İlköğretim öğretmenlerine yönelik mesleki değerler ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması

Yıl 2013, Cilt: 3 Sayı: 1, 139 - 164, 01.04.2013

Nihal Tunca Mustafa Sağlam

Öz

Bu çalışmada, öğretmenlik mesleğinin mesleki değerlerine ilişkin, ilköğretim öğretmenlerine yönelik geçerli ve güvenilir bir ölçme aracının geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Ölçek kapsamına alınacak altı mesleki değere ilişkin, açık uçlu anket yoluyla öğretim üyelerinden; görüşme, açık uçlu anket ve kompozisyonlar yoluyla öğretmenlerden elde edilen verilerin analizlerinden ve her bir değer için ilgili kaynaklardan yararlanarak oluşturulan 120 maddelik madde havuzu 418 öğretmenden oluşan bir örneklem üzerinde uygulanmıştır. Öğretmenlerin mesleki değerlere sahip olma düzeylerini belirlemek için geliştirilen Öğretmen Mesleki Değerler Ölçeğinin geçerlik çalışmaları kapsamında; öncelikle açımlayıcı faktör analizi yapılarak yapı geçerliği belirlenmiş, ardından benzer ölçekler geçerliğini belirlemeye dönük çalışmalar yapılmış ve son olarak geliştirilen ölçeğin bir model olarak doğrulanıp doğrulanmadığını test etmek amacıyla doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. Açımlayıcı faktör analizi sonucunda ölçek, “farklılıklara saygı duyma, kişisel ve toplumsal sorumluluk, şiddete karşı olma, işbirliğine açık olma” mesleki değerlerini içeren dört alt boyuttan oluşmaktadır ve bu boyutlar toplam varyansın % 46.57’sini açıklamaktadır. Ayrıca ölçeğin dört faktörlü yapısı, bir model olarak doğrulanmıştır. Öğretmen Mesleki Değerler Ölçeği’nin güvenirliği ise Cronbach Alfa katsayısı, madde toplam korelasyonları, uç grupların karşılaştırılması, test yarılama yöntemi ile incelenmiş ve güvenirlik katsayılarının oldukça yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu çalışmadan elde edilen bulgular, Öğretmen Mesleki Değerler Ölçeğinin, ilköğretim öğretmenlerinin mesleki değerlerinin belirlenmesinde kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğunu ortaya koymuştur

Anahtar Kelimeler

Öğretmen mesleki değerler ölçeği, Mesleki değerler, Ölçek geliştirme

Reliability and validity work conducted on professional values scale designed for elementary school teachers

Öz

Values are defined as standards giving directions to the behaviors of individuals
(Rokeach, 1973); as common thoughts and beliefs affecting the decisions of people about how
to think, how to behave (Brand, 1999), and how to live (Feather, 1975); and as criteria giving
importance and meaning to culture and society and determining ideal ways of thinking and
behaving in society (Fichter, 1990). Children learn the worldview, emotional tendencies,
political opinions, and the beliefs and culture of their societies, in short, the values of the
society, (Gözütok, 2008) from their families in the first years of their lives (Halstead and
Taylor, 2000; Fyffe et al., 2004; Sabatier et al., 2005; Çelik & Güven, 2011), and then from the
media, their peers, educational institutions, and local communities (Halstead & Taylor, 2000;
Fyffe et al., 2004; Çelik & Güven, 2011). During the process of personality development and
socialization of an individual, the most important role after that of the family should be
assumed by the school. Whether the teaching of values is realized through formal
curriculum or hidden curriculum, it is of great importance for the instructor to be qualified
enough to impart these values to learners. Teachers consciously or unconsciously reflect their
values and direct their students’ behaviors while making their plans and conducting
teaching activities for their students. For the effective teaching of values, teachers are
expected to possess the values required by their profession. In this regard, it is of great
importance to determine the values of the profession and to evaluate teachers in relation to
these values. Yet, in the literature, there is no scale that can be used to evaluate teachers in
terms of professional values. Based on this need, the present study aims to develop a reliable
and valid measurement scale to evaluate elementary school teachers in terms of professional
values.

