Bireysel Başvuruda İkincillik Çağı

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 2, 373 - 393, 24.12.2024

Ufuk Ramazan Çakmak

https://doi.org/10.60002/ebyuhfd.1515639

Öz

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (Sözleşme veya AİHS) yorumunda sıklıkla başvurulan ilkelerin başında ikincillik prensibi gelmektedir. İkincillik ilkesine göre hak ve özgürlüklerin korunması noktasında asıl yükümlülük Sözleşmeci devletlere ait olup, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (Mahkeme veya AİHM) yetkisi ikincil niteliktedir. AİHM’nin erken dönemde verdiği çeşitli kararlarda ikincillik ilkesine değinilmekle birlikte söz konusu ilkeye atfedilen önem gittikçe artmıştır. Önceki AİHM başkanı Robert Spano 2010 yılından sonra Sözleşme sisteminde yaşanan gelişmeleri “ikincillik çağı” olarak nitelendirmiştir. İkincillik çağında Sözleşme’nin usuli meseleleri temel alınmakta olup, muhtemel insan hakları ihlallerinin iç hukuk aşamasında giderilmesine daha fazla önem verilmektedir. İkincillik ilkesinin hayata geçirilebilmesi için AİHM tarafından çeşitli araçlar kullanılmaktadır. Bunların başında iç hukuk yollarının tüketilmesi konusunda başvuranların önceki belirle-nen içtihattan daha özenli davranması gelmektedir. Bunun dışında pilot karar, takdir marjı, dördüncü derece yargı merci olmama, ulusal mercilerin kararlarının kalitesi ikincillik ilkesinin gerçekleştirilmesi için AİHM tarafından sıklıkla atıf yapılan hususlardır. İkincillik çağında AİHM’nin kararlarının yanı sıra ulusal mercilerin kapasitesi de son derece önemlidir. Bu bağlamda ulusal hukukta yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığı, AİHM kararlarının yerine getirilmesi gibi hususlar ikincillik ilkesine saygıyı güçlendirici niteliktedir. Sözleşme sisteminde olduğu gibi Anayasa Mahkemesi yargılamasında da ikincillik ilkesi önemli bir yere sahiptir. Anayasa Mahkemesi söz konusu ilkeyi AİHM’nin yaklaşımına uygun olarak yorumlama eğilimindedir.

Anahtar Kelimeler

AİHM, AYM, İKİNCİLLİK İLKESİ

Kaynakça

• Açıl, Murat, “İnsan Haklarının Uluslararası Hukuk Düzeninde Korunması”, İnsan Hakları Hukuku, Editörler: Tuğba Bayraktar/Ufuk Ramazan Çakmak, Adalet Yayınevi, Ankara 2023.
• Arai-Takahashi, Yutaka, The Margin of Appreciation Doctrine and the Principle of Proportionality in the Jurisprudence of the ECHR, Intersentia, Antwerp/Oxford/New York 2001.
• Bayraktar, Tuğba, “İnsan Haklarının Uluslararası Hukuk Düzeninde Korunması”, İnsan Hakları Hukuku, Editörler: Tuğba Bayraktar/ Ufuk Ramazan Çakmak, Adalet Yayınevi, Ankara 2023.
• Bodnar, Adam, “Res Interpretata: Legal effect of the European Court of Human Rights’ Judgments For Other States Than Those Which Were Party To The Proceedings”, Human Rights and Civil Liberties in the 21st Century, Editörler: Yves Haeck/Eva Brems, Springer, 2014.
• Brauch, Jeffrey A., “The Margin of Appreciation and the Jurisprudence of the European Court of Human Rights: Threat to the Rule of Law” . Columbia Journal of European Law, Vol. 11, 2005.
• Çelikyay, Hakan Sabri, “Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Kararlarının “Başvuru Yollarının Tüketilmesi” Ölçütü Açısından Değerlendirilmesi”, İÜHFM, C. LXXIII, S. 1, 2015, ss. 21-62.
• Glas, Lize R., “The age of subsidiarity? The ECtHR’s approach to the admissibility requirement that applicants raise their Convention complaint before domestic courts”, Netherlands Quarterly of Human Rights, Vol. 41, Issue 2, June 2023, ss. 75-96.
• Gökcan, Hasan Tahsin, “Bireysel Başvuruda İkincillik İlkesi ve Denetim Yetkisinin Sınırları Sorunu”, TBB Dergisi, S. 135, 2018, ss. 9-76.
• Karaarslan, Abdulkadir, “Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuruda Kabul Edilebilirliğe Dair Bir Usul Sorunu Olarak Başvuru Yollarının Tüketilmesi Kuralı ve Kanunla Kurulan Tazminat Komisyonları”, TBB Dergisi, S. 132, 2017.
• Köküsarı, İsmail, “Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Yolunda İhlâl Kararlarının Kesinliği, Bağlayıcılığı ve Etkisi”, EBYÜHFD, C. XXII, S. 1-2, 2018, ss. 1-56.
• Lambert Abdelgawad, Elisabeth, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarının İnfazı, Avrupa Konseyi Yayınları, Çev. İnan Sevinç, Strasbourg 2008.
• Martinico, Giuseppe, “National Courts and Judicial Disobedience to the ECHR: A Comparative Overview”, Shifting Centres of Gravity in Human Rights Protection: Rethinking Relations between the ECHR, EU and National Legal Orders, Editörler: Oddný Mjöll Arnardóttir/Antoine Buyse, Routledge, London 2016.
• Nicolaou, George, “The New Perspective of the European Court of Human Rights on the Effectiveness of its Judgments”, Festschrift für Renate Jaeger Grundrechte und Solidarität: Durchsetzung und Verfahren, Editörler: Christine Hohmann-Dennhardt/Peter Masuch/Mark Villiger, Kehl am Rhein Engel, 2011.
• Özbek, Nimet/ Kuşçu, Döndü, “Anayasa Mahkemesinin 30.05.2019 Tarihli Pilot Kararı (Y.T. Kararı) İncelemesi Ve Sınır Dışı Kararına Karşı Etkili Başvuru Üzerine Bir Değerlendirme”, Ankara Hacı Bayram Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XXIV, S. 3, 2020, ss. 3-39.
• Spano, Robert, “The Future of the European Court of Human Rights-Subsidiarity, Process-Based Review and the Rule of Law”, Human Rights Law Review, Vol. 18. Issue 3, 2018, ss. 473-494.
• Spano, Robert, “Universality or Diversity of Human Rights? Strasbourg in the Age of Subsidiarity”, Human Rights Law Review, Vol. 14, Issue 3, 2014, ss. 487-502.
• Şenol, Cem, “AİHS Hükümleri ve AİHM Kararlarının Devletin Egemenlikleri Üzerindeki Etkisi”, Yalova Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 1, 2017, ss. 260-288.
• Şirin, Tolga, “Takdir Marjı Doktrini ve Türkiye Anayasa Mahkemesi Açısından Anlamı”, Anayasa Hukuku Dergisi, C. 2, S. 4, 2013, ss. 359-399.
• Turan, Hüseyin “Bireysel Başvuru Usulünde Kabul Edilebilirlik Kriterleri”, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Usulü ve Kabul Edilebilirlik Kriterleri, Editörler: Hüseyin Turan/ Recep Kaplan, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara 2015.
• Yüksel, Saadet, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasal Hakların Yorumu: Kurumsal ve Kuramsal Açılımlar, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt. 39, Sayı 1, 2022, ss. 367-372.