao, E. 趙爾巽 (1927). Qinshigao 清史稿 (QSG). Pekin.
• Zhao, Y. 趙一清 (1781). Shuijingzhu Shi水經注釋 (SJZYS). Pekin: Siku Quanshu.
• Zheng, Q. 鄭樵 (1958). Tongzhi 通志 (TZ), Taibei: Xin Shuju Kanben.