Geleneksel Arıcılık Faaliyetleri Kapsamında Türkiye’de Yapılmış Etnobotanik Çalışmaların Değerlendirilmesi

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 1, 109 - 116, 31.01.2022

Çağla Atsay , Ernaz Altundağ Çakır

https://doi.org/10.29130/dubited.931955

Cited By: 1

Öz

İnsanlar gereksinimleri doğrultusunda yaşam sürdükleri coğrafyalarda yetişen bitkilerden birçok amaçla yararlanmaktadır. İnsanların bitkilerle olan tüm ilişkilerini etnobotanik bilim dalı incelemektedir. Dünyada ve ülkemizde çok eski çağlardan günümüze değin önemini devam ettirmiş olan arıcılık faaliyetleri de bitki-arı-insan üçgeninde gerçekleştiği için etnobotanik çalışmalarla birlikte değerlendirilmesi gereken bir konudur. Türkiye’de 1990-2020 yılları arasında etnobotanik alanında yapılmış olan 112 bilimsel eserin incelenmesi sonucu, geleneksel arıcılık faaliyetleri kapsamında bilgi içeren 29 etnobotanik çalışma bu çalışma kapsamında değerlendirilmiştir. Yapılan değerlendirme arıların ürün alımında faydalandığı bitkiler ve arıcılık faaliyetlerinde bitkilerin kullanımı olmak üzere iki ayrı kategoride gerçekleştirilmiştir. Değerlendirme sonucunda 50 bitki taksonunun polen ve nektar alımında, 1 bitki taksonunun propolis eldesinde ve 1 bitki taksonunun da polen ve nektar ile propolis eldesinde kullanıldığı kayıt edilmiştir. Ayrıca 11 bitki taksononun başta arı kovanı ve bal çıtası yapımında kullanılmak üzere 5 farklı şekilde arıcılık faaliyetlerinde kullanıldığı saptanmıştır. Çalışma sonucunda toplam 24 familyaya ait 52 bitki taksonu tespit edilmiştir. En fazla takson sayısına sahip familyalar: Lamiaceae (14 takson), Asteraceae (6 takson), Boraginaceae (5 takson), Fabaceae (4 takson) ve Ericaceae (3 takson) olarak sıralanmaktadırlar. Değerlendirme sonucu ortaya çıkarılan bilgiler ülkemizin sahip olduğu geleneksel arıcılık faaliyetleri potansiyeline katkı niteliğindedir.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel arıcılık, Etnobotanik, Arı ürünleri

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

A Review on Traditional Apicultural Activites in Terms of Ethnobotanical Studies in Turkey

Öz

People benefit from plants for various purposes around their geographies. The ethnobotanical discipline studies all the relationships between humans and plants. Since beekeeping activities take place in the triangle of plant-bee-human, that should be evaluated together with ethnobotanical studies. As a result of the review of 112 ethnobotanical studies published between the years of 1990 to 2020 in Turkey, twenty-nine of them containig information within the scope of traditional apicultural activities. The evaluation was carried out in two categoies: the plants used by bees for collecting nectar, pollen and other substances, and the use of plants in apicultural activities. As a result, 50 plant taxa were recorded as pollen and nectar sources, 1 taxon was recorded as propolis and 1 taxon was recorded as pollen, nectar and propolis. 11 plant taxa were recorded in terms of other apicultural activities; mainly as beehives and honey laths. 52 plant taxa belonging to 24 families were specified. The most common families were Lamiaceae (14 taxa), Asteraceae (6 taxa), Boraginaceae (5 taxa), Fabaceae (4 taxa) and Ericaceae (3 taxa) respectively. The results of the study contribute to the traditional apicultural activities potential of our country. 

