Su Ürünleri Tüketimi, Diyet Listelerindeki Yeri ve Önemi

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 3, 106 - 118, 30.11.2024

Kübra Nur Hinislioğlu , Gökçe Aslanyavrusu , Sonay Başkan , Demet Kocatepe

https://doi.org/10.59312/ebshealth.1460337

Öz

Su ürünleri sağlıklı beslenmenin temelinde yer alan, yüksek esansiyel amino asit ve doymamış yağ asidi içeriği ile öne çıkan gıdalardır. Su ürünleri tüketimini etkileyen başlıca faktör avcılık miktarı olsa da son yıllarda artan yetiştiricilik sektörü ile Türkiye’de su ürünleri tüketiminin ivme kazanacağı görülmektedir. Sağlıklı beslenmenin temelini oluşturan kaliteli protein seçimi ile bireylerin sağlıklı yaşam standartlarını artırmaları mümkündür. Bununla birlikte protein içerikli gıdaların diğer besinlere oranla daha ulaşılamaz olduğu da bir gerçektir. Bu açıdan değerlendirildiğinde su kaynakları açısından zengin ülkemizde su ürünlerine diyetlerde, karasal hayvanlara oranla nispeten daha ucuz kaynaklar olarak yer verilmesi, bireylerin protein açığının kapatılmasında önem arz etmektedir. Ayrıca su ürünleri doymamış yağ asitleri, vitamin ve yaşamsal öneme sahip mineral içeriği ile de diyetlerde yer alması gereken fonksiyonel gıdalardandır. Bu çalışmada dünyada ve ülkemizde su ürünleri tüketim miktarları, tüketimi etkileyen faktörler, diyet listelerinde su ürünlerinin yeri ve su ürünlerinin pişirilmesinde önerilen yöntemler konu edinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Su ürünleri, diyet, tüketim, pişirme teknikleri

Seafood Consumption, Its Place in Dietary Lists and Its Importance

Öz

Seafood is a food that forms the basis of a healthy diet and characterized by a high content of essential amino acids and unsaturated fatty acids. Although the main factor affecting seafood consumption is the extent of hunting, it is evident that seafood consumption in Türkiye will gain momentum with the increasing aquaculture sector in recent years. By choosing high-quality proteins that form the basis of a healthy diet, it is possible for individuals to increase their healthy standard of living. But, it is also a fact that protein-containing foods are more in difficult to access than other foods. From this perspective, in Türkiye, which is rich in water resources, the inclusion seafoods in the diet as a relatively cheaper resource than terrestrial animals is important to fill the protein deficiency of the individual. In addition, seafood products, with their content of unsaturated fatty acids, vitamins and essential minerals, are among the functional foods that should be included in the diet. This study discussed the consumption levels of seafood in the world and Türkiye, the factors affecting consumption, the place of seafood in diet lists, and the recommended methods of cooking seafood.

Anahtar Kelimeler

Seafoods, diet, consumption, cooking methods

Kaynakça

• Ackman, R.G. (1988). Nutritional Composition of Fats in Seafoods. [Erişim Tarihi: 04.12.2023]. Erişim Adresi: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2699043/
• Akgül, N. & Başhan, M. (2023) Değişik Pişirme Yöntemlerinin Lambuka (Coryphaena hippurus) Filetolarının Yağ Asidi Kompozisyonu Üzerine Etkileri. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 13(2), 752-763. https://doi.org/10.31466/kfbd.1290562
• Biandolino, F., Parlapiano, I., Denti, G., Di Nardo, V. & Prato, E. (2021). Effect of different cooking methods on lipid content and fatty acid profiles of Mytilus galloprovincialis. Foods, 10(2), 416. https://doi.org/10.3390/foods10020416
• Choo, P.Y., Azlan, A. & Khoo, H.E. (2018). Cooking methods affect total fatty acid composition and retention of DHA and EPA in selected fish fillets. Sci. Asia, 44, 92-101. https://doi.org/10.2306/scienceasia1513-1874.2018.44.092
• Demirel, O. & Hatırlı, S.A. (2020). Türkiye’de Hane halklarının Balık Tüketim Harcamaları: Logıt ve Multınomıal Logıt Yaklaşımları. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7 (Özel Sayı-Special Issue), 1022-1045. https://doi.org/10.30798/makuiibf.804060
• Ergün, H. (2009). Su ürünleri tüketimi ve tanıtımı. Aquaculture Studies, (2).
• Ersoy, B. & Özeren, A. (2009). The effect of cooking methods on mineral and vitamin contents of African catfish. Food Chemistry, 115(2), 419-422. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2008.12.018
• FAO (2023). Fishery and Aquaculture Statistics – Yearbook 2020. FAO Yearbook of Fishery and Aquaculture Statistics. 2023. Rome. [Erişim Tarihi: 04.12.2023]. https://doi.org/10.4060/cc7493en
• FAO (2022). The International Year of Artisanal Fisheries and Aquaculture (IYAFA) 2022 . Rome.. [Erişim tarihi: 04.12.2023]. Erişim Adresi: https://www.fao.org/wecafc/iyafa/en/
• Filiz, C., Yıldız, E., & Gürbüz, O. (2022). Ketojenik beslenme ve sağlık. Izmir Democracy University Health Sciences Journal, 5(2), 317-345.
• Głuchowski, A., Czarniecka-Skubina, E., Wasiak-Zys, G. & Nowak, D. (2019). Effect of various cooking methods on technological and sensory quality of Atlantic salmon (Salmo salar), Foods, 8(8), 323. https://doi.org/10.3390/foods8080323
• Kaplan, E., Buhan, E. & Yeşilayer, N. (2019). Mardin İlinde Balık Tüketim Alışkanlıklarının Belirlenmesi: Kızıltepe İlçesi Örneği. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 8(1), 59-73.
• Karakaya, E., Çelik, Ş. & Taysi, M.R. (2018). CHAID Algoritması ile Balık Eti Tüketimini Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi. Journal of Agricultural Faculty of Gaziosmanpaşa University (JAFAG), 35(2), 85-93. https://doi.org/10.13002/jafag4381
• Kocatepe, D., Turan, H., Taşkaya, G., Kaya, Y., Erden, R. & Erdoğdu, F. (2011). Effects of cooking methods on the proximate composition of black sea anchovy (Engraulis encrasicolus, Linnaeus 1758). Gıda, 36(2), 71-75.
• Kutluay Merdol, T., Sürüoğlu, M.S., Acar Tek, N. & Sürücüoğlu, M.S. (2020). Beslenme Antropolojisi, Ankara, Hedef CS Basın Yayın. 224s. ISBN: 9786059877992
• Jacguot, A.R. (1961). Organic Contituents of Fish And Other Aquatic Animal Foods. Fish As Food.Borgstrom G, ed. Vol l: Chapter 6. New York: Academic Press Inc.
• Locke, A., Schneiderhan, J. & Zick, S.M. (2018). Diets for health: goals and guidelines. American Family Physician, 97(11), 721-728.
• Lund, E.K. (2013). Health benefits of seafood; Is it just the fatty acids? Food Chemistry, 140, 413–420. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2013.01.034
• Marimuthu, K., Geraldine, A.D., Kathiresan, S., Xavier, R., Arockiaraj, J. & Sreeramanan, S. (2014). Effect of three different cooking methods on proximate and mineral composition of Asian sea bass (Lates calcarifer, Bloch). Journal of Aquatic Food Product Technology, 23(5), 468-474. https://doi.org/10.1080/10498850.2012.727133
• Mazzocchi, A., De Cosmi, V., Scaglioni, S. & Agostoni, C. (2021). Towards a more sustainable nutrition: complementary feeding and early taste experiences as a basis for future food choices. Nutrients, 13(8), 2695. https://doi.org/10.3390/nu13082695
• Menozzi, D., Nguyen, T.T., Sogari, G., Taskov, D., Lucas, S., Castro-Rial, J.L.S. & Mora, C. (2020). Consumers’ Preferences and Willingness to Pay for Fish Products with Health and Environmental Labels: Evidence from Five European Countries. Nutrients, 12(9), 2650. https://doi.org/10.3390/nu12092650
• Momenzadeh, Z., Khodanazary, A. & Ghanemi, K. (2017). Effect of different cooking methods on vitamins, minerals and nutritional quality indices of orange-spotted grouper (Epinephelus coioides), Journal of Food Measurement and Characterization, 11, 434-441.
• Neff, M.R., Bhavsa, S.P., Braekevelt, E. & Arts, M.T. (2014). Effects of different cooking methods on fatty acid profiles in four freshwater fishes from the Laurentian Great Lakes region. Food Chemistry, 164, 544-550. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2014.04.104
• Negara, B.F.S.P., Lee, M.J., Tirtawijaya, G., Cho, W.H., Sohn, J.H., Kim, J.S. & Choi, J.S. (2021). Application of deep, vacuum, and air frying methods to fry chub mackerel (Scomber japonicus). Processes, 9(7), 1225. https://doi.org/10.3390/pr9071225
• Nieva-Echevarría, B., Goicoechea, E., Manzanos, M.J. & Guillén, M.D. (2018). Effects of different cooking methods on the lipids and volatile components of farmed and wild European sea bass (Dicentrarchus labrax). Food Research International, 103, 48-58. https://doi.org/10.1016/j.foodres.2017.10.029
• Olgun, S.N., Manisalı, E. & Çelik, F. (2022). Sürdürülebilir beslenme ve diyet modelleri. BANÜ Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 4(3), 261-271. doi: 10.46413/boneyusbad.11882 73
• Oz, F. & Kotan, G. (2016). Effects of different cooking methods and fat levels on the formation of heterocyclic aromatic amines in various fishes. Food Control, 67, 216-224. https://doi.org/10.1016/j.foodcont.2016.03.013
• Öksüz, A., Alkan, Ş.B., Taşkın, H. & Ayrancı, M. (2018). Yaşam Boyu Sağlıklı ve Dengeli Beslenme İçin Balık Tüketiminin Önemi. Food and Health, 4(1):43-62.
• Özturan, S., Ünal Şengör, G.F. (2022). Effects of cooking methods on the quality and safety of crayfish (Astacus leptodactylus Eschscholtz, 1823) during chilled storage. Journal of Food Processing and Preservation, 46(10), e16887. https://doi.org/10.1111/jfpp.16887
• Sargent, J.R. & Tacon, A.G.J. (1999). Development of farmed fish: a nutritionally necessary alternative to meat. Proceedings of the Nutrition Society, 58(2),377-383. https://doi.org/10.1017/S0029665199001366
• Selvi, K., Kandemir, G. & Özdikmenli Tepeli, S. (2019). Kırsal Bölgelerde Su Ürünleri Tüketim Alışkanlığına Etki Eden Faktörlerin Belirlenmesi: Çan (Çanakkale) Örneği. Çanakkale Onsekiz Mart University Journal of Marine Sciences and Fisheries, 2(2), 132-141.
• Sezgin, A. C., Eroğlu, F. E., & Şanlıer, N. (2023). Sürdürülebilir beslenme modellerinin karşılaştırılması. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology, 11(3), 603-616.
• SGB (2019). Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü, Tarım Ürünleri Piyasaları- Su Ürünleri Raporu Ocak 2019. [Erişim tarihi: 04.12.2023]. Erişim adresi: https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/PDF%20Tarım%20Ürünleri%20Piyasaları/2019-Ocak%20Tarım%20Ürünleri%20Raporu/2019-Ocak%20Su%20Ürünleri.pdf
• Şen, A. & Uçar, G. (2021). Deniz, tatlı su ve kültür ortamlarında yetişmiş levrek balıklarında farklı pişirme yöntemlerinin bazı yağ asiti kompozisyonları üzerine etkisi. Eurasian Journal of Veterinary Sciences, 37(3), 157-165.
• Şengör, G.F.Ü., Alakavuk, D.Ü. & Tosun, Ş.Y. (2013). Effect of cooking methods on proximate composition, fatty acid composition, and cholesterol content of Atlantic Salmon (Salmo salar). Journal of Aquatic Food Product Technology, 2(2), 160-167. https://doi.org/10.1080/10498850.2011.635839
• Şengör, G.F.Ü. & Ceylan, Z. (2018). Türk Mutfağında Su Ürünleri Kültürü ve Önemi. Süleyman Demirel Üniversitesi Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi Dergisi, 14(4), 386-398. https://doi.org/10.22392/egirdir.414488
• TEPGE (2022). Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü, Ürün raporu- Su ürünleri 2022 Erişim adresi: https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/PDF%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporlar%C4%B1/2022%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporlar%C4%B1/Su%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporu-TEPGE-355.pdf
• TEPGE (2023). Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü Tarım Ürünleri Piyasaları, Temmuz 2023 (syf 57,58). [Erişim tarihi: 11.12.2023]. Erişim adresi: https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/PDF%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Piyasalar%C4%B1/2023-Temmuz%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Raporu/SU%20%C3%9CR%C3%9CNLER%C4%B0%20T%C3%9CP%20HAZ%C4%B0RAN%202023-TEPGE.pdf
• Tokay. A., Yılmaz. C., Bölük. S., Boyraz. Ö. & Bülbül. N. (2022) Sürdürülebilir beslenme modellerinden akdeniz diyetinin sürdürülebilirlikteki yeri. TOGÜ Sağlık Bilimleri Dergisi.; 2(2): 187-201.
• Turan, H., Erkoyuncu, İ., Kocatepe, D. (2013). Omega-6, omega 3 yağ asitleri ve balık. Yunus Araştırma Bülteni, 2, 45-50.
• TÜBER (2023). Türkiye Beslenme Rehberi [Erişim tarihi: 11.12.2023]. Erişim adresi: chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/saglikli-beslenme-ve-hareketli-hayat-db/Dokumanlar/Rehberler/Turkiye_Beslenme_Rehber_TUBER_2022_min.pdf.
• Türk Fidan, Ö.P., & Büyüktuncer, Z. (2021). Düşük FODMAP diyetine güncel yaklaşımlar. Turkiye Klinikleri Journal of Health Sciences/Türkiye Klinikleri Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(1).
• The EU Fish Market (2023). [Erişim tarihi: 11.12.2023]. Erişim adresi: https://www.eumofa.eu/the-eu-fish-market-2023-edition-is-now-online
• Tilami, S.K. & Sampels, S. (2017). Nutritional Value of Fish:Lipids, Proteins, Vitamins, and Minerals. [Erişim Tarihi:04.12.2023]. Erişim Adresi:https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/23308249.2017.1399104?journalCode=brfs21
• Zhou, M., Shi, G., Deng, Y., Wang, C., Qiao, Y., Xiong, G., ... & Ding, A. (2022). Study on the physicochemical and flavor characteristics of air frying and deep frying shrimp (crayfish) meat. Frontiers in Nutrition, 9, 022590. https://doi.org/10.3389/fnut.2022.1022590