YARGI BAĞIMSIZLIĞI: TEORİK TEMELLER, TARİHSEL GELİŞİM VE MODERN TEHDİTLER

Yıl 2024, Cilt: 29 Sayı: 51, 733 - 762, 31.12.2024

Abdullah Yolcu

Öz

Günümüzde demokratik yönetime sahip ülke iktidarlarının tamamı hukukun üstünlüğüne olan inançlarını dile getirmektedir. Bu ülkelerin hemen hemen tamamında yargı bağımsızlığına ilişkin temel ilkeler, uluslararası sözleşmeler ya da anayasal düzenlemeler ile yüksek güvenceler altına alınmaktadır. Yargı bağımsızlığı demokratik yönetimin vazgeçilmez unsuru kabul edildiğinden, yargının bağımsız ve tarafsız karar alması için dikkatle izlenmesi gereken etik değerler/ilkeler, birçok devletin ortak uzlaşı sağladığı uluslararası metinler ve bu metinler çerçevesinde oluşturulan ulusal düzenlemeler ile tesis edilmeye çalışılmaktadır. Hâkimin karar alma sürecinde herhangi bir iç ve dış etki altında kalmadan yalnızca yasalar çerçevesinde vicdani kanaati ile karar verme yetkisi yargı bağımsızlığı olarak ifade edilmektedir. Soyut hukuk kurallarının somut olaylara uygulanması olan yargı faaliyetinin yargı bağımsızlığına ilişkin temel etik değerler doğrultusunda yürütülebilmesi yargı kararlarının meşruluğu bakımından da oldukça önem arz etmektedir. Bununla birlikte antik dönemden modern devlete kadar doğrudan iktidarın, diğer etkenlerin ve yargı örgütünün kendi iç unsurlarının yargı kararlarına müdahale girişimleri olmuş ve olmaya devam etmektedir. Teknolojinin gelişimi ile insanlar arası etkileşimin kolaylaşarak artması yargı kararlarının medya ve özellikle sosyal medya aracılığı ile değerlendirilmeye açılması, yargının karar alma sürecinde baskısına maruz kaldığı yeni etkenlerden biridir. Bu çalışma ile uluslararası ve ulusal literatür kapsamında yargı bağımsızlığının önemi izah edilerek, karar alma sürecini olumsuz anlamda etkileyen geleneksel ve modern faktörler tespit edilerek bunların yargının karar alma sürecine tesiri açıklanmaya çalışılacaktır. Ayrıca modern faktörlerin yargıya müdahale girişimlerinin önlenebilmesi bağlamında çözüm önerileri sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kamu hukuku, anayasa hukuku, yargı bağımsızlığı, kuvvetler ayrılığı, hukukun üstünlüğü, meşruiyet, özel çıkar grupları, dijitalleşme

JUDICIAL INDEPENDENCE: THEORETICAL FOUNDATIONS, HISTORICAL EVOLUTION AND CONTEMPORARY THREATS

Öz

Today, all governments of countries with democratic governance express their belief in the rule of law. In almost all of these countries, the basic principles of judicial independence are highly guaranteed by international agreements or constitutional regulations. Since the independence of the judiciary is accepted as an indispensable element of democratic administration, ethical values/principles that must be carefully followed for the judiciary to make independent and impartial decisions are being tried to be established through international texts that many states agree on and national regulations established within the framework of these texts. Judicial independence is defined as the authority of the judge to make a decision solely based on his/her conscientious opinion within the framework of the law, without being under any internal or external influence in the decision-making process. It is also very important for the legitimacy of judicial decisions that judicial activity, which is the application of abstract legal rules to concrete events, can be carried out in line with the basic ethical values of judicial independence. However, from ancient times to the modern state, there have been and continue to be attempts to intervene in judicial decisions by the direct government, other factors and the internal elements of the judicial organization. The increase in interaction between people with the development of technology and the opening of judicial decisions to evaluation through the media and especially social media is one of the new factors that the judiciary is exposed to pressure in the decision-making process. With this study, the importance of judicial independence will be explained within the scope of international and national literature, traditional and modern factors that negatively affect the decision-making process will be identified and their effects on the decision-making process of the judiciary will be tried to be explained. Additionally, solution suggestions will be presented in the context of preventing modern factors’ attempts to intervene in the judiciary.