Anahtar Kelimeler

Traditional beekeeping, Ethnobotanical, Bee products

Proje Numarası

-

Kaynakça

• [1] G. Kendir, ve A. Güvenç, “Etnobotanik ve Türkiye’de Yapılmış Etnobotanik Çalışmalara Genel Bir Bakış,” Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, c. 30, s. 1, ss. 49-80, 2010.
• [2] A. Köysal, “Gölyaka (Düzce) yöresinde etnobotanik bir araştırma,” Yüksek lisans tezi, Biyoloji, Fen Bilimleri Enstitüsü, Düzce Üniversitesi, Düzce, Türkiye, 2020.
• [3] Z. Koday, ve H. Karadağ, “Türkiye’deki arıcılık faaliyetleri ve bal üretiminin bölgesel dağılımı (2007-2018),” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 24, s. 1, ss. 495-510, 2020.
• [4] Anonim, Türkiye’de geleneksel arıcılık (2017, 29 Kasım) [Çevrimiçi]. Erişim: http://www.bugday.org/portal/haber_detay.php?hid=8019.
• [5] E. Karakurt, “Kelkit (Gümüşhane) ilçesinin etnobotanik özellikleri,” Yüksek lisans tezi, Biyoloji, Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzincan Üniversitesi, Erzincan, Türkiye, 2014.
• [6] A. Köysal, ve E. Altundağ Çakır, “Gölyaka ilçesinde (Düzce) yerel halk tarafından kullanılan bitkilerin yöresel isimleri,” Avrasya Terim Dergisi, c. 8, s. 2, ss. 70-78, 2020.
• [7] R. Polat, “Havran ve Burhaniye (Balıkesir) çevresinde tarımsal biyoçeşitlilik ve etnobotanik araştırmaları,” Doktora tezi, Biyoloji, Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir, Türkiye, 2010.
• [8] E. Altundağ, “Iğdır İlinin (Doğu Anadolu Bölgesi) doğal bitkilerinin halk tarafından kullanımı,” Doktora tezi, Farmasötik Botanik, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2009.
• [9] E. Altundağ, Iğdır'ın Faydalı ve Zehirli Bitkileri, 1. Baskı, Medipress Matbaa, Malatya, Türkiye, 2010.
• [10] G. Emre Bulut, “Bayramiç yöresinde etnobotanik araştırmalar,” Doktora tezi, Farmasötik Botanik, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Marmara Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2008.
• [11] C. Eksik, “Mardin İli Artuklu, Ömerli ve yeşilli ilçelerinin bazı köylerinde etnobotanik çalışma,” Yüksek lisans tezi, Biyoloji, Fen Bilimleri Enstitüsü, Harran Üniversitesi, Şanlıurfa, Türkiye, 2020.
• [12] H. Akan, M. M. Korkut ve M. M. Balos, “Arat Dağı ve Çevresinde (Bilecik, Şanlıurfa) etnobotanik bir araştırma,” Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilim Dergisi, c. 20, s. 1, ss. 67-81, 2008.
• [13] O. Tugay, K. Ertuğrul, ve E. Yıldıztugay, “Başarankavak (Konya) kasabası etnobotanik envanter çalışması,” TÜBA- KED, s. 9, ss, 107-126, 2011.
• [14] V. Gül ve B. Seçkin Dinler, “Kumru (Ordu)yöresinde doğal olarak yetişen bazı tıbbi ve aromatik bitkiler,” Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, c. 11, s. 1, ss. 146-156, 2016.
• [15] F. Ertuğ, G. Tümen, A. Çelik, ve T. Dirmenci, “Buldan (Denizli) etnobotanik alan araştırması,” TÜBA Kültür Envanteri Dergisi, s. 2, ss. 187-218, 2004.
• [16] Y. Bağcı, A. Savran, ve H. Dural, “Pozantı (Adana) ve çevresindeki bazı bitkilerin yerel adları ve etnobotanik özelikleri,” S Ü Fen Edebiyat Fakültesi Fen Dergisi, s. 27, ss. 77-82, 2006.
