Çocuk Düşürtme Suçunun 17'nci Yüzyıl İstanbul'undaki Görünümü

Yıl 2018, Cilt: 23 Sayı: 38, 31 - 84, 11.05.2018

Ahmet Kılınç

Öz

Çocuk düşürtme suçu,
İslam-Osmanlı Ceza Hukukunda cinayet suçlarının (kısas ve diyet suçlarının)
üçüncü türü olarak kabul edilmektedir. Şahısların hayatına ve vücut bütünlüğüne
karşı işlenebilen kısas ve diyet suçlarının cezaları asli kaynaklarda
belirlenmiştir. Anılan kategoride yer alan suçların en önemli özelliği, mağdur
ya da mirasçıların suçluyu af yetkisine sahip olmasıdır. Çocuk düşürtme suçu,
gebe bir kadının müessir fiil sonucu karnındaki çocuğu düşürmesi olarak
tanımlanmaktadır. Şer‘iye sicillerinde bu durum “ilkā-i cenin” olarak belirtilmektedir. İslam Osmanlı hukukçularının
tamamı bu suça verilecek cezanın gurre olarak tanımlanan 500 dirhem gümüş
değerindeki para cezası olduğu hususunda hemfikirdirler. Öte yandan 17’nci
yüzyıl Osmanlı Devletinin duraklama devri olarak medreselerin bozulduğu,
nitelikli kamu görevlilerinin yetişmediği dönem olarak ileri sürülmektedir.
Çalışmada teorik olarak aktarılan bu bilgilerin 17’nci yüzyıl İstanbul’una
yansıyıp yansımadığı yansıyor ise nasıl yansıdığı üzerinde durulmuştur. Konuyla
ilgili literatür taramasının ardından anılan yüzyılda İstanbul’daki Kadı
Sicillerinde yer almış olan ve bize önemli ipuçları veren Şer‘iye sicili
hükümleri tahlil edilmiştir. Çalışma, Osmanlı Devleti’nin duraklama dönemini
içine alan 17’nci yüzyılda çocuk düşürtme fiilleri sadece İstanbul şehri
özelinde irdelemiştir. Yapılan araştırmalar neticesinde varılan sonuçlar şu
şekilde özetlenebilir: Kadı sicillerine çocuk düşürtme vakalarının yansıması
çok fazla değildir. Bu durum bu suç tipinin uyuşmazlıkların kadı huzuruna
gitmeden sulh ile çözülmüş olma ihtimalinden kaynaklanmaktadır. Ceninin
müstebîn’ûl-hılka olmasına atıfta bulunulması, resmi mezhep anlayışının pratiğe
yansıdığını göstermektedir. Anılan suça ilişkin ihtilaflar, teorinin de ifade
ettiği üzere afla çözülebilmiştir. Ancak vakalar bize sulh ile de uyuşmazlığın
çözüldüğünü göstermektedir. Gerek zimmî gerek askeri kesim bu suç tipinde hem
davacı hem davalı olabilmiştir. Babaların da davaya asaleten katılmada
cesaretli oldukları görülmektedir. Suçun işlenmesinden çok kısa bir süre sonra
bu tür davanın açılması önemli bir tespittir. Uyuşmazlıkların muslihûn
vasıtasıyla da çözülebildiği olmuştur. Vakaların ayrıntılı izah edilmiş olması
önem arz eden diğer sonuçtur. Kadıların teorik olarak iyi bir eğitim
aldıklarını, verdikleri kararlar ve uyguladıkları usulden anlayabilmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, hamile kadın, müessir fiil, cenin, sulh, ferağ, ceza, diyet, duraklama dönemi, gurre, İstanbul, kadı sicilleri

