“Kimin Tarafındayız?” Çevre Sağlık ve Gıda Araştırmalarında İktidar İlişkileri Araştırmacının Konumu ve Araştırma Etiği

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 84, 11 - 53, 17.01.2025

Nejdet Özberk

Öz

Türkiye’de çevre, kent, emek, toplum sağlığı, gıda güvenliği, afetler ve kadın çalışmaları gibi sosyal araştırma alanlarında asimetrik iktidar ilişkilerinin işleyişini konu alan radikal araştırmalar nadirattandır. Özellikle kriminoloji, zemiyoloji, sosyal zarar ve çevre ve halk sağlığına yönelik devlet ve şirket suçlarına, kurumsal suistimallere ve yolsuzluklara ilişkin vaka ve saha araştırmaları yok denecek kadar azdır. Araştırmacılar netameli, rahatsız edici, çirkin ve kirli gerçekleri araştırmaktan çekinir, ortaya çıkarmaktan, kamuya duyurmaktan uzak durur. Bu alanlarda vaka ve saha çalışmalarına rastlanmaz. Bu sorun özellikle araştırmacı gazetecilere havale edilmiş bir konudur. Akademik araştırmacıların bu türden netameli konulara girmemelerinin haklı olmasa bile mazur görülebilecek gerekçeleri vardır. Her ne kadar bilimsel araştırma ve ifade özgürlüğü araştırmacıya bir iktidar alanı sağlasa da araştırmacının yasal ve yasadışı yollarla susturulma olasılığı, bilimsel sansür araştırmacıyı tekinsiz konulara müdahil olmaktan alıkoyar. İhtiyatlı bir araştırmacı olarak akademisyenin konumu başını belaya sokacak, baskılara, yazılı ve sözlü tehditlere ve yargısal ve idari tacizlere maruz kalabileceği, iftira suçlamasıyla mahkemeye verilebileceği, itibarıyla oynanacağı veya susturulacağı meselelerle uğraşmasına izin vermez. Oysa toplum, emek, kadın, sağlık ve çevre konularında zararlı, ahlaka aykırı veya yasadışı hükümet ve şirket faaliyetlerine ve bunların toplum, insan hakları veya çevre üzerindeki etkilerine ilişkin amprik araştırmalara acil bir ihtiyaç bulunmaktadır. Bu çalışma özellikle üç olay etrafında ortaya çıkmış eşitsiz iktidar ilişkilerini açık kaynaklardan toplanan verilerle incelemektedir: 1986 Çernobil ODTÜ Raporu, 2011 Dilovası Kirlilik Raporu ve 2018 Sağlık Bakanlığı Gıda Raporu İfşası. Araştırma özgünlüğünü, fen bilimleri alanında üretilen (nesnel) bilimsel bilginin paylaşımını, iktidar ilişkileri bağlamında sosyal bilimlerin doğasında var olan politik yanlılığın kaçınılmazlığıyla birlikte okumayı önermesinden almaktadır.

Anahtar Kelimeler

İktidar ilişkileri, araştırma etiği, yanlılık, yukarıya doğru araştırma, bilimsel sansür, akademik özgürlük

"Whose side are we on? " Relations of Power Researcher’s Position and Research Ethics in Environment Health and Food Studies