Anahtar Kelimeler

Teachers’ professional values scale, Professional values, Scale development

Kaynakça

• Akbaş, O. (2004). Türk milli eğitim sisteminin duyuşsal amaçlarının ilköğretim ıı. kademedeki gerçekleşme derecesinin değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Akbaş, O. (2009). İlköğretim okullarında görevli branş öğretmenlerinin değer öğretimi yaparken kullandıkları etkinlikler: 2004 ve 2007 yıllarına ilişkin bir karşılaştırma. Kastamonu Eğitim Fakültesi Dergisi, 17 (2), 403-414.
• Akbulut, Y. (2010). Sosyal bilimlerde SPSS uygulamaları (sık kullanılan istatistiksel analizler ve açıklamalı spss çözümleri). İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Akkiprik, G. B. (2007). Genel lise öğretmenlerine göre karakter eğitimi yoluyla öğrencilere kazandırılacak değerler: Çok boyutlu bir araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yeditepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Aktepe, V. & Yel, S. (2009). İlköğretim öğretmenlerinin değer yargılarının betimlenmesi: Kırsehir ili örneği. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7 (3), 607-622.
• Astill, B. R., Feather, N. T. & Keeves, J. P. (2002). A multilevel analysis of the effects of parents, teachers and schools on student values. Social Psychology of Education, 5, 345– 363.
• Aşkan, D. (2010). İlköğretim okulu yönetici ve öğretmenlerinin değer algılarının bazı değişkenlere göre incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Baloğlu, M. & Balgalmış, E. (2005). İlköğretim ve ortaöğretim yöneticilerinin öz-değerlerinin betimlenmesi: Tokat ili örneği. Değerler Eğitimi Dergisi, 3 (10), 19-31.
• Bowman, M. & Potts, A. (2001). The building blocks of character education: Respect, Responsibility, Citizenship. ERIC ED453112.
• Brand, L. D. (1999). Educating for character in the united states army: a study to determine the components for an effective curriculum for values education in basic training units. Unpublished Doctoral Thesis. University of South Carolina.
• Büyüköztürk, Ş. (2006). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Can, Ö. (2008). Dördüncü ve beşinci sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde değerler eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çankaya, D. & Seçkin, O. (2004). Demokratik değerlerinin benimsenmesi açısından öğretmen ve öğretmen adaylarının görüş ve tutumları. Uluslararası Demokrasi Eğitimi Sempozyumu. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi. ss. 461-466.
• Çelik, F. & Güven, M. (2011). 5. Sınıf sosyal bilgiler programında sorumluluk, estetik ve doğal çevreye duyarlılık değerlerinin kazandırılmasına ilişkin öğrenci ve öğretmen görüşleri. Değerler Eğitimi Sempozyumu: Sosyal ve Kuramsal Yönleriyle Değerler Eğitimi, 26-28 Ekim 2011.
• Çengelci, T. (2010). İlköğretim beşinci sınıf sosyal bilgiler dersinde değerler eğitiminin gerçekleştirilmesine ilişkin bir durum çalışması. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. & Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik. SPSS ve LISREL uygulamaları. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Dale, T. (1994). Value education in American secondar school. Kutztown University Educational Conferance, 16 September 1994, US.
• Demir, K. & Demirhan İşcan, C. (15-17 Kasım 2007). Hayat bilgisi dersinde değerler ve değerler eğitimi. I. Ulusal İlköğretim Kongresi, Hacettepe Üniversitesi.
• Deveci, H. & Dal, S. (2007) "Teachers view of values education in social studies curriculum," Fourtheenth International Conference on Learning, 26-29 June 2007, Johannesburg, South Africa.
• Dilmaç, B. (2002). İnsanca değerler eğitimi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Dilmaç, B. (2007). Bir grup fen lisesi öğrencisine verilen insani değerler eğitiminin insani değerler ölçeği ile sınanması. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Konya Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dilmaç, B., Bozgeyikli, H. & Çakılı, Y. (2008). Öğretmen adaylarının değer algılarının farklı değişkenler açısından incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 6 (16), 69-91.