View of the abortion crime in 7th century's Istanbul

Öz

It is accepted that abortion
is the third type of murder offences (qisas and diyat offences). The
punishments of offences against life and bodily integrity exist in the basic
resources of Islamic-Ottoman Law. The most important property of these offences
is victims and/or successors have right to forgive. The effect of an assault
and or battery on abortion is the definition of abortion crime. This situation
was written “ilkâ-i cenin” in the
Qadı Records. All the Islamic – Ottoman lawyers agree with the punishment for
the offence is 500 drachmae silver or equal to this diyat (fine). On the other
it is asserted that as a unproductive period in 17th century Medressehs went
wrong and there were not qualified officer in Ottoman This study examines
whether aforementioned theoretical information was carried out in 17th century
Istanbul practice. After specifying the framework of the offence, this study
focuses on some important 17th century Istanbul Qadı Records that give
significant data about the offence. This study examines only abortion crime in
17th century Istanbul. Researches show us the following conclusions: there were
not so many Qadı records about the offence. Lack of the offence in Qadı Records
can be explained as follow. The conflict about the offence could be solved
without appearing before Qadı, by the way of muslihun. As doctrine mentions,
Qadı Records show victims and/or successors forgive the perpetrator. However,
it is understood from the Qadı Records that agreement (sulh) was the other way
of solving the problem. Qadı records mentioned müstebîn’ûl-hılka in all the
abortion cases. This detail shows us that official madhab theory in Ottoman
State could be seen in the real life. Dhimmis and public servants could be both
victim and perpetrator. Fathers had right to intervene as the principal person.
No sooner had the perpetrator committed the offence than victims and or
successors bring a lawsuit. Conflicts could be solved before mediators
(Muslihuns). Records underline the details of the offence and existence of
organs of embryos. It can be understood from Qadı records that Qadı had been
taught well and practice the judicial process in the correct way.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman, pregnant woman, assault, battery, embryo, agreement, punishment, diyat, mediator, unproductive period, diyat (Gurre), İstanbul, qadi records

