Türk Vergi Hukukunda İdari Çözüm Yolları: Uzlaşma Müessesesinin Güncel Veriler İle Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 45 - 61, 30.08.2023

Hacer Kaba , Furkan Beşel

Öz

Vergi idaresi ve vergi ödevlisi arasında vergi kanunlarının farklı yorumlanmasından kaynaklanan vergi uyuşmazlıkları çıkabilmektedir. Uzlaşma müessesesi sayesinde verginin tarafları bu uyuşmazlıkları yargı mercilerine taşımadan, barışçıl bir yolla karşılıklı anlaşarak çözebilmektedir. Uyuşmazlığın yargı mercilerine taşınmadan çözülmesi vergi idaresi ve vergi ödevlisi açısından birçok avantaja sahiptir. Bu avantajlardan önde gelenleri, yargı maliyetlerinin ortadan kalkması, alacağın kısa sürede tahsil edilebilmesi, vergi idaresi ve mükellef arasındaki iletişimi güçlendirmesi ve yargı mercilerinin iş yükünü azaltmasıdır. Uzlaşma müessesesinin bu avantajlarına karşın, uygulama noktasında ve yasal zeminde bazı sorunlar tespit edilmiştir. Çalışmada, uzlaşma müessesesinin işleyişindeki mevcut sorunların tespit edilmesi ve bu sorunlara yönelik pratik çözüm önerileri sunulması amacıyla, öncelikle literatürdeki uzlaşma kurumuna yönelik eleştirilere yer verilmiştir. Bu amaç doğrultusunda çalışmanın devamında, merkezi uzlaşma komisyonu ve vergi daireleri koordinasyon uzlaşma komisyonlarının 2015-2022 yılları arasında uzlaşma dosya başvuruları, uzlaşma vergi tutarı ve uzlaşma ceza tutarı verilerine yer verilmiştir. Söz konusu verilerin 2015-2022 dönemi arasında oldukça dalgalı bir seyir izlediği tespit edilmiştir. Uzlaşma yoluna başvurunun zorunlu olmaması anılan dönem aralığındaki verilerin bu derece dalgalı seyretmesine neden olmuştur. Verilere bakıldığında uzlaşma sağlanması sonucunda vergi ve ceza miktarının yeniden belirlendiği tespit edilmiştir. Böylece verginin asli unsurlarına yönelik bir değişiklik yapılmıştır. Bu durum Anayasada hüküm altına alınan verginin kanunilik ilkesine aykırılık teşkil etmektedir. Uzlaşma komisyonlarının takdir yetkisi Anayasada hüküm altına alınan verginin kanuniliği ilkesine aykırıdır. Bundan dolayı uzlaşma komisyonlarının takdir yetkisi ayrıntılı bir şekilde yasal zeminde düzenlenmelidir. Yargı mercilerinin iş yükünü azaltmak, vergide eşitlik sağlamak ve söz konusu dalgalı seyrin ortadan kaldırılması amacıyla yargı mercilerine başvurmadan önce uzlaşma müessesesine başvurunun zorunlu olması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Vergi Uyuşmazlığı, Uzlaşma Müessesesi, İdari Çözüm Yolları.

Administrative Solutions in Turkish Tax Law: Evaluation of Reconciliation Institution with Current Data

Öz

Tax disputes may arise between the tax administration and the taxpayer due to different interpretations of tax laws. Thanks to the reconciliation institution, the taxpayer and the tax administration can resolve these disputes by mutual agreement in a peaceful way without bringing them to the judiciary. Resolving the dispute before it is brought to the judicial authorities has many advantages in terms of tax administration and taxpayer. The leading ones among these advantages are the elimination of judicial costs, the collection of receivables in a short time, the strengthening of communication between the tax administration and the taxpayer, and the reduction of the workload of the judicial authorities. Despite the reconciliation institution, some problems have been identified at the point of implementation and on the legal basis. In this study, it is aimed to determine the existing problems in the functioning of the reconciliation institution and to offer practical solutions for these problems. In the study, first of all, the criticisms of the reconciliation institution in the literature are included. In the continuation of the study, the data of the reconciliation file applications, reconciliation tax amount and reconciliation penalty amount between the years 2015-2022 of the central settlement commission and tax offices coordination settlement commissions are given. It has been determined that these data followed a highly fluctuating course between the period of 2015-2022. The fact that reconciliation is not obligatory has caused the data in the aforementioned period to be so fluctuating. When the data were examined, it was determined that the amount of tax and penalty was re-determined as a result of reconciliation. Thus, a change was made to the essential elements of the tax. This situation is contrary to the principle of legality of tax stipulated in the Constitution. The discretionary power of the conciliation commissions is contrary to the principle of legality of the tax stipulated in the Constitution. Therefore, the discretionary power of conciliation commissions should be regulated in detail on a legal basis. In order to reduce the workload of the judicial authorities, to eliminate tax inequality and to eliminate the fluctuating course in question, it is necessary to apply to the reconciliation institution before applying to the judicial authorities.