• Doğanay, A. & Sarı, M. (2004). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerine temel demokratik değerlerin kazandırılma düzeyi ve bu değerlerin kazandırılması sürecinde açık örtük programın etkilerinin karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 10 (39), 355-383.
• Dönmez, B. & Cömert, M. (2007). İlköğretim okulu öğretmenlerinin değer sistemleri. Değerler Eğitimi Dergisi, 5 (14), 29-59.
• Feather, N. T. (1975). Human values and their relation to justice. Journal of Social Issues, 50 (4, 129-151.
• Fırat, N. Ş. & Açıkgöz, K. (2012). Bazı değişkenler açısından öğretmenlerin değer sistemleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43, 422-435.
• Fichter, J. (1990). Sosyoloji nedir? (Çev: N. Çelebi). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Fidan, N. K. (2009). Öğretmen adaylarının değer öğretimine ilişkin görüşleri. Kuramsal Eğitimbilim, 2 (2), 1-18.
• Fyffe, L., Hay, I. & Palmer, G. (2004). Issues and concerns in children's values education. (ed. brendan barlett, fiona bryer, dick roebuck) educating: weaving research into practice. Griffith University Publisher.
• Gökdere, M. & Çepni, S. (2003). Üstün yetenekli çocuklara verilen değerler eğitiminde öğretmenin rolü. Değerler Eğitimi Dergisi, 1 (2), 93-107.
• Gözütok, D. F. (1995). Öğretmenlerin demokratik tutumları. Ankara: TDV Yayınları.
• Gözütok, D. F. (2008). Öğretim ilke ve yöntemleri. Ankara: Ekinoks Yayınevi.
• Gürşimşek, I. & Göregenli, M. (2004). Öğretmen adayları ve öğretmenlerde demokratik tutumlar, değerler ve demokrasiye ilişkin inançlar. Uluslararası Demokrasi Eğitimi Sempozyumu, 20-21 Mayıs 2004, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Fakültesi.
• Halstead, J. M. & Taylor, M. J. (2000). Learning and teaching about values: a review of recent research. Cambridge Journal of Education, 30 (2), 169 – 202.
• Hançerlioğlu, O. (2006). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kalaycı, Ş. (2005). Faktör analizi. SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri (Edt: Ş. Kalaycı) Ankara: Asil Yayın Dağıtım. ss.321-331.
• Karadağ, E., Baloğlu, N. & Yalçınkayalar, P. (2006). İlköğretim okulu yöneticilerinin öğretmenler tarafından algılanan demokratik tutumları ile öğretmenlerin demokratik değerleri üzerine ilişkisel bir araştırma. Değerler Eğitimi Dergisi, 4 (12), 65-82.
• Kline, P. (2005). An esay guide to factor analysis. New York: Routledge.
• Koç, K. (2007). İlköğretim 7. sınıflarda okutulan vatandaşlık ve insan hakları eğitimi dersinde öğrenciye kazandırılması amaçlanan evrensel değerlere ilişkin tutumlar üzerinde öğretim sürecinin etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Kolaç, E. & Karadağ, R. (2012). Türkçe Öğretmeni Adaylarının "Değer" Kavramına Yükledikleri Anlamlar ve Değer Sıralamaları. İlköğretim Online, 11 (3), 762-777.
• Kuş, D. (2009). İlköğretim programlarının, örtük programın ve okul dışı etmenlerin değerleri kazandırma etkililiğinin 8. sınıf ilköğretim öğrencilerinin ve öğretmenlerinin görüşlerine göre incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kuşdil, E. & Kağıtçıbaşı, Ç. (2000). Türk öğretmenlerin değer yönelimleri ve schwartz değer kuramı. Türk Psikoloji Dergisi, 15 (45), 59-76.
• Mariani, L. (1999). Probing the hidden curriculum: teachers’ students’ beliefs and attitudes. British Council 18th National Conference for Teachers of English. Palermo, 18-20 March 1999.
• Mehmedoğlu, Y. & Mehmedoğlu, A. U. (2006). Küreselleşme: Ahlâk ve değerler. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Memiş, A. & Gedik, E. G. (2010). Sınıf öğretmenlerinin değer yönelimleri. Değerler Eğitimi Dergisi, 8 (20), 123-145.
• Oğuz, A. (2011). Öğretmen adaylarının demokratik değerleri ile öğretme ve öğrenme anlayışları. Değerler Eğitimi Dergisi, 9 (22), 139-160.
• Ozankaya, Ö. (1984). Temel toplum bilim sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özen, R. (2008). İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel değerlere ilişkin görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8, 1- 8.
• Rokeach, M. (1973). The nature of human values. Newyork: The Free Press.
• Sabatier, C. & Willems, L. L. (2005). Transmission of family values and attachment: a french three-generation study. Applied Psychology: An International Review, 54 (3), 378-395.
