Osmanlı’dan Cumhuriyete Tarikatların Sivil Toplum Kuruluşu Nitelikleri

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 62 - 84, 30.12.2019

Utku Aybudak

Öz

Sivil toplum, Batı medeniyetinin tarihsel gelişimi sırasında ortaya çıkmış bir kavramdır. Totaliter devlet deneyimlerinden sonra, bireyi devletin keyfiliğinden koruma işlevini üstlenebilecek özerk toplumsal yapılar önem kazanmıştır. II. Dünya Savaşı sonrasında sivil toplum çalışmalarının artması bunun en bariz örneğidir. Bireyi tamamıyla kontrol altına alan ve toplumdan özerk yapılar çıkmasına müsaade etmeyen bir devlet sisteminin zararları görülmüştür. Hem akademide hem siyasi düzeyde sivil topluma ilgi artmıştır. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği dağıldıktan sonra da Batı dışı toplumlarda sivil toplumun yahut sivil toplum benzeri yapıların varlığı araştırılmıştır. Öncelikle Doğu Avrupa toplumları bu açıdan incelemeye tabi tutulmuş daha sonra ise kaçınılmaz olarak araştırmacılar İslam toplumlarına yönelmiştir. Müslüman toplumlarda da sivil toplum benzeri yapılar olarak vakıflar ve tarikatlar ön plana çıkmıştır. Bu çalışmada temel olarak tarikatların, Osmanlı toplumunda sivil toplum benzeri bir yapı olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği ele alınmaktadır. Ayrıca tarihi süreci içinde tarikatların devlet ile olan ilişkisi bağlamında sivil toplum kurumu olmaya yaklaşıp uzaklaşması incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sivil Toplum, Tarikat, Osmanlı toplumu, vakıf

Kaynakça

• Akşit, B., Tol, U. U., Küçükural, Ö., & Cengiz, K. (2005). Türkiye ve Orta Doğu'da Sivil Toplum Tartışmaları. l. sunar içinde, Sivil Toplum ve Demokrasi (s. 213-259). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Apaydın, H. (2006). Atatürk'ün Dine Bakışına Psiko-Sosyal Bir Yaklaşım. KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 57-66.
• Aybudak, U. (2014). Nakşibendiliğin Politik Evrimi ve İskenderpaşa Cemaati. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi).
• Bayhan, V. (2002). Demokrasi ve Sivil Toplum Örgütlerinin Engelleri: Patronaj ve Nepotizm. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(1), 1-13.
• Bernhard, M. (1993). The Origins of Democratization. New York: Columbia University Press.
• Buluş, A. (2009). Sivil Toplum Kuruluşlarına Tarihsel Bir Örnek: Osmanlı Vakıfları. Selçuk Üniversitesi İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi(16), 22-36.
• Bumin, K. (1981). Sivil Toplum ve Devlet. İstanbul: YAZKO.
• Cohen, J., & Arato, A. (2013). Sivil Toplum ve Siyasal Teori. (U. Bayraktar, Çev.) Ankara: Efil Yayınevi.
• Çaha, Ö. (2004). Açık Toplum Yazıları. Ankara : Liberte Yayınları.
• Çizakça, M. (2005). Sivil Toplum Kuruluşları İslam Dünyası ve Demokrasi. L. Sunar içinde, Sivil Toplum ve Demokrasi (s. 171-177). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Gellner, E. (1994). Conditions of Liberty: Civil Society and Its Rivals. London: Penguin Press.
• Giddens, A. (1992). The Nation State and Violence: A Contemporary Critique of Historical Materialism. Cambridge: Polity Press.
• Gözaydın, İ. (2009). Diyanet: Türkiye Cumhuriyeti'nde Dinin Tanzimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gündüz, İ. (1984). Gümüşhanevi Ahmed Ziyaüddin Hayatı-Eserleri Tarikat Anlayışı ve Halidiyye Tarikatı. İstanbul : Seha Neşriyat.
• İnalcık, H. (1992). Tanzimat ve Bulgar Meselesi. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Işık, Ş. (2005). Türkiye'de Kentleşme ve Kentleşme Modelleri. Ege Coğrafya Dergisi(14), 57-71.
• Kara, İ. (2012). Cumhuriyet Türkiyesi'nde Bir Mesele Olarak İslam 1. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Kara, M. (2010). Metinlerle Günümüz Tasavvuf Hareketleri. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Kara, M. (2013). Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Kean, J. (1993). Sivil Toplum ve Devlet Avrupa'da Yeni Yaklaşımlar. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kılıç, R. (2006). Osmanlı Devletinde Yönetim Nakşibendi İlişkisine Farklı Bir Bakış; Halidi Sürgünleri. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi(17), 106-116.
• Mardin, Ş. (2012). Türkiye İslam ve Sekülarizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Parlak, B. (2013). Yönetim Bilimi ve Çağdaş Yönetim Teknikleri. İstanbul: Beta Yayınları.
• Sarıbay, A. Y. (2001). Postmodernite Sivil Toplum ve İslam. İstanbul: Alfa Basım Yayın.
• Savran, G. (1987). Sivil Toplum ve Ötesi: Rousseau, Hegel, Marx. İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Seyyar, A. (2007). Ansiklopedik Sosyal Bilimler Sözlüğü. İstanbul: Değişim Yayınları.
• Stillman, P. (1980). Hegel's Civil Society: A Locus of Freedom. Chicago Journal, 12(4), 622-646.
• Şentürk, H. (2011). Türkiye'de İslami Oluşumlar ve Siyaset İslamcılık. İstanbul: Çıra Yayınları.
• Tibi, B. (1998). İslam Uygarlığında Sivil Toplumun Kültürel Dayanağı İslam ve Demokrasi-Uygarlıklar Arasındaki Köprüler. E. Özdalga içinde, Sivil Toplum, Demokrasi ve İslam Dünyası (s. 36-48). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Tosun, G. E. (2001). Devlet-Sivil Toplum İlişkisi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Turan, N. S. (2008). Osmanlı Hilafetinin 19. Yüzyılda Zorlu Sınavı: II. Meşrutiyet'e Giden Süreçte ve Sonrasında Makam-ı Hilafet. İÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi(309), 281-322.
• Uğur, A. (1998). Batı’da ve Türkiye’de Sivil Toplum: Kavram ve Olgunun Gelişim Serüveni. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Walzer, M. (1992). Sivil Toplum Düşüncesi: Toplumsal Yapılaşmaya Doğru Bir Adım. Birikim(37), 33-41.
• Yavuz, H. (2003). Islamic Political Identity in Turkey. New York: Oxford University Press.
• Yayla, A. (2003). Siyasi Düşünce Sözlüğü. Ankara: Liberte Yayınları.