Öğretmenlerde Psikolojik Şiddet, Tükenmişlik ve Psikolojik Sağlamlık İlişkisi

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 97 - 121, 30.10.2025

Fikriye Şen , Melike Ceylan

https://doi.org/10.54637/vizetek.27579522.6.2.1

Öz

Bu çalışma, öğretmen tükenmişliği, psikolojik sağlamlık ve işyerinde psikolojik şiddet deneyimleri arasındaki ilişkiyi incelemeyi amaçlamıştır. Bu amaca ulaşmak için İstanbul'dan 307 branş öğretmeninin katılımıyla nicel bir anket yapılmıştır. Katılımcılar gönüllü olarak çalışmaya dahil olmuştur ve grup 142 erkek ve 165 kadından oluşmaktadır. Gerekli verilerin toplanabilmesi için dört ana araç kullanılmıştır: Demografik Bilgi Formu, Maslach Tükenmişlik Envanteri-Eğitmen Formu (MTE-EF), Negatif Davranışlar Anketi (NDA) ve Kısa Psikolojik Sağlamlık Ölçeği (KPSÖ). Bu araçlar tükenmişlik, sağlamlık ve olumsuz davranışlara maruz kalmayı değerlendirmiştir. Veri analizi, değişkenler arasındaki ilişkileri ve demografik farklılıkları incelemek için Pearson Korelasyon Analizi, Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) kullanılarak yapılmıştır. Bulgular, psikolojik şiddet, tükenmişlik ve sağlamlık arasında anlamlı ilişkiler ortaya koymaktadır. Öğretmenlerin psikolojik sağlamlıkları yaş ve mesleki deneyimle artarken, psikolojik şiddetle karşılaşma, kişisel başarı ile negatif bir ilişki gösterirken, duygusal tükenmişlik ve depersonalizasyon ile pozitif bir ilişki göstermektedir. Bu bulgular, öğretmenlerin işyeri zorluklarıyla başa çıkabilmeleri için destekleme stratejileri geliştirilmesine yönelik bilgiler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Psikolojik sağlamlık , psikolojik şiddet , tükenmişlik , öğretmen

Etik Beyan

Etik Kurul Komisyon Adı: İstanbul Topkapı Üniversitesi Etik Kurulu Etik Kurul Belge Tarihi ve Protokol No: 25.04.2024 tarih ve E-49846378-302.14.1-2300005827 sayı Bilgilendirme Bu çalışma birinci yazarın ikinci yazar danışmanlığında hazırladığı “Öğretmenlerde Psikolojik Şiddete Maruz Kalma Düzeyine Bağlı Olarak Tükenmişlik ve Psikolojik Sağlamlığın İncelenmesi” isimli yüksek lisans tezinden üretilmiştir.

The Relationship Between Psychological Violence, Burnout, And Psychological Resilience in Teachers

Öz

This study aimed to examine the relationship between teacher burnout, psychological resilience, and experiences of psychological violence in the workplace. A quantitative survey was conducted with 307 branch teachers from Istanbul who participated voluntarily. The sample included 142 men and 165 women. Data were collected using four primary instruments: A Demographic Information Form, the Maslach Burnout Inventory–Educators Survey (MBI-ES), the Negative Acts Questionnaire (NAQ), and the Brief Resilience Scale (BRS). These tools measured levels of burnout, psychological resilience, and exposure to psychological violence. Data were analyzed using Pearson correlation and one-way ANOVA to explore relationships among variables and demographic differences. The results revealed significant associations among psychological violence, burnout, and resilience. Specifically, psychological resilience increased with age and professional experience, while exposure to psychological violence was negatively correlated with personal accomplishment and positively correlated with emotional exhaustion and depersonalization. These findings underscore the need for strategies to strengthen teachers’ resilience and well-being in the face of workplace adversity.

Anahtar Kelimeler

Psychological resilience , psychological violence , burnout , teacher

Etik Beyan

Ethics Committee Name: İstanbul Topkapı University Ethics Committee Ethics Approval Date and Protocol Number: April 25, 2024 – E-49846378-302.14.1-2300005827 Acknowledgment This study was derived from the master’s thesis titled “An Examination of Burnout and Psychological Resilience Based on the Level of Exposure to Psychological Violence Among Teachers,” prepared by the first author under the supervision of the second author.