Anahtar Kelimeler

Public law, constitutional law, judicial ındependence, separation of powers, rule of law, legitimacy, special ınterest groups, digitalization

Kaynakça

• AARLİ, Ragna: “Independent Judges and Their Relationship with the Media”, The Independence of Judges, Eleven International Publishing, Lahey 2014, s. 327-344.
• ABD Anayasası, https://tr.usembassy.gov/wp-content/uploads/sites/91/abd-anayasasi.pdf (Erişim Tarihi: 08.04.2024).
• ABD Yüksek Mahkemesi https://supreme.justia.com/cases/federal/us/347/483/ (Erişim Tarihi: 12.06.2024).
• ARİSTOTELES: Atinalıların Devleti, Furkan Akderin (Çev.), Say Yayınları, İstanbul 2013.
• ARİSTOTELES: Politika, Furkan Akderin (Çev.), 7. Baskı, Say Yayınları, İstanbul 2023.
• ASLAN, Mehmet Emin: Devlet ve Egemenlik Teorisi, Dora Yayınları, İstanbul 2019.
• AVRUPA Hâkimleri Danışma Konseyi, (2001) 1 Numaralı görüş, https://rm.coe.int/1680747830 (Erişim Tarihi: 07.04.2024).
• AVRUPA Hâkimleri Danışma Konseyi, (2005) 7 Numaralı görüş https://rm.coe.int/1680747698 (Erişim Tarihi: 15.06.2024).
• AVRUPA Hâkimleri Danışma Konseyi, (2015) 18 Numaralı görüş https://www.coe.int/en/web/ccje/ccje-opinions-and-magna-carta (Erişim Tarihi: 16.06.2024).
• AVRUPA Hâkimleri Danışma Konseyi, (2021) 24 Numaralı görüş https://www.coe.int/en/web/ccje/ccje-opinions-and-magna-carta (Erişim Tarihi: 16.06.2024).
• AVRUPA Hâkimleri Danışma Konseyi, https://www.coe.int/en/web/ccje/background-and-mission (Erişim Tarihi: 26.04.2024).
• AVRUPA İnsan Hakları Sözleşmesi, https://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/Dosyalar/3fdd972e-8566-4b8a-9ffe-d9205f4e51cd.pdf (Erişim Tarihi: 08.04.2024).
• AVRUPA Konseyi Bakanlar Komitesi, R (94) 12 numaralı karar, https://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/Dosyalar/563960a7-228e-407c-9894-d90ebd9419b0.pdf (Erişim Tarihi: 08.04.2024).
• BARAK, Aharon: The Judge in a Democracy, Princeton University Press, New Jersey 2006.
• BEATSON, Jack: Key Ideas in Law: The Rule of Law and the Separation of Powers, Hart Publishing, Oxford 2021.
• BİNGHAM, Tom: The Rule of Law, Penguin Books, London 2011.
• BİRLEŞMİŞ Milletler Evrensel İnsan Hakları Bildirisi, https://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/Dosyalar/9a3bfe74-cdc4-4ae4-b876-8cb1d7eeae05.pdf (Erişim Tarihi: 08.04.2024).
• BRİTANNİCA, Queen’s Bench Division, https://www.britannica.com/topic/Queens-Bench-Division (Erişim Tarihi: 22.05.2024).
• CENTEL, Nur, “Adil Yargılama İlkesi ve Türk Hukukundaki Bazı Sorunlar”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt 16, Sayı 1-2, Yıl: 2010, s. 3-14.
• COŞKUN, A. Vahap. “Yerel Yönetimler ve Demokrasi”, Türk İdare Dergisi, Cilt 71, Sayı 422, Yıl: 1999, s. 93-110.
• DİCEY, Albert Venn: Introduction to the Study of The Law of the Constitution, Liberty Fund, Indianapolis 1982.
• DRESSEL, Julia ve HANY, Farid: The Accuracy, Fairness, and Limits of Predicting Recidivism, Science Advances, Cilt 4, Sayı 1, Yıl: 2018, s.1-5.
• EOİN, Carolan: The New Separation of Powers: A Theory for the Modern State, Oxford U. Press, Oxford 2009.
• ERDEM, Fazıl Hüsnü: Türkiye’de Yargı Bağımsızlığının Mevzuattan Kaynaklanan Sorunları ve Çözüm Önerileri, DÜHFD, Cilt 27, Sayı 47, Yıl: 2022, s. 315-355.
• ERDEM, Fazıl Hüsnü: Türkiye’de Yargının Hukuk Ötesi Sorunları, DÜHFD, Cilt 24, Sayı 40, Yıl: 2019, s. 3-30.
• ERDOĞAN, Mustafa: Anayasal Demokrasi, 10. Baskı, Siyasal Kitabevi, Ankara 2013.
• FENDOĞLU, H. Tahsin: Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı, Yetkin Yayınları, Ankara 2010.
