Geleneksel Yapılarda Kullanılan Kerpiç Malzemenin SEM-EDX Analizlerinin Değerlendirilmesi: Diyarbakır Karaçalı (Tilalo) Mahallesi’ndeki Güvercin Evleri (Boranhane) Örneği

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 4, 951 - 962

Berfin Aydinalp , Nursen Işik

https://doi.org/10.24012/dumf.1535958

Öz

Dünyada, insanoğlu var oluşundan beri barınma ve beslenme gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak için uygun yerler aramışlardır. Doğa olaylarından dolayı ve insanların konfor isteğinin artmasıyla birlikte barınma ihtiyaçları için daha elverişli mekanlara geçmişlerdir. İlk zamanlarda mağara ve ağaç kovukları gibi yerlerde yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Yerleşik hayata geçiş ile birlikte su ve toprak karışımı olan kerpicin malzemeden inşa edilmiş yapılar kullanılmaya başlanmıştır. Anadolu’nun birçok bölgesinde kerpiç malzeme ile geleneksel konut ve hayvan barınakları inşa edilmiştir. Bu çalışmada, kapsamlı literatür araştırması yapılmıştır. Diyarbakır ilinin Karaçalı (Tilalo) Mahallesi’ndeki kerpiç malzemeden inşa edilen güvercin evlerinin(boranhane) mimari özellikleri, mevcut durumu ve yapısal sorunları ele alınmıştır. Günümüze ulaşan biri arkeolojik kalıntı şeklinde toplam yedi adet güvercin evinin (boranhane) bulunduğu bölgede alan çalışması yapılmıştır. Alan çalışmasında öncelikle güvercin evlerinin (boranhane) rölöve projeleri çıkartılmıştır. Az, orta ve ağır hasarlı altı adet güvercin evlerinin(boranhane) mevcut durumları ve yapısal sorunları gözlemsel olarak tespit edilerek bu sorunlar ayrıntılı fotoğraflarla belgelenmiştir. Güvercin evlerinin (boranhane) inşasında kullanılan kerpiç malzemenin içeriğinin belirlenmesi amacıyla altı adet güvercin evlerinden(boranhane) deneysel çalışmada kullanılmak üzere toplam sekiz adet kerpiç numune alınmıştır. Alınan numuneler üzerinde DÜBTAM laboratuvarında SEM-EDX analizleri yapılmıştır. Diyarbakır kent tarihinde, kültürel ve mimari miras olarak kabul edilen güvercin evlerinde (boranhane) yapı malzemesi olarak kullanılan kerpicin içerik analizi deneysel çalışmalarla belirlenmiştir. Deneysel çalışmalar sonucunda içeriği belirlenen kerpiç malzemenin, güvercin evlerine (boranhane) yönelik yapılacak onarım ve restorasyon çalışmaları için güncel bir rehber olması hedeflenmiştir. Güvercin evlerinin (boranhane) korunarak gelecek nesillere aktarılması ve bu yöndeki akademik çalışmaların yaygınlaştırılması önemli ve gereklidir. Bu bağlamda, yapılan çalışmanın güvercin evleri (boranhane) kültürlerinin yaşatılması, mimaride sürdürülebilirlik özellik kazandırılması bakımından katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Boranhane, Diyarbakır, Güvercin Evleri, Karaçalı (Tilalo), Kerpiç, SEM- EDX

