Türkiye’de Kırsal Mimarinin İfadesi Olarak Bağ Damı Kültürü: Nevşehir Göreme Örnekleri

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 4, 2200 - 2211, 23.10.2024

Esra Tokat Nişancı

https://doi.org/10.29130/dubited.1483810

Öz

Toplum tarafından yerel malzeme ve yerel ustalar kullanılarak inşa edilen, yalnızca ihtiyaca yönelik yapıları tanımlayan halk mimarisi eylemleri; Sürdürülebilirlik kaygısı taşımadan inşa edilmiş olsalar da halkın sosyal ve ekonomik durumunu yansıtması açısından önemli kültür varlıklarını barındırmaktadırlar. Türkiye'nin verimli topraklara sahip İç Anadolu coğrafyasında inşa edilen bağ evleri, şaraphaneler, tarım depoları gibi farklı işlevlere hizmet eden taşınmazlar, özellikle bulundukları bölgenin kimliğini ifade etmesi bağlamında kültürel değere sahiptir. Bu çalışmada Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilen bağ çatıları; malzeme, teknik ve üslup özellikleri açısından incelenmiştir. Orta Anadolu halk mimarisine özgü bu yapılar, mimari özellikleri ve yapıldıkları dönemin koşullarıyla bütünleşik bir şekilde değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bağ evleriyle yapısal ve işlevsel açıdan hiçbir benzerliği olmayan bağ çatılarının daha önce bilimsel bir yayına konu edilmemiş olması literatürde eksiklik olarak görülmüş; Bu yapılar Göreme Kasabasında tespit edilen yapılar esas alınarak tipoloji oluşturularak kataloglanmış ve bilimsel çalışmaya konu edilmiştir. Çalışmaya dahil edilen bağ çatılarının her biri yerinde incelenmiş, fotoğraflanmış ve ölçüleri alınmıştır. Malzeme, teknik ve süsleme detaylarıyla incelenen bağ çatılarının Göreme Beldesi'ndeki eski bağ yolu üzerinde belli bir çizgi takip ettiği görüldüğünden; Güzergâh üzerinde önemli bir konuma sahip olan ancak günümüzde Uçhisar İlçesi sınırları içerisinde kalan bir örnek de çalışmaya dahil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bağ damı, Kültürel miras, Halk mimarisi, Vernaküler mimarlık, Göreme

Culture of Vineyard Roofs as Expression of Rural Architectural in Turkey: Nevsehir Goreme Examples

Öz

Folk architecture actions that define only need-oriented structures built by the society using local materials and local masters; Even though they were built without any concern for sustainability, they been contained important cultural assets in terms of reflecting the social and economic situation of the people. Immovable properties that serve different functions such as vineyard houses, wineries and agricultural warehouses built in the Central Anatolia geography of Turkey, which has fertile lands, have cultural value in the context of expressing the identity of the region in which they are located. In this study, vineyard roofs registered as immovable cultural assets by the Ministry of Culture and Tourism; it was examined in terms of material, technical and stylistic features. These structures, unique to Central Anatolian folk architecture, have been tried to be evaluated in an integrated manner with their architectural features and the conditions of the period in which they were built. The fact that vineyard roofs, which do not have any structural and functional similarities with vineyard houses, have not been the subject of a scientific publication before, was seen as a deficiency in the literature; these structures were cataloged by creating a typology based on the structures identified in Göreme Town and were subject to scientific study. Each of the vineyard roofs included in the study have been examined on site, photographed and measured. Since the vineyard roofs, which were examined with material, technique and decoration details, were seen to follow a certain line on the old vineyard road in Göreme Town; a sample that is significantly located along the route but remains within the borders of Uçhisar District today was also included in the study.

Anahtar Kelimeler

Vineyard roof, Cultural heritage, Folk architecture, Vernacular architecture, Göreme

Kaynakça

• [1] Ministry of Culture. (2023, 14 March). Göreme Milli Parkı ve Kapadokya (Nevşehir) [Online]. Available: https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-44433/goreme-milli-parki-ve-kapadokya-nevsehir.html
• [2] M. E. Gülyaz, Göreme National Park and the Rock Sites of Cappadocia, 1. baskı, Ankara, Türkiye: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2012.
• [3] F. Pekin, Kapadokya - Kayalardaki Şiirsellik, 1. baskı, İstanbul, Türkiye: İletişim Yayıncılık, 2014
• [4] K. Lynch, Kent İmgesi, 9. baskı, İstanbul, Türkiye: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• [5] C. Bektaş, Türk Evi, 1. baskı, İstanbul, Türkiye: Yapı Kredi Yayınları, 1996.
• [6] ÇEKÜL, Anadoluda Kırsal Mimarlık, 1. baskı, İstanbul, Türkiye: Çekül Vakfı Yayınları, 2012.
• [7] K. Aran, Barınaktan Öte: Anadolu Kır Yapıları, 1. baskı, İstanbul, Türkiye: Ege Yayınları, 2000.
• [8] P. Attilio. “Vernacular Architecture and Typology.” A/Z: ITU Journal of Faculty of Architecture, vol. 13, no. 1, 2016, pp. 5–13, 2020.
• {9] Land Registry and Cadastre Directorate. (2023, 24 March). TKGM Parcel Inquiry [Online]. Available: https://parselsorgu.tkgm.gov.tr/#ara/idari/127809/0/9446/1721131556554
• [10] Z. Eres, “Türkiye’de Geleneksel Kırsal Mimarinin Korunması: Tarihsel Süreç, Yasal Boyut”, Kırsaldan Kentsele Geleneksel Yerleşmeler/Nur Akın’a Armağan, İstanbul, Türkiye: YEM Yayınları, 2013, ss. 457–469.