Klasik Ontolojik Delil ve “Kendisinden Daha Mükemmeli-Büyüğü Tasavvur Edilemeyen Şey”

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 234 - 247, 31.12.2021

Fatih Gökhan Tevfikoğlu

Öz

Klasik ontolojik delil, Tanrı’nın varlığı hakkında öne sürülen delillerden biridir. Bu delillendirmede, zihindeki Tanrı kavramına dayanarak Tanrı’nın mükemmelliği sebebiyle sadece zihinde olamayacağı, zihnin dışında da var olması gerektiği iddia edilmektedir. Ontolojik delillendirme birçok filozof tarafından tekrar üzerine düşünülmüş ve yeniden inşa edilmiştir. Bugün dahi eleştiri ve savunularla oluşmuş konuya has literatür üzerinden felsefî konuşmalar devam etmektedir. Bu delillendirme biçimi hakkında lehte ve aleyhte yapılan değerlendirmelerden her biri gerçeklik iddiası taşımaktadır. Bu çalışmada öncelikle Anselm’in klasik ontolojik delillendirmede kullandığı argümanlar üzerine değerlendirmeler yapılarak, ontolojik delillendirme argümanlarının aklîliği araştırılacaktır. Ontolojik argümanın çevirilerinde “kendisinden daha mükemmeli düşünülemeyen” ile “kendisinden daha büyüğü düşünülemeyen” ifadelerinin birbiri yerine tercih edilebildiği görülmektedir. Bu makalede, niceliksel büyüklük konusundaki problem, çevirilerden hareketle, varsayılmıştır. Sonrasında, mükemmellik konusunda da problemli bir alanın mevcut olduğu iddia edilmiştir. Klasik ontolojik delil, dış dünya-zihin ayrımı varsaymaktadır. Tanrı’nın mükemmelliği, insanın kendisi üzerinden bildiği yetkinlikler ile açıklanmaktadır. İnsanın arzu ve idealleri Tanrı’nın neliğinin anlaşılmasında kritik öneme sahiptir. Başka bir problem, “mümkün” kavramı üzerinden belirlenmiştir. “Mümkün” sınırlar içinde tasavvur edilen bir Tanrı, dinin Tanrı anlayışından farklı bir Tanrı anlayışını benimsemeyi beraberinde getirebilmektedir. İşte tüm bunlar, klasik ontolojik delilde birçok problem ve çelişkinin tespit edilebileceğini göstermektedir. İnsan merkezli açıklanmak durumunda kalınan “kendisinden daha mükemmeli tasavvur edilemeyen şey”, insanın kendi zihnine ve bilincine yönelik bir olumlama çabası olarak anlaşılmalıdır. Bu yüzden “mükemmellik” adı altındaki yetkinlikler, insanın özlem duyduğu yetkinliklere tekabül eder. Sonuçta, klasik ontolojik delil başka problemlerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Felsefesi, Ontolojik Argüman, Zihin, Tanrı, Anselm, Mükemmel

Kaynakça

• Ağca, Fatma Nur. Kant’ın Ontolojik Argümanı Eleştirisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Erdem, Engin. “Tanrının Varlığının Delilleri”. Din Felsefesi. ed. Latif Tokat. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Fahri, Macit. “İslam Felsefe Geleneğinde Ontolojik Kanıt: Farabî Örneği”. çev. Ömer Mahir Alper. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2002), 139-150. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuilah/10942
• Gürsoy, Adnan. “İbn Sînâ’nın Nübüvvet Teorisinde Kutsî Akıl”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23/2 (2015), 1-26. https://dergipark.org.tr/en/pub/uluifd/163438
• İbn Sînâ. “Varolma Bilinci Her Şeyden Önce Gelir”. çev. Mahmut Kaya. Gelen-eksel ve Çağdaş Metinlerle Din Felsefesine Dâir Okumalar. ed. Recep Alpyağıl. 1/461-462. İstanbul: İz Yayıncılık, 4. Basım, 2017.
• Kant, Immanuel. Critique of Pure Reason. çev. Paul Guyer - Allen W. Wood. Cambridge: Cambridge University Press, 1998.
• Küçükparmak, Aykut. Kant’a Göre Bilgi ve Metafiziğin İmkânı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
• Öztürk Kocabıyık, Nilüfer. Ontolojik Delilin Eleştirisi: Kant ve M. Hamdi Yazır Örneği. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Peterson, Michael vd. Akıl ve İnanç: Din Felsefesine Giriş. çev. Rahim Acar. İstanbul: Küre Yayınları, 9. Basım, 2020.
• Peterson, Michael vd. Din Felsefesi Seçme Metinler. çev. Rahim Acar vd. İstanbul: Küre Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Reçber, Mehmet Sâit. “Tanrı’nın Varlığının Delilleri”. Din Felsefesi. ed. Recep Kılıç. Ankara: Grafiker Yayınları, 4. Basım, 2019.
• Saint Anselm. “Klasik Ontolojik Argüman”. çev. Rahim Acar vd. Din Felsefesi Seçme Metinler. ed. Michael Peterson vd. 463-464. İstanbul: Küre Yayınları, 2. Basım, 2018.
• St. Anselm. “Tanrı’nın Yokluğunu Tasavvur Etmenin İmkansızlığı”. çev. Cafer Sadık Yaran. Gelen-eksel ve Çağdaş Metinlerle Din Felsefesine Dâir Okumalar. ed. Recep Alpyağıl. İstanbul: İz Yayıncılık, 4. Basım, 2017.
• Taylan, Necip. İslam Düşüncesinde Din Felsefeleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 4. Basım, 2013.
• Terkan, Fehrullah. Çatışmanın Dinamikleri Din ve Felsefe Uzlaşmazlığı Üzerine. Ankara: Elis Yayınları, 2019.
• Yaran, Cafer Sadık. Din Felsefesine Giriş. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2. Basım, 2017.