Öz

In Turkey, radical studies on the working of asymmetrical power relations in the social research fields of environment, urbanization, labor, public health, food safety, disasters, and gender studies are rare. In particular, case and field studies on criminology, zemiology, social harm, state and corporate crimes against the environment and public health, institutional abuses, and corruption are almost non-existent. Researchers refrain from investigating ominous, disturbing, ugly, and dirty truths, and refrain from revealing and exposing them to the public. There are no case and field studies in these areas. This issue has been specifically referred to investigative journalists. There are justifications for academic researchers not to engage in such thorny topics, even if they are not justified. Although scientific research and freedom of expression provide the researcher with a space of power, scientific censorship and the possibility of the researcher being silenced by legal and illegal means prevent the researcher from intervening in nefarious matters. The position of the academics as cautious researchers does not allow them to meddle into matters that would get him in trouble, where he may be subjected to repression, written and verbal threats, and judicial and administrative harassment, where he may be taken to court on charges of libel, where his reputation will be tampered with or silenced. However, there is an urgent need for empirical research into harmful, immoral, or illegal government and corporate activities on society, labor, women, health, and environmental issues and their impact on society, human rights, and the environment. This study examines the unequal power relations that have emerged around three cases with data collected from open sources: the 1986 METU Chernobyl Report, the 2011 Dilovası Pollution Report, and the 2018 Ministry of Health Food Report Disclosure. The research is original in that it proposes to read the dissemination of (objective) scientific knowledge produced in the field of natural sciences together with the inevitability of political partisanship inherent in social research, in the context of power relations.

Anahtar Kelimeler

Power relations, research ethics, partisanship, studying up, scientific censorship, academic freedom.

