İçme Suyu Havzalarındaki Ekosistem Öğelerinin Koruma Kuşakları Belirlenmesinde Önemi

Yıl 2024, , 155 - 170, 30.06.2024

Şevval Yüzer , Mustafa Var

https://doi.org/10.58816/duzceod.1401264

Öz

Su, tüm canlılar için temel yaşam kaynaklarından biri olup hayati öneme sahiptir. Ekonomik kaygılarla gerçekleşen fiziki planlar, hızlı ve plansız kentleşme, sanayileşme ve planlama politika ile uygulamaların yetersiz kalması ve iklim değişikliği sonucunda zaman içerisinde doğal kaynaklar tahrip olmaya başlamış, su kaynakları da bu durumdan etkilenmiştir. Su kaynaklarının azalması, ekonomik, ekolojik ve sosyal sürdürülebilirliğin sağlanması için korumaya yönelik uygulamaları gündeme getirmiştir. İçme – kullanma suyu temini için büyük öneme sahip olan içme suyu havzaları birçok bileşeni içinde barındırır. Bu bileşenler doğal bir denge içerisinde olup her bir havzanın hassasiyetinin belirlenmesinde önem taşımaktadır. İçme suyu havzalarında koruma – kullanma dengesinin sağlanabilmesi için havzaya özgü değerlerin ve hassasiyetlerinin tespit edilmesi ve her havza için farklı değerlendirmelerin yapılması gerekmektedir. Ancak, Türkiye’de birbirinden farklı topoğrafya, jeoloji, hidrojeoloji, hidroloji, toprak, flora ve kirletici unsurları barındıran havzalarda kuş uçuşu sabit mesafeye göre koruma sınırları belirlendiği görülmektedir. Dünyada gerçekleştirilen içme suyu havzalarındaki koruma alanları Türkiye’den birçok özellik bakımından farklılaşmaktadır. Bu çalışmada, içme suyu koruma alanlarının belirlenmesinde gerekli olan öğeleri, Türkiye ile seçilmiş ülkelerin koruma alanlarını belirlemeye yönelik yaklaşımlarının irdelenerek, uyguladığımız sistemin eksiklikleri ve gerekli öneriler vurgulanmıştır. Diğer ülke örneklerinden yararlanılarak, oluşturulması gereken koruma kuşaklarına ekosistem unsurlarının etkisi açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İçme suyu havzası, Havza ekosistemi, Havza koruma alanları

Kaynakça

• Anonim. (2023). 10 12, 2023 tarihinde https://tr.weatherspark.com/y/96014/Maltepe-T%C3%BCrkiye-Ortalama-Hava-Durumu-Y%C4%B1l-Boyunca#Figures-WindSpeed adresinden alındı
• Bennett, J. (2019). Wind Desıgn Guide. Urban Design. https://www.wgtn.ac.nz/architecture/centres/cbpr/publications/architectural-aerodynamics/pdfs/BBSC_433_Jessica-Bennett_Wind-Design-Guide.pdf adresinden alındı
• Çağlayan, S., Balkız, Ö., Arslantaş, F., Sanalan, K., Lise, Y., ve Zeydanlı, U. (2020). Şehir Planlama Aracı Olarak Ekosistem Hizmetleri: Çankaya İlçesi Örneği. Ankara: Doğa Koruma Merkezi.
• Çepel, N. (1995). Çevre Koruma ve Ekoloji Terimleri Sözlüğü. İstanbul: TEMA Vakfı. Dinç, H. (2015, Nisan). İstanbul Derelerinin Fiziki Değişimi ve Arazi Kullanım İlişkisi. Doktora Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı.
• Eraydın, A. (1993). Değişen Planlama Kuramları Çerçevesinde Ekolojik Yaklaşım. M. Çubuk (Dü.), Türkiye'de 17. Dünya Şehircilik Günü Kolokyumu Kent ve Çevre "Planlamaya Ekolojik Yaklaşım" içinde (s. 240-253). İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Kentsel Planlama ve Kentsel Tasarım Disiplin Grubu.
• Erbil, T. (1994, Ekim). Ekoloji ve Kent Planlama İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Ersoy, M. (2015). Kentsel Planlamada Standartlar. İstanbul: Ninova Yayınları.
• İBB. (2009a). 1/100.000 Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu.
• İBB. (2017, Ağustos). İstanbul İli, 1/25.000 Ölçekli Arazim Kullanıma Esas Jeolojik Etüt Raporu. İstanbul.
• İBB Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü. (2009b). İstanbul Mikrobölgeleme Projesi Anadolu Yakası Raporu.
• Kurtuluş, C., Bozkurt, A., ve Demirci, C. (2008, Ekim-Kasım). Tuzla (İstanbul) İlçesi'nde Jeolojik, Jeofizik ve Jeoteknik Yöntemler ile Zemin Özelliklerinin Belirlenmesi. Uygulamalı Yerbilimleri Dergisi, 10-30.
• Küçükali, U. (2012). Bursa/Nilüfer Çayı'nın Başköy-Kestel Bölümü ve Alt Havzalarının Kirlilik ve Risk Analizi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Küçükali, U. (2021). Kent Ekolojisi (1. Basım b.). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Maltepe Belediyesi. (2019). Maltepe Belediyesi 2020-2024 Stratejik Planı. İstanbul. 04 23, 2023 tarihinde https://www.maltepe.bel.tr/upload/strateji/2020_2024_Stratejik_Plan.pdf adresinden alındı
• Pickett, S., Cadenasso, M., Grove, M., Nilon, C., Pouyat, R., Zipperer, W., & Costanza, R. (2001, Noveöber). URBAN ECOLOGICAL SYSTEMS: Linking Terrestrial Ecological, Physical, and Socioeconomic Components of Metropolitan Areas. 32(1), 127-157. Annual Review of Ecology and Systematics. doi:10.1146/annurev.ecolsys.32.081501.114012
• Sancar, C. (2000). Kentsel Gelişim Alanlarının Saptanması ve Planlanmasında GIS ve Ekoloji - Ekonomi Duyarlı Planlama Modeli. Doktora Tezi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Şahin, Ş. (1996). Dikmen Vadisi Peyzaj Potansiyelinin Saptanması ve Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Şahin, Ş. (2015). Ankara Mogan Gölü, Eymir Gölü ve İmrahor-İncesu Deresi Akarsu ve Göl Sistemlerine Yönelik Kentsel Müdahalerin Yıkıcı Yüzü ve Yol Haritası. Teknik Rapor. Ankara: TMMOB Peyzaj Mimarları Odası. TMMOB Şehir Plancıları Odası. (2010, Mart-Nisan). Haber Bülteni, s. 16-18.
• Türkiye Ulusal Jeodezi ve Jeofizik Birliği. (2003). Türkiye Ulusal Meteorolojik ve Hidrolojik Afetler Programı. 6-8. Ankara.
• Uzun, M. (2021, Temmuz). ANTROPOJENİK KAYNAKLI JEOMORFOLOJİK DEĞİŞİMLERİN OLUŞMASINDAKİ FAKTÖRLERİN COĞRAFİ ANALİZİ: MALTEPE İLÇESİ (İSTANBUL) ÖRNEĞİ. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, s. 389-418.
• Yaren, F. B. (1994). Kent Ekolojisi; Sorunun Boyutları ve Niteliği. 5. Kentsel Tasarım ve Uygulamaları Sempozyumu- Kentsel Tasarım ve Ekoloji "Tasarıma Ekolojik Yaklaşım" (s. 310-330). İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Kentsel Planlama ve Kentsel Tasarım Disiplin Grubu.
• Yılmaz, T. (2008). Büyükesat Vadisi'nin Kent Peyzajı ve Tasarımı Kapsamında İncelenmesi. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Yılmaz, T. (2008b). Büyükesat Vadisi'nin Kent Peyzajı ve Tasarımı Kapsamında İncelenmesi. Doktora Tezi. Ankara, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Yılmaz, T., & Memlük, Y. (2008, Eylül 26). Vadilerde Rüzgar ve Güneş Hareketlerine Bağlı Planlama ve Tasarım Olanakları, Ankara Büyükesat Vadisi Örneği. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 193-204.
• Yılmaz, T., ve Memlük, Y. (2008b, Eylül 26). Vadilerde Rüzgar ve Güneş Hareketlerine Bağlı Planlama ve Tasarım Olanakları, Ankara Büyükesat Vadisi Örneği. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 193-204.