Kaynakça

• Akyazı, T., & Özsoy, N. (2015). Psikolojik dayanıklılık ile tükenmişlik arasındaki ilişki: Bir uygulama. 2. Yükseköğretim Stratejileri ve Kurumsal İşbirliği Sempozyumu, Mersin.
• APA. (2002). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin mesleki tükenmişliklerine etki eden bazı faktörler. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1).
• Aydın, E. (2018). Çocukluk çağı travmatik yaşantılarının psikolojik sağlamlık ve depresyon belirtileri üzerine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstanbul.
• Aydın, İ. (2002). İş yaşamında stres (2. baskı). Ankara: Pegem.
• Baltaş, A., & Baltaş, Z. (2000). Stres ve başa çıkma yolları (20. basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Bayrakdar, N. (2014). Din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik algıları [Doktora tezi]. Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Baysal, A. (1995). Lise ve dengi okul öğretmenlerinde meslekte tükenmişliğe etki eden faktörler [Doktora tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Cemaloğlu, N., & Şahin, D. (2007). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin farklı değişkenlere göre incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(2), 465–484.
• Çimen, S. (2007). İlköğretim öğretmenlerinin tükenmişlik yaşantıları ve yeterlilik algıları [Yüksek lisans tezi]. Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Demircioğlu, M. (2020). Çok boyutlu çalışana destek müdahale ve tükenmişlik önleme programının (ÇADEM-TP) psikososyal destek çalışanlarının travmatik stres, tükenmişlik ve psikolojik sağlamlık düzeylerine etkisi [Yüksek lisans tezi]. Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• Doğan, A., Demir, R., & Türkmen, E. (2016). Rol belirsizliğinin, rol çatışmasının ve sosyal desteğin tükenmişliğe etkisi: Devlet ve vakıf üniversitelerinde çalışan akademik personelin tükenmişlik düzeylerinin karşılaştırılması. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 30(1), 37–67.
• Doğan, T. (2015). Kısa Psikolojik Sağlamlık Ölçeği’nin Türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. The Journal of Happiness & Well-Being, 3(1), 93–102.
• Einarsen, S. (1999). The nature and causes of bullying at work. International Journal of Manpower, 20(1–2).
• Einarsen, S., & Raknes, B. I. (1997). Harassment in the workplace and the victimization of men. Violence and Victims, 12(3), 247.
• Einarsen, S., Hoel, H., & Notelaers, G. (2009). Measuring exposure to bullying and harassment at work: Validity, factor structure, and psychometric properties of the Negative Acts Questionnaire-Revised (NAQ-R). Work & Stress, 23(1), 24–44.
• Freudenberger, H. J. (1975). The staff burnout syndrome in alternative institutions. Psychotherapy: Theory, Research & Practice, 12(1), 73.
• George, D., & Mallery, P. (2010). SPSS for Windows step by step: A simple guide and reference (10th ed.). Pearson.
• Gu, Q., & Day, C. (2007). Teachers' resilience: A necessary condition for effectiveness. Teaching and Teacher Education, 23(8), 1302–1316.
• Gündüz, B. (2004). Öğretmenlerde tükenmişliğin akılcı olmayan inançlar ve mesleki değişkenlere göre yordanması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 152-166.
• Gündüz, B. (2005). İlköğretim öğretmenlerinde tükenmişlik. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 153–166.
• Hobfoll, S. E. (1989). Conservation of resources: A new attempt at conceptualizing stress. American Psychologist, 44(3), 513–524.
• Howard, S., & Johnson, B. (2004). Resilient teachers: Resisting stress and burnout. Social Psychology of Education, 7(4), 399–420.
• Karacabey, M. F., Ozdere, M., & Bozkus, K. (2019). The attitudes of teachers towards multicultural education. European Journal of Educational Research, 8(1), 383–393.
• Karakuş, M., & Çankaya, İ. H. (2012). Öğretmenlerin maruz kaldıkları psikolojik şiddete ilişkin bir modelin sınanması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42(42).
• Leymann, H. (1996). The content and development of mobbing at work. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 165–184.
• Maslach, C., & Jackson, S. E. (1985). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behavior, 2, 99–131.
• Maslach, C., & Leiter, M. P. (2016). Understanding the burnout experience: Recent research and its implications for clinical practice. World Psychiatry, 15(2), 103–111.
• Maslach, C., Schaufeli, W.B., & Leiter, M.P. (2001). Job burnout. Annual Review of Psychology, 52, 397–422.
• Masten, A.S. (2014). Ordinary Magic-Resilience in Development. New York, The Guilford Press.
• İnce, N. B., & Şahin, A. E. (2016). Birleştirilmiş ve bağımsız sınıflarda çalışan sınıf öğretmenlerinin mesleki doyum ve tükenmişlik düzeylerinin karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(2), 391-409.
• Schwab, R. L., Jackson, S. E., & Schuler, R. S. (1986). Educator burnout: Sources and consequences. Educational Research Quarterly, 10(3), 14–30.
• Sezgin, F. (2009). Relationships between teacher organizational commitment, psychological hardiness and some demographic variables in Turkish primary schools. Journal of Educational Administration, 47(5), 630–651.
• Sezgin, F. (2010). Psikolojik dayanıklılığı düşük ve yüksek öğretmenlerde örgütsel bağlılık üzerine bir araştırma. 19. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı Bildiri Özetleri (ss. 92–93). Lefkoşa: Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi.
• Şekerci, R., Gök, R., & Özçetin, S. (2019). Türk eğitim sistemi ile diğer ülkelerin eğitim sistemlerinin karşılaştırılmasına ilişkin aday öğretmenlerin görüşleri. Journal of Global Sport and Education Research, 2(1), 10–23.
• Tamer, M., Bubolar, Y., Şen, S., & Çekinmez, T. (2022). Mobbing, etkileri ve sonuçları üzerine bir inceleme. Turan: Stratejik Araştırmalar Merkezi, 14(56), 336–347.
• TDK. (2023). Tükenmişlik. Güncel Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu (TDK). http://sozluk.gov.tr/
• Tugade, M. M., & Fredrickson, B. L. (2004). Resilient individuals use positive emotions to bounce back from negative emotional experiences. Journal of Personality and Social Psychology, 86(2), 320–333.
• Ulukan, M. (2020). Öğretmenlerin mutluluk ile psikolojik sağlamlık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Journal of International Social Research, 13(73).