Anahtar Kelimeler

Tax Dispute, Reconciliation, Reconciliation Commission

Kaynakça

• Akdoğan, Abdurrahman (2009), Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi. Gazi Kitabevi, Ankara.
• Arslan, Mehmet (2011), Vergi Hukuku. MKM Yayıncılık, Bursa.
• Arslaner, Hakan (2016), “Vergi Uyuşmazlıklarının İdari Aşamada Çözümünde Uzlaşma ve Etkinliği Sorunu”. UİİİD-İJEAS, 17,s.273–300.
• Aybarç, Sibel (2019), “Türkiye’de Vergi İdaresinin İl Bazında Tarhiyat Sonrası Uzlaşma Süreci Açısından Teknik Etkinliği”. Maliye Araştırmaları Dergisi, 5, 1, s.65–75.
• Bozdoğan, Doğan ve Cuma Çataloluk (2018), Vergi Usul Kanununda Yer Alan “İzaha Davet” Kurumunun Değerlendirilmesi ve Öneriler. Journal of International Management, Educational and Economics Perspectives, 6, 1, s.42–56.
• Candan, Turgut (2006), Vergilendirme Yöntemleri ve Uzlaşma, Maliye ve Hukuk Yayınları, Ankara.
• Doğan, Bahadır Sazak (2018), “Vergi Uyuşmazlıklarının İdari Aşamada Çözüm Yollarından Bir Tanesi Olarak Uzlaşma”, Artuklu Kaime Uluslararası İktisadi ve İdari Araştırmalar Dergisi, 1,1, s.45-57.
• GİB, (Gelir İdaresi Başaknlığı), (2007), Vergi Uyuşmazlıklarının İdare İle Çözümünde Uzlaşma. (file:///C:/Users/ASUS/Desktop/uzlasma.pdf-G%C4%B0B-.pdf). 10.12.2018.
• GİB, (Gelir İdaresi Başkanlığı), (2019), 2019 Faaliyet Raporu.
• GİB, (Gelir İdaresi Başkanlığı), (2022), 2022 Faaliyet Raporu.
• Günay, Hamdi Furkan (2021), “Vergi Uyuşmazlıklarının İdari Aşamada Çözüm Yöntemlerinin Gönüllü Vergi Uyumuna Etkisi”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, T.C. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Hepaksaz, Engin ve Orçun Avcı (2018), “Vergi Uyuşmazlıklarında Alternatif Çözüm Yolları (İzaha Davet Müessesesi ve Mükellef Hakları Bağlamında Değerlendirme)”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23, s.759–772.
• Hocaoğlu, Celal (2015), “Vergi̇ Hukukunda Uzlaşma”. Uzlaşma Mahkemesi Dergisi. 5, s.491-515.
• Karakoç, Yusuf (2004), Genel Vergi Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara.
• Karakoç, Yusuf (2017), Vergi Yargılaması Hukuku-Vergi Anlaşmazlıklarının/Uyuşmazlıklarının Çözüm Yolları, Yetkin Yayınları, . Ankara.
• Kırbaş, Sadık (2012), Vergi Hukuku- Temel Kavramlar ve İlkeler, Siyasal Kitabevi, Ankara.
• Kızılot, Şükrü ve Zuhal Kızılot (2007), Vergi İhtilafları ve Çözüm Yolları, Yaklaşım Yayıncılık, . Ankara.
• Kızılot, Şükrü ve Metin Taş (2010). Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi, Yaklaşım Yayıncılık, Ankara.
• Küçükkaya, Metin (2020), “Tarhi̇yat Sonrası Uzlaşmanın Sonuçları”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30, 1, s.253–272.
• Öncel, Mualla, Ahmet Kumrulu ve Nami Çağan (2018), Vergi Hukuku, Turhan Kitabevi, . Ankara.
• Öner, Erdoğan (2012), Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi, SeçkinYayıncılık, Ankara.
• Öz, Ersan ve Kübra Bozdağan (2019), Ülke Örneklerinden Karşılaştırmalarla Türk Uzlaşma Müessesesine Öneriler, Maliye Dergisi, 177, Temmuz-Aralık, s.330–353.
• Pehlivan, Osman (2018), Vergi Hukuku Genel Hükümler ve Türk Vergi Sistemi, Celepler Matbaacılık, Trabzon.
• Saban, Nihal (2016), Vergi Hukuku, Beta Yayıncılık, İstanbul.
• Sarılı, Özgül (2020), “Müessesesinin İşleyişinin Meslek Mensupları Açısından Değerlendirilmesi : Aydın İline Yönelik Ampirik Bir Analiz”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, T.C. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Sezer, Onur (2015), “Türk Vergi̇ Hukukunda Uzlaşma”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şenyüz, Doğan, Mehmet Yüce ve Adnan Gerçek (2011). Vergi Hukuku, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa.
• Şimşek, Mustafa (2010), “Türk Vergi Hukukunda Uzlaşma”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Şin, Sevil (2019), “Vergi Hukukunda Uzlaşma Kurumu ve Komisyonları”, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9,1, s.304–322.
• Tekin, Ahmet ve Gülnihal Can Avşar (2019), “Türk Vergi Hukukunda Uzlaşma Müessesesi”, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6,5, s.506–518.
• Toker, Ayşe (2022), “Türk Vergi Hukukunda Uzlaşma Müessesesi ve OECD Üyesi Seçilmiş Ülke Örnekleri İle Karşılaştırılması”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Tosuner, Mehmet ve Zeynep Arıkan (2014), Vergi Uyuşmazlıklarının İdari Aşamada Çözümü ve Türk Vergi Yargısı, Kanyılmaz Matbacılık, İzmir.
• Üyümez, Mustafa Erkan (2016), “Vergi Mevzuatının Karmaşıklığı ve Uzlaşma Yöntemi Bağlamında Vergi Uyumunun Değerlendirilmesi”. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 8,1, s.75–92.
• Yüce, Mehmet (2014), Mali Yargılama Hukuku, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa. 03.02.1999 tarihli 23600 sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Uzlaşma Yönetmeliği. 14/10/2021 tarihli Resmi Gazetede Yayımlanan7338 sayılı Vergi Usul Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun VUK, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu.