Endokrin Bozucular ve Obezite

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 1, 43 - 49, 31.03.2023

Başak Öney , Elif Kübra Arslan

Öz

Endokrin bozucular, canlıların endokrin sistemini etkileyen, olumsuz sağlık etkileri oluşturan ve oluşan bu olumsuz sağlık etkilerinin nesilden nesile de geçebileceği düşünülen bir tür kimyasallara denir. Obezite ise çok sayıda hastalığın oluşmasında risk faktörü oluşturan bireylerin yaşam kalitesinde önemli düşüşlere sebebiyet veren bir halk sağlığı sorunudur. Obezitenin meydana gelmesinde hareketsiz yaşam, sağlıksız beslenme, genetik yatkınlık gibi birçok faktör bulunurken bunların yanı sıra çevresel kirleticilerinde rolü de obezite prevalansının artmasına sebep olur. Endokrin bozucu kimyasallar endokrinin fonksiyonuna karışarak olumsuz sağlık etkilerine sebep olabilen yapay bir kimyasal olarak tanımlanabilir. Yaşamın ilerleyen zamanlarında oluşan hastalıkların, en büyük sebeplerinden biri erken yaşlarda endokrin bozuculara maruz kalınmasıdır. Endokrin bozuculara maruz kalmak yağ dokusu, östrojen, testesteron, tiroit uyarıcı hormon ve inflamasyon düzeylerini değiştirir. Endokrin bozucuların insan sağlığı üzerinde birçok etkileri mevcuttur, bunlardan birisi de obezitedir. Endokrin bozucu kimyasallar kişilerde yağ dokusu gelişiminde artmalara, iştah da artmalara ve bunun sonucu olarak kilo ve enerji dengesinin bozulmasına sebep olarak kişilerde obezite görülmesine sebep olabilir. Birçok hayvan çalışmalarından ve epidemiyolojik çalışmalardan elde edilen ve artan çalışmalar doğrultusunda da genişleyen bir bilimsel kanıt, endokrin bozucu kimyasallara maruz kalma ile obezite arasında bağlantıların olduğunu düşündürtmeye başlamıştır. Endokrin bozucu kimyasallara maruziyet obezite prevalansının arttırmakla kalmayıp daha geniş yan etkilere sahip diğer lipofilik kirletici kimyasalların tutulmasını da artıran bir sarmal potansiyele sahiptir. Metabolik hastalıkların patogenezinde çevresel endokrin bozucu kimyasalların önemine rağmen, yapay kimyasallara maruz kalmanın obezite salgınına katkısı büyük ölçüde anlaşılamamıştır. Bu nedenle bu derleme yazıda endokrin bozucuların tanımı, insan ve hayvan üzerinde yapılan çalışmaların sonucunda endokrin bozucuların obezite üzerinde ki etkisi, endokrin bozucular ve obezitenin beslenme ile ilişkisi tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

endokrin bozucular, obezite, beslenme

Kaynakça

• Aksan, A., & Özdemir, A. (2016). Endokrin bozucular. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 3(2), 1-14.
• Barrea, L., Vetrani, C., Verde, L., Frias-Toral, E., Garcia-Velasquez, E., Ranasinghe, P., Mendez, V., Jayawardena, R., Savastano, S., & Colao, A. (2022). Gestational obesity: an unconventional endocrine disruptor for the fetus. Biochemical Pharmacology, 114974.
• Darbre, P. (2017). Endocrine Disruptors and Obesity. Curr. Obes. Rep. 6, 18–27. In.
• Daronch, O. T., Lima, M. d. M., Gil, I., Bittencourt, S. S., Ingenchki, V., & Maluf, E. M. C. P. (2020). Large-scale contamination by Bisphenol A: are we aware of the risk and forms of exposure? Ciência & Saúde Coletiva, 25, 4339-4345.
• Estaquier, J., Blanc, É., & Coumoul, X. (2021). Que sait-on de l’action des perturbateurs endocriniens sur le système immunitaire? La Revue du Praticien Médecine Générale, 71(7), 729-734.
• Fendoğlu, B. Y., Koçer-Gümüşel, B., & Erkekoğlu, P. (2019). Endokrin bozucu kimyasal maddelere ve etki mekanizmalarına genel bir bakış. Hacettepe University Journal of the Faculty of Pharmacy, 39(1), 30-43.
• Filardi, T., Panimolle, F., Lenzi, A., & Morano, S. (2020). Bisphenol A and phthalates in diet: An emerging link with pregnancy complications. Nutrients, 12(2), 525.
• Francis, C. E., Allee, L., Nguyen, H., Grindstaff, R. D., Miller, C. N., & Rayalam, S. (2021). Endocrine disrupting chemicals: Friend or foe to brown and beige adipose tissue? Toxicology, 463, 152972.
• Gálvez-Ontiveros, Y., Páez, S., Monteagudo, C., & Rivas, A. (2020). Endocrine disruptors in food: impact on gut microbiota and metabolic diseases. Nutrients, 12(4), 1158.
• Gökerik, M., & Çelik, H. Endokrin Bozucu Kimyasallar ve İnsan Sağliği Üzerine Etkileri.
• Gupta, R., Kumar, P., Fahmi, N., Garg, B., Dutta, S., Sachar, S., Matharu, A. S., & Vimaleswaran, K. S. (2020). Endocrine disruption and obesity: A current review on environmental obesogens. Current Research in Green and Sustainable Chemistry, 3, 100009.
• Heianza, Y., & Qi, L. (2017). Gene-diet interaction and precision nutrition in obesity. International Journal of Molecular Sciences, 18(4), 787.
• Heindel, J. J., Newbold, R., & Schug, T. T. (2015). Endocrine disruptors and obesity. Nature Reviews Endocrinology, 11(11), 653-661.
• Janesick, A. S., & Blumberg, B. (2016). Obesogens: an emerging threat to public health. American journal of obstetrics and gynecology, 214(5), 559-565.
• Kabir, E. R., Rahman, M. S., & Rahman, I. (2015). A review on endocrine disruptors and their possible impacts on human health. Environmental toxicology and pharmacology, 40(1), 241-258.
• Močnik, M., & Marčun Varda, N. (2021). Obesogens in Children—An Uncharted Territory. Metabolites, 11(12), 882.
• Pacyga, D. C., Sathyanarayana, S., & Strakovsky, R. S. (2019). Dietary predictors of phthalate and bisphenol exposures in pregnant women. Advances in Nutrition, 10(5), 803-815.
• Patisaul, H. Wendy Jefferson.
• Pérez-Bermejo, M., Mas-Pérez, I., & Murillo-Llorente, M. T. (2021). The role of the bisphenol A in diabetes and obesity. Biomedicines, 9(6), 666.
• Rehman, A., Pacher, P., & Haskó, G. (2021). Role of Macrophages in the Endocrine System. Trends Endocrinol Metab, 32(4), 238-256.
• Rietjens, I. M., Louisse, J., & Beekmann, K. (2017). The potential health effects of dietary phytoestrogens. British journal of pharmacology, 174(11), 1263-1280.
• Sakali, A. K., Bargiota, A., Fatouros, I. G., Jamurtas, A., Macut, D., Mastorakos, G., & Papagianni, M. (2021). Effects on Puberty of Nutrition-Mediated Endocrine Disruptors Employed in Agriculture. Nutrients, 13(11), 4184.
• Shafei, A. E.-S., Nabih, E. S., Shehata, K. A., Abd Elfatah, E. S. M., Sanad, A. b. A., Marey, M. Y., Hammouda, A. A. M. A., Mohammed, M. M. M., Mostafa, R., & Ali, M. A. (2018). Prenatal exposure to endocrine disruptors and reprogramming of adipogenesis: an early-life risk factor for childhood obesity. Childhood Obesity, 14(1), 18-25.
• Yıldırım, A. G. M., Akyol, A. G. A., & Ersoy, G. (2008). Şişmanlik (Obezite) ve Fiziksel Aktivite.
• Zahra, A., Sisu, C., Silva, E., De Aguiar Greca, S.-C., Randeva, H. S., Chatha, K., Kyrou, I., & Karteris, E. (2020). Is there a link between bisphenol A (BPA), a key endocrine disruptor, and the risk for SARS-CoV-2 infection and severe COVID-19? Journal of Clinical Medicine, 9(10), 3296.
• Zemheri, F., & Cevdet, U. (2018). Endokrin bozucu kimyasallar: Nonilfenol ve Bisfenol A. Marmara Fen Bilimleri Dergisi, 30(1), 71-76.