Kaynakça

• AKGÜNDÜZ, Ahmed: Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 4. Kitap, Fey vakfı, İstanbul 1992.
• AKGÜNDÜZ, Ahmed: Şer’iyye Sicilleri, II, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1988.
• AKMAN, Mehmet: Osmanlı Devlet’inde Ceza Yargılaması, Eren Yayınları, İstanbul 2004.
• AKŞİT, Cevat: İslâm Ceza Hukuku ve İnsânî Esasları, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1976.
• AKYILMAZ, Gül: Osmanlı Devletin’de Yönetici Sınıf-Reaya Ayırımı, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 8, S. 1-2, 2004.
• AKYILMAZ, Gül: Osmanlı Hukukunda Köleliğin Sona Ermesi ile İlgili Düzenlemeler ve Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra Kölelik Müessesesi, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 9, Sayı: 1-2, Ankara 2005, s. 213-238.
• ARI, Abdüsselam: İslâm Hukukuna Göre Hukuk ve Ceza Davalarında Zamanaşımı, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 11, İstanbul 2005, s. 57-88.
• ARSEBÜK, Ali Haydar Efendi: Düreru 'l-hukkâm Şerhi Mecelleti’l-Ahkam, Gül Neşriyat, İstanbul bila tarih.
• ASLAN, Nasi: Osmanlı Hukukunun Oluşumunda Fetva ve Kaza Münasebeti, Dini Araştırmalar Dergisi, C. 2, Sayı: 4, Mayıs Ağustos 1999, s. 85-100.
• ATAR, Fahrettin: Af, DİA, C. 1, www.islamansiklopedisi.info e.t.: 18.3.2018.
• AVCI, Mustafa: Osmanlı Ceza Hukuku Genel Hükümler, Mimoza Yayınevi, 2. Baskı, Konya 2014 (Genel Hükümler).
• AVCI, Mustafa: Türk Hukuk Tarihi Dersleri, (THT) Mimoza Yayınları, Konya 2014.
• AVCI, Mustafa: Osmanlı Ceza Muhakemesinde Sulh (Uzlaştırma), Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 25, S. 1, Konya 2017, s. 11-71.
• AVCI, Mustafa: Osmanlı Ceza Hukuku Özel Hükümler, (Özel Hükümler) Mimoza Yayınları, Konya 2014.
• AYDIN, Mehmet Âkif: Türk Hukuk Tarihi, Beta Yayınları 7. Baskı, İstanbul 2009.
• BİLGİN, Arif: Ottoman Palace Cuisine of the Classical Period, http://www.muslimheritage.com/article/ottoman-palace-cuisine-classical-period#ftnref4 e.t.: 06.04.2017.
• BİLGİN, Vejdi: Klasik Dönem Osmanlı Hukuk Düşüncesinin Temel Özellikleri, Türkler, C. 11, Ankara 2002, s. 81-98.
• BİLMEN, Ömer Nasûhi: Hukûk-u İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu, Bilmen Yayınevi, İstanbul, 1968.
• BOZKURT, Gülnihal: İslam Hukukunda Zimmilerin Hukuki Statüleri, Prof. Dr. Kudret Ayiter’e Armağan, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Ankara 1998, s. 115-155.
• CİN, Halil / AKYILMAZ, Gül: Türk Hukuk Tarihi, 8. Baskı, Sayram Yayınları, Konya 2016.
• ÇEKER, Orhan: Çocuk Düşürme, DİA, C. VIII, İstanbul 1993.
• ÇİFTCİ, Adem: Bozok Sancağı Kanunnameleri’ndeki Cezaların Şer’î Cezalarla Mukayesesi, I. Uluslar arası Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabı, Bozok Üniversitesi Yayınları, C. 1, 05-07 Mayıs 2016.
• DEMİR, Abdullah: Türk Hukuk Tarihi, Yitik Hazine Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2000.
• DİRİK, Mehmet: İslam Hukukunda Cenin Öldürme Suçunun Cezası, Bilimname, XXIII, 2012/2, s. 187-215.
• DÖNDÜREN, Hamdi: Gurre, Şamil İslâm Ansiklopedisi; http://hikmet.net/cocuk-dusurmenin-veya-buna-sebep-olmanin-cezasi-gurre/ e.t.: 02.04.2017.
• DÖNMEZ, İbrahim Kafi: İslamda İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), C. I, İstanbul 1997.
• DÜZDAĞ, M. Ertuğrul: Şeyhülİslam Ebussuud Efendi’nin Fetvalarına Göre Kanuni Devrinde Osmanlı Hayatı, Kapı Yayınları, İstanbul 2012.
• EKİN, Ümit: Sakk Mecmualarının Tarih Araştırmalarında Kaynak Olarak Kullanılması Üzerine Bir Deneme, Bilig, Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesi, Sayı: 53, Bahar 2010, s. 115-136.
• ELİAÇIK, Muhittin: Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kalıplaşmış Zarf, Sıfat, Edat vd. İfadeler, Turkish Studies – International Periodical Fort the Languages, Literature adn History of Turkish or Turkic, Volume 7/3, Summer, Ankara 2012, s. 1124-1158.
• EMECEN, Feridun M.: Osmanlı Taşrasında Saray Bürokrasisi: Şehzade Selim’in Kazayâ Defteri, Osmanlı Araştırmaları, XLVI, 2015, s. 213-301.
• EROL, Rasim / KILIÇ, Hüseyin / AKMAN, Mehmet: İstanbul Kadı Sicilleri Rumeli Sadâreti Mahkemesi 21 Numaralı Sicil C. 16, İsam yayınları İstanbul 2011.
• FENDOĞLU, Hasan Tahsin: Türk Hukuk Tarihi, Filiz Kitabevi, İstanbul 2000.
• GEDİKLİ, Fethi: Osmanlı Hukukunda Hekim Sorumluluğu ve XVII. Yüzyılda Ünlü Bir Fıkıh Cerrahı, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı: 4, Güz 2007, s. 15-27.
• GÜNALAN, Rıfat / AKMAN, Mehmet / OĞUZ, Mustafa: İstanbul Kadı Sicilleri Bâb Mahkemesi, 3 Numaralı Sicil, C. 17, İsam yayınları, İstanbul 2011 (Bu çalışmaya metin içerisinde tekrar atıf yapıldığında ‘BAB03, C. 17, s. 569, Hüküm No: 700’ örneğindeki format kullanılmıştır.).
• GÜNALAN, Rıfat / CANATAR, Mehmet / AKMAN, Mehmet: İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 84 Numaralı Sicil, C. 10, İsam Yayınları, İstanbul 2010. (Bu çalışmaya metin içerisinde tekrar atıf yapıldığında ‘USKUDAR84, C. 10, s. 569, Hüküm No: 700’ örneğindeki format kullanılmıştır.).
• HALEBİ, İbrahim: Mültekâl-Ebhur, Mevkufât, şerheden Mehmed Mevkufati, Sadeleştiren Ahmed Davudoğlu, Doyuran Matbaası, İstanbul 1980.
• HATA, İbrahim: İslâm Hukukunda Çocuk Düşürme, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi SBE, İslam Hukuku Bilim Dalı, Bursa 2011.
• HUSSİEN, Kamer Kal: Osmanlı Ceza Yargılamasında Soruşturma, V. Lisansüstü Çalışmaları Kongresi, Bildiri Kitabı III, İlem, İstanbul 2016, s. 131-144.
• İPŞİRLİ, Mehmet: XVI. Asrın İkinci Yarısında Kürek Ceza ile İlgili Hükümler, İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 12, 1982, s. 203-248.
• İNANIR, Ahmet: İbn Kemal’in Fetvaları Işığında Osmanlı’da İslam Hukuku, İÜSBE Doktora Tezi, İstanbul 2008.
• KAHRİMAN, Salih / RECEP, Fuat / ATAY, Sabri / KILIÇ, Hüseyin / KARACA, Yılmaz / EROL, Rasim: İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 18 numaralı Sicil, C. 18, İsam yayınları, İstanbul 2010. (Bu çalışmaya metin içerisinde tekrar atıf yapıldığında ‘İSTANBUL18, C. 18, s. 569, Hüküm No: 700’ örneğindeki format kullanılmıştır.).
• KARACA, Yılmaz / EROL, Rasim / KAHRİMAN, Salih / RECEP, Fuat / ATAY, Sabri / KILIÇ, Hüseyin: İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 3 numaralı sicil, C. 13, İsam yayınları, İstanbul 2010 (Bu çalışmaya metin içerisinde tekrar atıf yapıldığında ‘İSTANBUL03, C. 13, s. 569, Hüküm No: 700’ örneğindeki format kullanılmıştır.).
• KARAMAN, Hayreddin: Mukayeseli İslâm Hukuku, İz yayıncılık, 8. Baskı, İstanbul 2013.
• KAYA, Süleyman: Mahkeme Kayıtlarının Klavuzu: Sakk Mecmuası, Türk Hukuk Tarihi Sayısı, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 3, Sayı: 5, İstanbul 2005, s. 379-416.
• KAYA, Süleyman / ALGIN, Betül / TRABZONLU, Zeynep / ERKAN, Asuman: Behcetü’l-Fetâvâ Şeyhülislam Yenişehirli Abdullah Efendi, Klasik Yayınları, İstanbul 2011.
• KILINÇ, Ahmet: Osmanlı Devleti’nde Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemi Olarak Muslihûn: Osmanlı Arabuluculuğu, (Muslihun) II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri C. II, Editör Prof. Dr. Fethi Gedikli, Oniki Levha Yayıncılık, İstanbul 2016, s. 15-81.
• KILINÇ, Ahmet: Mecelle’ye Göre Zamanaşımı: Uygulamada Görülen Aksaklıklar ve Çözüm Önerileri, Türkiye Adalet Akademisi Uluslararası Mecelle Sempozyumu, Türkçe Tebliğleri Elektronik Kitabı, Bursa 25-27 Eylül 2017, s. 185-226.