Kaynakça

• [1] Azbağ, M. (2022). Boğazköy ve Büklükale kazılarından ele geçen M.M. II. bine ait kerpiçlerin arkeometrik analizi. (Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü: Adana.
• [2] Bozyel, E. (2021). Betonarme kullanıcılarının kerpiç yapılar hakkındaki görüşlerinin bilimsel veriler doğrultusunda incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Eğitim Enstitüsü: İstanbul.
• [3] Ülgen, A. (1994). Türk mimarîsinin minyatür yapıları: Kuş evleri, tarih ve medeniyet, Sayı (7), s.55-58.
• [4] Özen, H. (2021). Yaşayan mimari gelenek: Santa Fe kenti kerpiç mimarı. Tasarım Kültürü Dergisi, sayı (104), 3-10.
• [5] Özçakı, M. (2020). Geleneksel kuş evleri ve yeni uygulamanalar için öneri. Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, sayı (25), cilt (13), 1-19.
• [6] Aydınalp, B., Yakut B. ve Ergin Ş. (2022). The roof repair of a boranhane. Medipol University, Kerpic’22 9 th International Conference Proceedings, 1-8.
• [7] Noei, S. (2011). Güvercinkayası kerpiç karakterizasyonu. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Taşınabilir Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Anabilim Dalı: İstanbul.
• [8] Noei, S. (2017). Tarih öncesi Anadolu’da (MÖ 8500-3500) yapı malzemesi olarak kerpiç’in arkeolojik ve arkeometrik değerlendirilmesi. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
• [9] Ölmez, B. (2022). Geleneksel kerpiç mimarisinin korunması: Van İli Erciş ilçesi Tekler mahallesi örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Çankaya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü: Ankara.
• [10]Esogü,(2018). https://arum.ogu.edu.tr/Sayfa/Index/65/taramali-elektron-mikroskobu-sem
• [11]Eurolab. https://www.laboratuar.com/testler/kimyasal-testler/sem-taramali-elektron-mikroskopisi/
• [12] Ankara Üniversitesi)., Elektron mikroskobu laboratuvarı. http://emb.ankara.edu.tr/sem
• [13] Aras, Ü.G.H. (2011). Borlu Aktif Belit Çimentolu Betonların Taramalı Elektro mikroskop (SEM) ve XRD Işınlarıyla Analizi. Yüksek Lisan Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• [14] Uzbaş, B. (2019). “Çimento Esaslı Silis Dumanlı Uçucu Küllü Kompozitlerin SEM Ve XRD Destekli Görsel Analizlerin Yapay Sinir Ağları İle Modellenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• [15] Kumar, D. v.d. (2024). Laterite used as pigment source- Analysis of Geological cum Anthropogenic specimen found in the Kaimur range, India through SEM-EDX and WD-XRF.
• [16] Krishnan, S. v.d. (2024). FTIR, XRD, EDX with SEM Spectroscopic Studies on Sedimentary Rocks of Bodamalai Hills, South India.
• [17] Işık, N. v.d. (2023). Elazığ Hüseynik(Ulukent Mahallesi’ndeki Kerpiç Evlerin Yapısal Sorunlarının Gözlemsel Tespiti Ve Kerpiç Malzemede XRD - SEM Analizi Yöntemlerinin Kullanımı.
• [18] Putranto, A. v.d. (2024). Evaluation of Physical Properties in Carboxymethyl Chitosan Modified Glass Ionomer Cements and the Effect for Dentin Remineralization: SEM/EDX, Compressive Strength, and Ca/P Ratio.
• [19] Ratnayake, S. v.d. (2023). Combined X ray absorption and SEM–EDX spectroscopic analysis for the speciation of thorium in soil.
• [20] Güneri, M. (2023). Ayçiçeği sapı ilavesi ile kerpiç malzemenin fiziksel ve mekanik özelliklerinin araştırılması. (Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü: Edirne.
• [21] Arpacıoğlu, Ü. (2006). Geçmişten günümüze kerpiç malzeme üretim teknikleri ve güncel kullanım olanakları. 3. Ulusal Yapı Malzemesi Kongresi ve Sergisi, 4-6.
• [22] Aruntaş, Y. v.d. (2015). Sürdürülebilir bir yapı malzemesiolarak kerpiç. 2. International Sustainable Buildins Symposium, 2-9.
• [23] Işık, N. v.d. (2023). Baghdadi wall techniques used in traditional buildings: The Example of Diyarbakır Suriçi. Kerpic’23 – Gain Information from the Traditional Earthen Architecture, 1-9.
• [24] Işık, N. v.d. (2011). Soil turning into pigeon houses (boranhane: güvercin evleri). Ceramics Technical, sayı (32), 7-10.
• [25] Işık, N. v.d. (2023). Hüseynik (Ulukent) mahallesindeki geleneksel evlerde gözlemsel olarak belirlenen yapısal hasarlarının tek yapı ölçeğinde değerlendirilmesi. 4. International Anatolian Congress on Scientific Resarch, 58-69.