• [17] D. Saraç, Z. C. Özkan, ve S. Akbulut, “Ethnobotanic Features of Rize/Turkey Province,” Biological Diversity and Conservation, vol. 6, no. 3, pp. 57-66, 2013.
• [18] E. Sevgi, Ç. Kızılarslan Hançer, M. Akkaya, ve E. Altundağ Çakır, “Biga’da (Çanakkale) geleneksel kullanımı olan bitkilerin yöresel adları ve adlandırma yaklaşımları,” Avrasya Terim Dergisi, c. 6, s. 1, ss. 35-47, 2018.
• [19] S. A. Sargın, S. Selvi, ve M. Büyükcengiz, “Ethnomedicinal plants of Aydıncık District of Mersin, Turkey,” Journal of Ethnopharmacology, s. 174, ss. 200-216, 2015.
• [20] F. Ertuğ, “An ethnobotanical study in Central Anatolia (Turkey) 1,” A. Economic Botany, vol. 54, no. 2, pp. 155-182, 2000.
• [21] Ç. Kızılarslan, ve N. Özhatay, “An ethnobotanical study of the useful and edible plants of İzmit,” Marmara Pharmaceutical Journal, no. 16, pp. 194-200, 2012.
• [22] Ö. Kılıç, ve E. Bağcı, “An ethnobotanical survey of some medicinal plants in Keban (Elezığ-Turkey),” Journal of Medicinal Plants Research, c. 7, s. 23, ss. 1675-1684, 2013.
• [23] B. Gürdal, ve Ş. Kültür, “The edible and miscellaneous useful plants in Marmaris (Southwest Turkey),” İstanbul Eczacılık Fakültesi Dergisi, c. 44, s. 1, ss. 69-78, 2014.
• [24] Ş. Kültür, “An ethnobotanical study of Kırklareli (Turkey),” Phytologia Balcanica, vol. 14, no. 2, pp. 279-289, 2008.
• [25] I. Şimşek, F. Aytekin, E. Yeşilada, ve Ş. Yıldırımlı, “An ethnobotanical survey of The Beypazarı, Ayas and Güdül District Towns of Ankara Province (Turkey) 1,” Economic Botany, vol. 58, no. 4, pp. 705-720, 2004.
• [26] N. Sadıkoğlu, ve K. Alpınar, “Etnobotanik Açıdan Bartın,” XIII. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, İstanbul, Türkiye, 2000, ss. 87-100.
• [27] H. Özçelik, G. Ay, ve M. Öztürk, “Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun ekonomik yönden önemli bazı bitkileri,” X. Ulusal Biyoloji Kongresi, Erzurum, Türkiye, 1990, ss. 18-20.
• [28] E. Kahveci, S. Malkoçoğlu, M. Yeşilkaya, ve S. N. İnce Kahveci, “Tokat İl Merkezi ve ilçelerinde yetişen bazı odunsu bitkilerin etnobotanik özellikleri,” Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, c. 6, s. 2, ss. 62-75, 2017.
• [29] E. Tuzlacı, ve E. Tolan, “Turkish Folk Medicinal Plants, Part III: Şile (İstanbul),” Fitoterapia, no. 71, pp. 673-685, 2000.
• [30] E. Yüzbaşıoğlu, T. Tütenocaklı, ve İ. Uysal, “Reşadiye (A6, Tokat) ve çevresindeki bitkilerin etnobotanik özellikleri,” Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, c. 7, s. 2, ss. 420-432, 2020.
• [31] T. Baytop, Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi, Geçmişte ve Bugün, 2. baskı, İstanbul, Türkiye: Nobel Tıp Kitabevleri, 1999.
• [32] E. Akçiçek, G. Tümen, ve H. Malyer, “Oğul otu (Kovan otu) ve Oğul Çıkarma,” Uludağ Arıcılık Dergisi, c. 5, ss. 142-144, 2005.
• [33] E. Akyol, ve D. Özkök, “Varroa (Varroa Destructor) mücadelesinde organik asitlerin kullanımı,” Uludağ Arıcılık Dergisi, c. 5, ss. 167-174, 2005.