• KONAN, Belkıs: Osmanlı Devleti’nde Çocuk Düşürme Suçu, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 57, Sayı: 4, Ankara 2008, s. 319-335.
• MENTEŞİZADE, Abdurrahim Efendi: (ö. 1154/17169), Fetavayı Abdurrahim, Dârü’t-Tibâati’l-Ma’mûre, C. 1. İstanbul 1243.
• MOLLA, Hüsrev Mehmed b. Ferâmuz: Dürer’ül-Hükkâm, C. II, İstanbul 1317.
• ÖRSTEN ESİRGEN, Seda: İslam-Osmanlı Ceza Hukukunda Zimmiler, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Özel sayı, Mehmet Akif Akdın’a Armağan, C. 21, S. 2, s. 145-171, İstanbul 2015, s. 187-213.
• ÖRSTEN, Seda: Osmanlı Hukuk Tarihi Kaynağı Olarak Fetvâ Mecmuaları, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı: 4, 2007, Güz, s. 29-40.
• ÖZDEMİR, Merve: Osmanlı Fetvalarında Iskât-ı Cenînin (Cenin Düşürmenin) Cezai Sonuçları, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 9, Sayı: 46, Ekim 2016, s. 956-965.
• ÖZEL, Ahmet: Müste’men, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 32, İstanbul 2006, s. 140-143.
• ÖZERGİN, M. Kemal: Eski Bir Rûzname’ye Göre İstanbul ve Rumeli Medreseleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı: IV-V, İstanbul 1973-74, s. 263-291.
• ÖZTÜRK, Mustafa: Osmanlı Döneminde Iskat-ı Cenînin Yeri ve Hükmü, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 1, Sayı: 1, Elazığ 1987, s. 199-208.
• SARIKAYA, Yaşar: Osmanlı Medreselerinin Gerileme Meselesi: Eleştirel Bir Değerlendirme Denemesi, İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı: 3, 1999, s. 23-40.
• SCHACT, Joseph: İslam Hukukuna Giriş, Ankara1986.
• SERAHSİ, Şemsü’l-elmme Ebu Sehl Ebu Bekir Muhammed b. Ahmed (1009-1090): Mebsût, Ed. AKŞİT, Mustafa Cevat, Gümüşev Yayınları, İstanbul 2008.
• SOMEL, Selçuk Akşin: Osmanlı Son Döneminde Iskat-ı Cenin Meselesi, Kebikeç, Sayı: 13, Ankara, 2002, s. 65-88.
• ŞAHİN, Ergün: Ceza Yargılamasının Tarihçesi, TAAD, yıl 5, Sayı: 18, Ankara 2014, s. 349-386.
• ŞAHİN, Hatice: Bursa Şer‘iyye Sicillerinin Dili Üzerine Bir İnceleme Denemesi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 12, Sayı: 1, Elazığ 2002, s. 101-126.
• ŞİMŞEK, Fatma / EROĞLU Haldun / DİNÇ Güven: Osmanlı İmparatorluğunda Iskat-ı Cenin (Çocuk Düşürme), Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı: 2/6, Kış 2009, s. 593-609.
• TAHİROĞLU, Bülent: Osmanlı İmparatorluğunda Kölelik, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 45, Sayı: 1-4, İstanbul 1979-1981, s. 649-676.
• TÜRKZÂDE, Hafız Mehmed Ziyâeddin Efendi: Osmanlı Hukuk Sözlüğü, Haz. GEDİKLİ Fethi, ONAT İbrahim Enes, Oniki Levha Yayınları, İstanbul 2017.
• UDEH, Abdulkadir: Mukayeseli İslam Hukuku ve Beşeri Hukuk, Tercüme Ali Şafak, Rehber Yayıncılık, Ankara 1990.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı: Osmanlı Devleti'nin Saray Teşkilatı, TTKY, Ankara 1984.
• UZUNPOSTALCI, Mustafa: Cenin, DİA, C. 7, İstanbul 1993.
• YAYLALI, Davut: İslam Hukukunda Sulh, İstanbul 1993.
• YILDIRIM, Hacı Osman / ATİK, Vahdettin / CEBECİOĞLU, Murat / ÖZYURT, Ayhan / SERİN, Mustafa / YAVUZ, Fuat / YEKELER Numan: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu: 47, 82 Numaralı Mühimme Defteri, Ankara 2000.
• YILDIRIM, Hacı Osman / ATİK Vahdettin / CEBECİOĞLU, Murat / SAFİ, Muhammed / SERİN, Mustafa / USLU, Osman / YEKELER, Numan: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu: 28, 6 Numaralı Mühimme Defteri, C. 1, Ankara 1995.
• YİĞİT, Yaşar: İslam Ceza Hukuku Hükümlerine Etkisi Açısından Zamanaşımı, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, Konya, Sayı: 3 Haziran-2004, s. 155-166.
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Osmanl%C4%B1_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu_duraklama_d%C3%B6nemi e.t.: 27.04.2017.