• FİELDMAN, David: “The Independence of International Judges in National Courts: Lessons from Bosnia Herzegovina”, The Culture of Judicial Independence, Martinus Nijhoff Publishers, Boston 2012, s. 215-231.
• FRANKLİN, Charles H., “Behavioral Factors Affecting Judicial Independence”, Judicial independence at the Crossroads: an İnterdisciplinary Approach, Sage Publications, USA 2002, s. 148-159.
• GEYH, Charles G.: “Customary Independence”, Judicial independence at the Crossroads: an İnterdisciplinary Approach, Sage Publications, USA 2002, s. 160-191.
• GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref; Anayasa Hukuku Anayasa Metni Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, 9. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara 2000.
• GÜRBÜZ, Ahmet: Hukuk ve Meşruluk Meşru Hukukun Temel Unsurları, 3. Baskı, Beta Basım Yayım, İstanbul 2013.
• İSTANBUL Cumhuriyet Başsavcılığı, Basın açıklaması, https://istanbul.adalet.gov.tr/08122023-tarihli-basin-aciklamasi (Erişim Tarihi: 06.07.2024).
• İSTANBUL Cumhuriyet Başsavcılığı, Basın açıklaması, https://rayp.adalet.gov.tr/resimler/159/dosya/1303202313-03-20231-50-pm.pdf (Erişim Tarihi: 06.07.2024).
• LOCKE John: Yönetim Üzerine İkinci İnceleme, Fahri Bakırcı (Çev.), 2. Baskı, Ebabil Yayınları, Ankara 2012.
• OZAN, M. Seyda / YOLCU, Faruk S., “Sükût Daima Altın Mıdır? Stratejik Sessizlik Kavramını Kamu Kurumlarının Belirsiz İtibarı Üzerinden Değerlendirmek” Amme İdaresi Dergisi, Cilt 57, Sayı 1, Yıl: 2024, s. 47-64.
• ÖZEN, Muharrem, “Yargı Bağımsızlığını Zedeleyen Düzenleme, Uygulamalar ve Bağımsızlığı Sağlamaya Yönelik Çözüm Önerileri”, Ankara Barosu Dergisi, Cilt 68, Sayı 1, Yıl: 2010, 31-65.
• SHETREET Shimon: “Creating a Culture of Judicial Independence: The Practical Challenge and the Conceptual and Constitutional Infrastructure”, The Culture of Judicial Independence, Martinus Nijhoff Publishers, Boston 2012, s. 17-69.
• SİNA, Ayşen: Eski Yunan Yargı Sistemi: MÖ IV. Yüzyılda Atina’da Yargıçlar ve Mahkemeler, TBBD, Sayı 123, Yıl: 2016, s. 419-450.
• TAMANAHA, Brian Z.: Hukukun Üstünlüğü Tarih Siyaset ve Teori, A. Fahri Doğan (Çev), Runik Kitap, İstanbul 2020.
• ULUSAL Yargı Ağı Projesi, https://www.uyap.gov.tr/Genel-Bilgi (Erişim Tarihi: 30.05.2024).
• ULUSLARARASI Ceza Divanı, https://www.icc-cpi.int/news/measures-taken-following-unprecedented-cyber-attack-icc (Erişim Tarihi: 30.05.2024).
• ÜNAL, Şeref, “Yargı Bağımsızlığı”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 37, Sayı 3, Yıl: 2004, s. 63-81.
• ÜNAL, Şeref, Anayasa Hukuku Açısından Mahkemelerin Bağımsızlığı ve Hakimlik Teminatı: Türk Yargı Sistemi Üzerinde Karşılaştırmalı Hukuk Açısından Bir İnceleme, TBMM Kültür Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara 1994.
• WEBER, Max: Bürokrasi ve Otorite, H. Bahadır Akın (Çev.), 10. Baskı, Adres Yayınları, İstanbul 2023.
• WOODHOUSE, Diana, “Anayasal Reform Kanunu 2005 – Yargı Bağımsızlığını Korumanın İngiliz Yolu”, Çev. Serkan Yolcu, Küresel Bakış Çeviri Hukuk Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 2011, s.149-165.
• YANIK, Murat, Yargının Yönetimi ve Denetimi, Der Yayınları, İstanbul 2014.
• YAVUZ, Bülent: Kuruluş ve İşleyişi Açısından Türkiye’de Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı, Adalet Yay., Ankara 2012.
• YOLCU, Faruk S. / OZAN, M. Seyda, “Kamu Yönetiminin Dönüşümünde Yönetim Bilimi ve Yönetişim Yaklaşımlarının Etkisi”, Social Mentality And Researcher Thinkers Journal, Cilt 8, Sayı 65, Yıl: 2022, s. 2288-2296.