Niğde Kiliseleri: Örnekler, Koruma Sorunları, Öneriler

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 1, 111 - 144, 10.06.2024

İlkay Ayaz Tipi , Zehra Gediz Urak

https://doi.org/10.55007/dufed.1448508

Öz

Niğde’de mübadelenin ardından demografik yapının değişmesi toplumsal, sosyal ve kültürel değişimlere sebep olmuştur. Rumların kendi din, sosyal, kültür ve ihtiyaçlarına göre oluşturdukları ve uzun yıllar yaşadıkları yerleşimlerde izleri kalmıştır. Anılan değişim ile Niğde Kiliselerinin bir kısmı Müslümanların ibadet ihtiyaçlarına göre Camiye çevrilmiş, bir kısmı depo vb. olarak kullanılmış, bir bölümü de kaderine terkedilmiştir. İnşa edildikleri dönemden bu yana da maruz kaldıkları doğal etkiler yıpranmayı da beraberinde getirmiştir. Niğde kent merkezi ve çevresindeki kiliselerin tespit edilmesi ile bugünkü durumlarının belirlenmesi, geleceğe güvenle bırakılmaları için nasıl korunmaları gerektiği konusunda bir yöntem araştırması yapılmaktadır. Niğde kiliselerinin korunması, sağlamlaştırılması için öncelikle mevcut korunma durumu incelenerek yapılarda ya da kalıntılarda meydana gelen bozulmalar ve nedenleri tespit edilmiştir. Çözümleme tablolarında mimari özelliklerin incelenmesi, yapı malzemelerinin ve mevcut korunma sorunlarının tespit edilmesi, bozulmaya neden olan etkenler ve öneriler ele alınmıştır. Analiz çalışmalarının tamamlanmasının ardından konum, mekân, eleman ve cephe bazında tipolojik çözümlemeler oluşturulmasının ardından çözümlemelere bağlı olarak, kiliselerin; mimari değerlerinin korunması ile sorunlarının çözülmesi bağlamında bütüncül ve kapsamlı bir koruma politikası sağlayacak, koruma ölçütleri oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Niğde, Koruma, Kilise, Restorasyon, Kültürel miras

Nigde Churches: Examples, Conservation Problems, Suggestions

Öz

The change in the demographic structure in Niğde following the exchange has caused communal, social and cultural changes. The Greeks left their traces in the settlements they created according to their own religion, social, culture and needs and in which they lived for many years. With the change mentioned above, some of the churches of Niğde were converted into mosques according to the worship needs of Muslims, some were used as warehouses, etc., and some were left to their fate. Since the period when they were built, the natural effects they have been exposed to have brought wear and tear. A methodological research is being carried out to identify churches in Niğde city centre and related settlements, to determine their current condition, and how they should be protected in order to be left to the future with confidence. In order to protect and consolidate the churches of Niğde, first of all, the current state of preservation was examined and the deterioration of the buildings or ruins and their causes were determined. In the analysis tables, architectural features, building materials and current conservation problems, factors causing deterioration and suggestions are discussed. After the completion of the analyses, typological analyses were made on the basis of location, space, element and facade, and depending on the analyses, conservation criteria were created that will provide a holistic and comprehensive conservation policy in the context of protecting the architectural values of the churches and solving their problems.