Kaynakça

• Alvesalo Anne ve Erja Virta (2003) Researching Regulators and the Paradoxes of Access, Steve Tombs ve David Whyte (der.) Unmasking the Crimes of the Powerful: Scrutinising States and Corporations, (s.181–198), New York: Peter Lang.
• Alvesalo-Kuusi, Anne ve David Whyte (2018) “Researching the powerful: A call for the reconstruction of research ethics”. Sociological Research Online, 23(1),136–152.
• Becker, Howard S. (1967) “Whose Side Are We On?”, Social Problems, 14 (3), 239-247.
• Bohm, Robert M. (1984) “Whose Side are we On? and Who’s on our Side? On the Class Affiliation of Criminologists and Criminal Justice Practitioners in Contemporary Society”, Humanity and Society, 8 (1), 59–72.
• Blumer, Herbert (1969) Symbolic interactionism: Perspective and Method, Englewood: Prentice-Hall.
• “Bülent Şık’ın savunmasının tam metni” (2019) https://www.evrensel.net/ haber/ 373081/bulent-sikin-savunmasinin-tam-metni 11 Mayıs 2022 tarihinde erişilmiştir.
• “Bülent Şık Hakkında” (2021) https://www.frontlinedefenders.org/tr/case/ judicial-harassment-academic-bulent-sik adresinden 11 Mayıs 2022 tarihinde erişilmiştir.
• Canning, Victoria ve Steve Tombs (2021) From Social Harm to Zemiology: A Critical Introduction, Abingdon: Routledge.
• Çetiner, M. Atıf (1990) Çernobil Kazasından Sonra Çay ve Diğer Gıdalardaki Cs-137’nin İnsana Geçişinin İncelenmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü: Ankara.
• De Haan, Willem (2022) Do Lawsuits Silence? Legal Harassment in Corporate Crime Research, (der.) Kathy Davis ve Janice Irvine, Silences, Neglected Feelings, and Blind Spots in Research Practice, (s.61-71), New York: Routledge.
• Dadusc, Deanna (2014) “Power, Knowledge and Resistances in the Study of Social Movements”, Contention: The Multidisciplinary Journal of Social Protest, 1 (2), 47-60.
• Desmond, Margaret (2004) “Methodological challenges posed in studying an elite in the field”, Area 36 (3): 262–269.
• Ellefsen, Rune (2017) “Taking Sides? Issues of Bias and Partisanship when Researching Socio-Political Conflict”, Critical Criminology, 25 (2), 231– 244.
• Galliher, John F. (1980) “Social scientists’ ethical responsibilities to superordinates: Looking upward meekly”, Social Problems, 27 (3) 298– 308.
• Gouldner, Alvin W. (1968) “The Sociologist as Partisan: Sociology and the welfare state”, The American Sociologist, 3 (2), 103–116.
• Gökmen, İnci (2002) Türkiye’de Çernobil’in Etkileri, Çay Deneyimi ve ODTÜ, Arif Künar (der.) Don Kişotlar Akkuyu’ya Karşı: Anti Nükleer Hikayeler, Ankara: Elektrik Mühendisleri Odası.
• Gökmen, İnci (2013) Yakın Tarihimizden Bir Örnek Olay: Çernobil Felaketi ve Bilim İnsanlarına Yönelik Baskılar, Cem Terzi, Emel Yuvayapan ve Erkin Başer (der.) Kapitalizm Kıskacında Doğa Toplum ve Bilim: Onur Hamzaoğlu Olayı, (s.149-170), İstanbul: Yordam.
• Hammersley, Martyn (2001) “Which side was Becker on? Questioning political and epistemological radicalism”, Qualitative Research, 1 (1), 91–100.
• Hammersley, Martyn (2000) Taking Sides in Social Research: Essays on Partisanship and Bias, London: Routledge.
• Hamzaoğlu, Onur (2013) Bilimsel Yöntem Taraflılık İçerir: Neden Tarafım? Cem Terzi, Emel Yuvayapan ve Erkin Başer (der.) Kapitalizm Kıskacında Doğa Toplum ve Bilim: Onur Hamzaoğlu Olayı, (s.57-67), İstanbul: Yordam.
• Hamzaoğlu, Onur, Nilay Etiler, Cavit Işık Yavuz ve Çiğdem Çağlayan (2011) “The causes of deaths in an industry-dense area: example of Dilovası (Kocaeli),” Turkish Journal of Medical Sciences, 41 (3): 369-375.
• Harding, Sandra (2009) “Standpoint theories: Productively controversial”, Hypatia, 24 (4),192–200.
• “İnci Gökmen [Hakkında]” (2021) https://nukleersiz.org/prof-dr-inci-gokmen/ adresinden 11 Mayıs 2022 tarihinde erişilmiştir.
• Karagöz, Kezban (2012) Sağlık Haberlerinin Kamuoyunu Yönlendirme İşlevi: Dilovası’ndaki Kanser Vakalarının Türk Yazılı Basınına Yansımaları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
• Liebling, Alison (2001) “Whose side are we on? Theory, practice and allegiances in prison research”, British Journal of Criminology, 41 (3), 472–484.
• Lumsden, Karen (2012) “‘You are what you research’: researcher partisanship and the sociology of the ‘underdog’ Qualitative Research, 13 (1), 3-18.
• Massoumi, Narzanin, Mills, Tom ve Miller, David (2019) “Secrecy, coercion and deception in research on ‘terrorism’ and ‘extremism’”, Contemporary Social Science, 15 (2), 134-152.
• Michaels, David (2008) Doubt is Their Product: How Industry’s Assault on Science Threatens Your Health. Oxford: Oxford University Press.
• Nader, Laura (1974) Up the anthropologist: Perspectives gained from studying up, Hymes, Dell H (der.) Reinventing Anthropology, (s.284–311), New York: Pantheon.
• Odman, Aslı (2019) “#ÇocuklarZehirlenmesin: Gıdayı Bir Müşterek Olarak Bilip Araştırıp Konuşmanın Aciliyeti-Bülent Şık ile Söyleşi”, Mekanda Adalet ve Müşterekler, beyond.istanbul, 6:136-143.
• “Onur Hamzaoğlu Hakkında” (2018) https://www.frontlinedefenders.org/tr/case/onur-hamzaoglu-detained#case-status adresinden 11 Mayıs 2022 tarihinde erişilmiştir.
• Özçelik, Z. (2013) Hukuki Açıdan Onur Hamzaoğlu Olayı, Cem Terzi, Emel Yuvayapan ve Erkin Başer (der.) Kapitalizm Kıskacında Doğa Toplum ve Bilim: Onur Hamzaoğlu Olayı, (s.42-56), İstanbul: Yordam.
• Özemre, Ahmed Yüksel (2003) Çernobil Komplosu, https://www.ozemre.com/ sites/default/files /cernobilkomplosu.pdf adresinden 11 Mayıs 2022 tarihinde erişilmiştir.
• Passas, Nikos (2005) “Lawful but Awful: ‘Legal Corporate Crimes’,” The Journal of Socio-Economics, 34 (6), 771–786.
• Plummer, Ken (2020), “Whose Side Are We On?” Revisited: Narrative Power, Narrative Inequality, and a Politics of Narrative Humanity”, Symbolic Interaction, 43: 46-71.
• Riley, Gresham (1971) “Partisanship and Objectivity in the Social Sciences”, The American Sociologist, 6 (1), 6-12.
• Rothe, Dawn L. ve David Kauzlarich (2022) Crimes of the Powerful: White Collar Crime and Beyond, Abingdon: Routledge.
• Smith, Dorothy E. (2004). Women’s perspective as a radical critique of sociology, Harding, Sandra (der.) The Feminist Standpoint Theory Reader: Intellectual and Political Controversies. New York: Routledge
• Snider Laureen (2003) No funding, no access, then you get sued: Methodological obstacles to studying corporate crime, Steve Tombs ve Dave Whyte (der.) Unmasking the Crimes of the Powerful: Scruitinising States and Corporations, (s.49–68), New York: Peter Lang.
• Temel, Livza (2019) Siyasal Propaganda Bağlamında Çernobil Felaketinin Hürriyet Gazetesinde Temsili, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.
• Terzi, Cem (2013) Şarlatan, Cem Terzi, Emel Yuvayapan ve Erkin Başer (der.) (2013) Kapitalizm Kıskacında Doğa Toplum ve Bilim: Onur Hamzaoğlu Olayı, (s.33-41), İstanbul: Yordam.
• Terzi, Cem, Emel Yuvayapan ve Erkin Başer (der.) (2013) Kapitalizm Kıskacında Doğa Toplum ve Bilim: Onur Hamzaoğlu Olayı, İstanbul: Yordam.
• Tepe, Harun (2013) Bilim, Politika ve Etik, Onur Hamzaoğlu Olayı ve Etikte Değerlendirme Sorunu, Cem Terzi, Emel Yuvayapan ve Erkin Başer (der.) Kapitalizm Kıskacında Doğa Toplum ve Bilim: Onur Hamzaoğlu Olayı (s.78-89), İstanbul: Yordam.
• Tombs, Steve ve Dave Whyte (2007) Researching Corporate and WhiteCollar Crime in an Era of Neo-Liberalism, Henry N. Pontell ve Gilbert Geis (der.) International Handbook of White-Collar and Corporate Crime, (s.125-147), New York: Springer.
• Tombs, Steve ve Dave Whyte (2005) “From the streets to the suites: researching corporate crime”, Criminal Justice Matters, 62 (1), 24-45.
• Tombs, Steve ve Dave Whyte (2003) Unmasking the crimes of the powerful: Establishing some rules of engagement, Steve Tombs ve Dave Whyte (der.) Unmasking the Crimes of the Powerful: Scrutinising States and Corporations, (s.261–272), New York: Peter Lang.
• Warren, Jon ve Kayleigh Garthwaite (2015) “Whose side are we on and for whom do we write? Notes on issues and challenges facing those researching and evaluating public policy”, Evidence and Policy, 11 (2), 225-37.
• Whyte, Dave (2000) Researching the powerful: Towards a political economy of method? Roy D. King ve Emma Wincup (der.) Doing Research on Crime and Justice, (s.418–429) Oxford: Oxford University Press.
• Williams, Kevin (1989) “Researching the powerful: Problems and possibilities of social research”, Contemporary Crises, 13, 253-274. Yavuz, Filiz (2015) Beni Akkuyu’larda Merdivensiz Bıraktın: Türkiye’nin Nükleerle İmtihanı, İstanbul: Can.
• Yavuz, Melike (2011) Kocaeli’nin Dilovası ve Kandıra İlçelerinde Yaşayan Gebelerden Doğan Bebeklerde Ağır Metal Maruziyeti İle Büyüme, Gelişme Durumunun Saptanması Araştırması, Yayınlanmamış Tıpta Uzmanlık Tezi, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı: Kocaeli.