Durum Buğday Çeşit, İleri Hat ve Yerel Popülasyonlarının Kalite Özelliklerinin Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 13 - 34, 10.06.2021

Sertaç Tekdal , Mehmet Yıldırım

Öz

Güneydoğu Anadolu Bölgesi durum buğdayın gen merkezi olup, sanayi sektörü açısından en kaliteli buğday bu bölgede yetiştirilmektedir. Bölgeye uzun yıllar adapte olmuş yerel popülasyonlar son dönemlerde çokça gündeme gelmekte ve doğal ürünler açısından ön plana çıkmaktadır. Bu popülasyonların ıslah programlarında kullanılma potansiyeli yüksek olup önemli genetik kaynaklardır. Tesadüf blokları deneme desenine göre 2 tekerrürlü olmak üzere 2011–2012 yetiştirme sezonunda Diyarbakır ve Kızıltepe lokasyonlarında yürütülen bu çalışmada bazı durum buğday çeşit, hat ve yerel popülasyonlarının kalite parametreleri incelenmiştir. Araştırmada 50 tescilli çeşit, 25 yerel popülasyon ve 75 ileri kademe hat olmak üzere toplam 150 genotip materyal olarak kullanılmıştır. Çalışmada kalite özelliklerinden hektolitre ağırlığı, bin tane ağırlığı, protein içeriği, camsılık oranı, mSDS değeri ve irmik rengi incelenmiştir. Araştırmada çeşitler hiçbir bir özellik açısından öne çıkmazken, ileri hatlar hektolitre ağırlığı, irmik rengi ve mSDS değerleri açısından öne çıkmıştır. Yerel popülasyonların ise çeşit ve hatlara göre hektolitre ağırlığı, irmik rengi ve mSDS açısından daha düşük, ancak protein ve camsılık oranı ile bin tane ağırlığı açısından daha üstün değerlere sahip olduğu tespit edilmiştir. Sonuç olarak, durum buğday yerel popülasyonlarının kalite açısından önemli genetik kaynaklar olduğu ve ıslah programlarında kullanım açısından önemli potansiyele sahip oldukları anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Durum buğday, Yerel popülasyon, Kalite, Biplot

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK, DÜBAP

Proje Numarası

111O246 / DÜBAP-14-ZF-91

Teşekkür

Bu çalışma, “Türkiye’deki Durum Buğday Çeşitleri ile Bazı Yerel Popülasyon ve İleri Kademede Hatların Bulgurluk Kalitesi Yönünden Taranması” adlı Tübitak-1001 projesinin bir bölümü olup, verdiği destekten dolayı TÜBİTAK’a teşekkür ederiz. Ayrıca çalışma DÜBAP-14-ZF-91’ nolu proje ile desteklenmiştir.

Evaluation of Quality Traits of Durum Wheat Varieties Lines and Landraces

Öz

Southeastern Anatolia Region is the gene center of durum wheat and the best quality wheat is grown in this region in terms of industrial sector. Landraces that have been adapting to the region for many years have gained importance in terms of natural products in recent times. These genotypes are also used in breeding programs and are important genetic resources. The quality parameters of some durum wheat varieties, lines and local populations were examined in this study conducted in Diyarbakır and Kızıltepe locations, with 2 replications according to randomized blocks trial design in the 2011-2012 growing season. In the study, 50 varieties, 25 landraces and 75 lines (total 150 genotypes) were used as materials. In the study, test weight, thousand kernel weight, protein content, vitrousness ratio, mSDS value and semolina color were investigated. While the varieties did not show any superiority for properties, the lines had superiority in terms of test weight, semolina color and mSDS values. Landraces were found to be lower in terms of test weight, semolina color and mSDS than varieties and lines, but higher in terms of protein content, vitreousness ratio and thousand kernel weight. As a result, it is understood that durum wheat landraces are important genetic resources in terms of quality and have significant potential for use in breeding programs.

Anahtar Kelimeler

Durum wheat, Landrace, Quality, Biplot

Proje Numarası

111O246 / DÜBAP-14-ZF-91

Kaynakça

• A. Ö. Sönmezoğlu, Mikrosatelit DNA belirleyicileri kullanılarak yerel makarnalık buğday çeşitlerinin tanımlanması, Yüksek lisans tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tokat, 2006.
• M. Feldman, E.R. Sears, The Wild Gene Resources of Wheat. Scientific American, vol. 244, no. 102, pp.112. 1981.
• S. Şehirali, M. Özgen, Bitki Genetik Kaynakları. Ankara Üniv., Ziraat Fak. Yayınları, No: 1020, Ankara. 1987.
• T.G. Eserkaya, Yerel makarnalık buğday çeşitlerinin makarna kalitesini etkileyen gliadin genleri bakımından moleküler ve biyokimyasal analizleri, Yüksek lisans tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat, 2010.
• E. Sözen. K.Yağdı, Bazı İleri Makarnalık Buğday (Triticum durum Desf.) Hatlarının Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi, Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Fakülte Dergisi, vol. 19, no. 2, s. 69-81, 2005.
• S. Tekdal, E. Kendal, A. Altıkat, H. Aktaş, M. M.Karaman, 2011. İleri Kademe Durum Buğday Hatlarının (Triticum durum Desf.) Diyarbakır Ekolojik Koşullarında Bazı Verim ve Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi, 9. Tarla Bitkileri Kongresi, Bursa, Bildiriler Kitabı,s. 280-283.
• F. Kızılgeçi, M. Yıldırım, C. Akıncı, Ö. Albayrak, F. Basdemir, İleri Kademe Makarnalık Buğday Popülasyonlarının Verim ve Kalite Yönünden Seleksiyonda Kullanılabilirliği. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, vol. 10, no. 2, s. 62-68, 2015.
• N. Budak, Heritability, correlation and genotype x year interactions of grain yield, test weight and protein content in Durum wheat. Turkish J of Field Crops, vol.5, no. 2, pp.35-41, 2000.
• H. Kılıç, T. Yağbasanlar, Güneydoğu Anadolu Bölgesi Koşullarında Makarnalık Buğday (Triticum Turgidum ssp Durum) Çeşitlerinin Bazı Kalite Özelliklerinin Genotipxçevre İnteraksiyonları Üzerinde Araştırmalar. Türkiye 5. Tarla Bitkileri Kongresi, 13-17 Ekim, Diyarbakır, 2003.
• A. Landi, Durum wheat, Semolina and Pasta Quality Characteristics for an Italian Food Company, Durum Wheat Quality in the Mediterranean Region. ICARDA, CHIEAM and CIMMYT, vol. 11, no. 22, pp.33-42, 1995.
• F. Aydın, N. Koçak, A. Dağ, Bazı buğday çeşitlerinin Bulgur Kalitesinin Belirlenmesi üzerine bir Araştırma. Buğday ve Mamülleri Sempozyumu, 30 Kasım-3 Aralık 1993, Ankara, s. 310-317.
• H. Kılıç, Güneydoğu Anadolu Bölgesi Koşullarında Makarnalık Buğday (Triticum Turgidum ssp Durum) Çeşitlerinin Bazı Tarımsal Ve Kalite Özellikleri İle Stabilitesi Üzerine Araştırmalar, Doktora tezi, Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana. 2003.
• M. Öztan, Buğdayda genotip x çevre interaksiyonları üzerine araştırmalar, Doktora tezi, Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 1992.
• S. Yüce, C. Konak, İ. Demir, M. Tosun, İ. Turgut, R. R. Akçalı, Ege Bölgesinde bazı ekmeklik çeşit ve hatlarında verim ve kimi özellikler üzerinde araştırmalar, Türkiye 4. Tarla Bitkileri Kongresi, Tekirdağ, 17-21 Eylül, 2001.
• H. Kılıç, T. Yağbasanlar, The effect of drought stress on grain yield, yield components and some quality traits of durum wheat (Triticum turgidum ssp. durum) Cultivars, Not. Bot. Hort. Agrobot. Cluj, vol. 38, no. 1, pp. 164-170, 2010.
• M. Akçura, Y. Kaya, S. Taner, Genotype-environment interaction and phenotypic stability analysis for grain yield of durum wheat in the central Anatolia, Turk J Agric For., vol. 29, no. 5, pp. 369-375, 2005.
• C. J. Peterson, R. A. Graybosch, P. S. Baenziger, A. W. Grombacher, Genotype and environment effeccts on quality characteristics of hard winter wheat, Crop sci., vol. 32, no. 1, pp. 98-103, 1992.
• M. M. Nachit, M. Baum, A. Impiglia, H. Ketata, Studies on Some Grain Quality Traits in Durum Wheat Grown in Mediterranean Environments. Proceedings International Symposium on Durum Wheat Quality in the Mediterranean Region, Zaragoza, Spain, pp. 181-187, 1993.
• N. P. Ames, J. M. Clarke, B. A. Marchylo, J. E. Dexter, S.M. Woods, Effect of environment and genotype on durum wheat gluten strength and pasta viscoelasticity, Cereal Chemistry, vol. 76, no. 4, pp. 582-586, 1999.
• M. Altınbaş, M. Tosun, E. İlker 2007. Ekmeklik Buğdayda Sulu Koşullarda Verim ve Kalite için Seleksiyon Üzerine Genotip x Lokasyon İnteraksiyonunun Etkisi, Ege Ünivversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, vol. 44, no. 2, s. 17-32.
• M. Taghouti, F. Gaboun, N. Nsarellah, R. Rhrib, M. El-Haila, M. Kamar, F. Abbad -Andaloussi S. M. Udupa, Genotype x Environment interaction for quality traits in durum wheat cultivars adapted to different environments, African Journal of Biotechnology, vol. 9, no. 21, pp. 3054-3062, 2010.
• F. J. El Haremein, A. El-Saleh, M. M. Nachit, Environmental Effect on Durum Wheat Grain Quality in Syria. 10th International Cereal and Bread Congress, June 9-12 1996, Porto Carras, Greece.
• S. Aydoğan, M. Şahin, A. G. Akçacık, M. Türköz, İleri makarnalık buğday hatlarının farklı çevrelerde verim ve kalite özellikleri yönünden değerlendirilmesi, Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, vol. 14, no. 4, s. 23-31, 2010.
• F. Manthey, 2001. Durum Wheat [Online]. Available: Color.www.ag.ndsu.nodak.edu/plantsci/breeding/durum.
• W. Yan, M. S. Kang, GGE Biplot Analysis. A Graphical Tool Breeders. Geneticists and Agronomists. CRC Press. Florida, 2003.
• E. Kendal, M. S. Sayar, S. Tekdal, H. Aktas, M. Karaman, Assessment of The Impact of Ecological Factors on Yield and Quality Parameters in Triticale Using Gge Biplot And AMMI Analysis, Pak. J. Bot., vol. 48, no. 5, pp. 1903-1913, 2016.
• H. Aktas, İ. Erdemci, M. Karaman, E. Kendal, S. Tekdal, Bazı kışlık ekmeklik buğday genotiplerinin tane verimi ve bazı kalite özellikleri bakımından GGE biplot analiz yöntemi ile değerlendirilmesi, Tr. Doğa ve Fen Dergisi, vol. 6, no. 1, 2017.