Anahtar Kelimeler

Nigde, Conservation, Church, Restoration, Cultural heritage

Kaynakça

• E. Madran ve N. Özgönül, Kültürel ve Doğal Değerlerin Korunması, Ankara: TMMOB Mimarlar Odası, 2005.
• N. G. Asatekin, Kültür ve Doğa Varlıklarımız Neyi, Niçin, Nasıl Korumalıyız, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, DÖSİMM Basımevi, 2004.
• 01 Haziran 2019 Tarihli ve 30791 Sayılı Resmî Gazete (2019). Erişim tarihi: 06.03.2024 [Online]. https://www.resmigazete.gov.tr/fihrist?tarih=2019-06-01
• S. Sarışır, “Şehir Tarihi Çalışmaları Kapsamında Niğde Bibliyografyası Denemesi,” Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, c. 0, sayı. 20, ss.185-205, 2006.
• H. İnalcık ve B. Arı, “Türk-İslam-Osmanlı Şehirciliği ve Halil İnalcık’ın Çalışmaları,” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, sayı. 6, ss. 27-56, 2005.
• C. Ekin, “Karamanlıların Soy Kütükleri: Karamanlıca (Grek Harfli Türkçe) Kitabeli Mezar Taşları,” Sanat Tarihi Dergisi, c. 26, sayı. 2, ss. 221-241, 2017.
• S. Eyice, “Anadolu’da ‘Karamanlıca’ Kitabeler (Grek harfleriyle Türkçe kitabeler)”, TTK Belleten, c. 44, sayı. 176, ss. 683-696, 1980.
• B. Çelebioğlu, “VI-XI. yüzyıllar arasında Kapadokya'da hıristiyan dini mimarisi ve koruma metodolojisi,” Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2008.
• İ. Ortaylı, “Ortodoks Kilisesi,” Mülkiye Dergisi, c. 24, sayı. 223, ss. 97-115, 2014.
• Niğde İl haritası (2024). Erişim tarihi: 15.05.2024 [Online]. https://nigde.ktb.gov.tr/Eklenti/9898,nigde-il-haritasipdf.pdf?0
• Wikisource, 1923 Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi Anlaşması. (2022). Erişim tarihi: 8 Şubat 2024 [Online]. https://tls.tc/ivhfk
• S. Özkan, “1923 Tarihli Türk-Rum Nüfus Mübadelesinin Niğde'nin Demografik Yapısına Etkisi,” Türklük Bilimi Araştırmaları, sayı. 21, ss. 169-178, 2007.
• D. Hasol, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları, 2002.
• Ş. Açıkgöz Güngör, “Kayseri ve Çevresindeki 19. Yüzyıl Kiliseleri ve Korunmaları İçin Öneriler,” Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Ensitüsü, İstanbul 2007.
• T. Batar, “İstanbul Ermeni Kiliseleri Üzerine Bir Araştırma ve Narlıkapı Surp Hovhannes Ermeni Kilisesi (Eski Narlıkapı Ermeni Hastanesi),” Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2007.
• S. M. Pekak, “Kappadokia’da Bizans Dönemine Ait Haç Planlı İki Kilise,” Sanat Tarihi Dergisi, c. 27, sayı. 2, ss. 85-113, 2008.
• E. Parman, “Niğde Çevresi Araştırmaları,” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, c. 5, sayı. 2, ss. 123-148. 1988.
• İ. Ayaz Tipi, “Niğde Kiliseleri Fotoğrafları,” Arşiv, Ankara (2019).
• S. M. Pekak, “Kappadokia Bölgesi Osmanlı Dönemi Kiliseleri: Örnekler, Sorunlar, Öneriler”, Metu Journal of TheFaculty of Architecture, c. 26, sayı 2, ss. 249-277, 2009.
• B. Pekol (Editör), “Niğde -Mimari Kültürel Mirası Değerlendirme Raporu,” KMKD- Anadolu Kültür, İstanbul, 2018.
• E. Dağtekin, “Güneydoğu Anadolu Bölgesi Geleneksel Hamam Tipolojisi ve Buna Bağlı Koruma Ölçütlerinin Oluşturulması,” Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2007.
• Y. S. Şener, “Ani Şehir Surları, Korunma Sorunları ve Çözüme Yönelik Öneriler,” Turkish Studies, c. 9, sayı. 10, ss. 977-990, 2014.
• M. Yılmaz, B. Eskici, M. Eliüşük, M. S. Akgönül, Y. S. Şener, “Hasankeyf Mardinike Külliyesi Kalıntılarının Sağlamlaştırılması ve Su Altında Korunmasına Yönelik Uygulama Çalışmaları,” MASROP E-Dergi, c.13, sayı. 1, ss. 30-51, 2019.
• E. N. Caner Saltık, “Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası Koruma Projesi,” Kâgir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri, sayı. 12, ss. 32-38, 2009.
• E. Yassıbaş, “Niğde’de Ortodokslar,” Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde, 2010.
• S. Pekak, “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Gayrımüslim Vatandaşların İmar Faaliyetleri ve Mustafapaşa (Sinasos) ,” Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, sayı. 51, ss. 171-204, 2009.
• D. Binan, “Bütünsel Koruma Bağlamında Anıtsal Kültür Mirasının Koruma ve Yaşatılması Üzerine Değerlendirme,” Kargir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri IV. İstanbul: Şan Matbaası, 2012, ss. 08-24. [Online]. https://tls.tc/ChStU