• Saracağlu, A. S., Evin, İ. & Varol, S. R. (2004). A comparative research on the democratic attitudes of the teachers and the prospective teachers. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri / Educational Sciences: Theory and Practice, 4, 356-364.
• Sarı, E. (2005). Öğretmen adaylarının değer tercihleri: giresun eğitim fakültesi örneği. Değerler Eğitimi Dergisi, 3 (10), 73-88.
• Sarı, M. (2007). Demokratik değerlerin kazanımı sürecinde örtük program: düşük ve yüksek “okul yaşam kalitesi”ne sahip iki ilköğretim okulunda nitel bir çalışma. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Selvi, K. (27–29 Nisan 2007). Sınıf öğretmenleri demokratik değerler ölçeği: geçerlik ve güvenirlik çalışması. VI. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi.
• Schwartz, S. H. (1992). Universal in the content and structure of values: theororical advances and empirical tests in 20 countries. Advances in Experimental Social Psychology, 25, 1-65.
• Sezgin, F. (2006). İlköğretim okulu öğretmenlerinin bireysel ve örgütsel değerlerinin uyumu (Ankara ili örneği). Yayınlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Sümer, N. (2000). Yapısal eşitlik modelleri: temel kavramlar ve örnek uygulamalar. Türk Psikoloji Yazıları, 3 (6), 49–74.
• Şen, Ü. (2007). Milli Eğitim Bakanlığının 2005 yılında tavsiye ettiği 100 temel eser yoluyla Türkçe eğitiminde değerler öğretimi üzerine bir araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Şimşek, Ö. F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giriş. Temel ilkeler ve LISREL uygulamaları. Ankara: Ekinoks Yayınevi.
• Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (1996). Using multivariate statistics. New York: HarperCollins.
• Taşdan, D. (2008). Türkiye’deki kamu ve özel ilköğretim okulu öğretmenlerinin bireysel değerleri ile okulun örgütsel değerleri arasındaki uyum düzeyi, iş doyumu ve algılanan sosyal destek ile ilişkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Tavşancıl, E. (2005). Tutumların ölçülmesi ve SPSS ile veri analizi. Ankara: Nobel yayıncılık. TDK (Türk http://tdkterim.gov.tr/bts/. İndirme Tarihi: 23.01.2010. (2010).
• Türk dil kurumu büyük Türkçe sözlüğü.
• Tezbaşaran, A. (1996). Likert tipi ölçek geliştirme kılavuzu. Ankara: Tük Psikologlar Derneği Yayınları.
• Tokdemir, M. (2007). Tarih öğretmenlerinin değerler ve değer eğitimi hakkındaki görüşleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Turan, S. & Aktan, D. (2008). Okul hayatında var olan ve olması düşünülen sosyal değerler. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6 (2), 227-259.
• Varış, F. (1973). “Cumhuriyetin 50. yılında Türkiye’de öğretmen yetiştirmede karşılaşılan birkaç sorun”. 50. yıla armağan. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Veugelers, W. (2000). Different ways of teaching values. Educational Review, 52 (1), 37-46.
• Welton, D. A. & Mallan, J. T. (1999). Children and their world. Boston: Houghton Mifflin Company.
• Yalar, T. (2010). İlköğretim sosyal bilgiler programında değerler eğitiminin mevcut durumunun belirlenmesi ve öğretmenlere yönelik bir program modülü geliştirme. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Yazıcı, K. & Avcı, E. (2011). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik durumlarının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 1 (4), 29-37.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, E. (2009). Öğretmenlerin değer tercihlerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 7 (17), 109-128.
• Yılmaz, K. (2011). İlköğretim okulu öğretmenlerinin sınıf yönetimi tarzları ile demokratik değerlere ilişkin görüşleri arasındaki ilişki. Değerler Eğitimi Dergisi, 9 (21), 147-170.
• Yılmaz, V. & Çelik, E. H. (2009). LİSREL ile yapısal eşitlik modellemesi-I: Temel Kavramlar, uygulamalar, programlama. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Yılmaz, E. & Dilmaç, B. (2011). An investigation of teachers values and job satisfaction. İlköğretim Online Dergisi, 10 (1), 302-310.
• Zwick, W. R. & Velicer, W. F. (1986). Comprasion of five rules for determining the number of components to retain. Psychological Bulletin, 99 (3), 432–442.