Urban Conservation in Üsküdar According to Pervititch Maps

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 2, 385 - 399, 18.12.2022

Mustafa Kahraman Adem Yulu

https://doi.org/10.51800/ecd.1054375

Öz

The historical texture of Üsküdar has been severely damaged by the fires, especially at the beginning of the 20th century. In the middle of the same century, this time, historical buildings with different characteristics within the historical core area were demolished and apartments and multi-storey workplaces were built in their place. Üsküdar has lost its historical geographical appearance to a great extent, as it is often seen in many historical districts of Istanbul. However, there is a building in Üsküdar that reflects the architectural structure of the Ottoman Empire and has survived to a significant extent. Mosques, fountains, baths, mansions and wooden houses, which are an important part of cultural heritage and touristic resources, are the leading ones. The main purpose of this study is to check the condition of the structures that have survived from the Üsküdar settlement, which could preserve their historical structures until the 1950s, and whether they have gained a new function or not. For this, 1/200 scale Insurance Maps prepared in the 1930s were coordinated and the purpose of use of each structure on the maps was determined and ArcGIS 10.4.1. digitized with the help of a package program. The area covered by the maps was also accepted as the study area. Afterwards, how much of the determined buildings could reach the present day and what changes in the purpose of use of the buildings were quantitatively revealed. As a result of the study, it was revealed that only 3% of the buildings (247) could reach the present day. Of the 247 buildings (18) that have survived to the present day, 7% are idle today. The former usage purposes of the 247 buildings, which were recorded in the 1930s and have survived to the present day, are respectively residential (110), religious (68), cultural/educational (23), commercial (18), administrative (4), health (3), used for transportation (1) services. The number of infrastructure and urban reinforcement elements such as fountains, fountains, cisterns that have survived to the present day is 18. Apart from these, various structures that contribute to the security, administrative, legal and health functions of the settlement have been identified. About a quarter of these structures, which were used for various purposes in the 1930s and have survived until today, are used for a different purpose today. While a significant part of the buildings used for residence in the 1930s are used for commercial purposes today, a significant part of the buildings used for religious purposes are still used for the same purpose today.

Anahtar Kelimeler

Üsküdar, Urban conservation, Insurance maps, spatial development, restoration

Pervititch Haritalarına Göre Üsküdar'da Şehirsel Koruma

Öz

Üsküdar’ın tarihi dokusu özellikle 20.yüzyılın başında damgasını vuran yangınlarla önemli ölçüde zarar görürken, aynı yüzyılın ortalarında ise bu defa tarihsel çekirdek alanının içindeki farklı özellikteki tarihi yapılar yıkılarak yerlerine apartmanlar ve çok katlı işyerleri inşa edilmiştir. Üsküdar, İstanbul’un çoğu tarihi semtlerinde sıklıkla görüldüğü gibi tarihsel coğrafi görünümünü önemli ölçüde kaybetmiştir. Yine de Üsküdar’da Osmanlı İmparatorluğunun mimari yapısını yansıtan ve günümüze önemli ölçüde ulaşan yapılar bulunmaktadır. Kültürel mirasın ve turistik kaynakların önemli bir parçası olan camiler, çeşmeler, hamamlar, köşkler, yalılar ve ahşap konutlar bunların başında gelmektedir. Çalışmada, Üsküdar’da 1950’li yıllara kadar tarihi dokularını koruyabilmiş yapıların günümüzde ne durumda olduğu, yeni bir fonksiyon kazanıp kazanmadığı incelenmiştir. Bunun için 1930’lu yıllarda hazırlanmış olan 1/200 ölçekli Sigorta Haritaları kordinatlandırılmış ve haritalardaki her bir yapının kullanım amacı belirlenip ArcGIS 10.4.1. paket programı yardımıyla sayısallaştırılmıştır. Haritaların kapladığı saha aynı zamanda çalışma alanı olarak kabul edilmiştir. Daha sonra ise belirlenmiş olan yapıların ne kadarının günümüze kadar ulaşabildiği ve yapıların kullanım amaçlarında ne gibi değişiklikler olduğu kantitif olarak ortaya konulmuştur. Çalışma sonucunda yapıların ancak (247) %3’ünün günümüze ulaşabildiği ortaya çıkmıştır. Günümüze kadar ulaşan 247 adet yapının da (18’i) %7’si günümüzde atıl durumdadır. 1930’lu yıllarda kayıt altına alınan ve günümüze kadar ulaşan 247 yapının eski kullanım amaçları sırası ile ikametgâh (110 adet), dini (68 adet), kültürel/eğitim (23 adet), ticari (18 adet), idari (4 adet), sağlık (3 adet), ulaşım (1 adet) hizmetleri amacıyla kullanılmıştır. Günümüze ulaşan çeşme, sebil, sarnıç gibi alt yapı ve kentsel donatıların sayısı ise 18’dir. Bunların dışında yerleşmenin güvenlik, idari, hukuki ve sağlık fonksiyonuna katkı veren çeşitli yapılar tespit edilmiştir. 1930’lu yıllarda çeşitli amaçlarla kullanılan ve günümüze kadar ayakta kalabilmiş olan bu yapıların yaklaşık dörtte biri günümüzde farklı amaçla kullanılmaktadır. 1930’lu yıllarda ikamet amacıyla kullanılan yapıların önemli bir kısmı günümüzde ticari amaçla kullanılırken, dini amaçlarla kullanılan yapıların önemli bir kısmı günümüzde de aynı amaçla kullanıldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Üsküdar, Şehirsel koruma, Sigorta haritaları, mekânsal gelişim, restorasyon.

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2017). Tarihi çevre, koruma ve restorasyon. Yem Yayın.
• Aliağaoğlu, A. (1998). “Coğrafya, Şehir”, İklim ve Tıp, Şehir Üzerine Düşünceler I, Esenler Belediyesi, Şehir Düşünce Merkezi, İstanbul, 91-111.
• Aliağaoğlu, A. (2003). Afyon’da şehir morfolojisinin iki unsuru: cadde-sokak sistemi ve konutlar. Coğrafi Bilimler Dergisi,1 (2) , 63-83.
• Altaş, T. N. (2014). Kentsel Dönüşümde Kültürel Miras Değerlerinin Korunması: Erzurum Örneği. Doğu Coğrafya Dergisi, 19: 243-260.
• Aydın, B. N. İ. (2020). 19. yüzyılda Osmanlı kentlerinde dönüşümün Üsküdar üzerinden incelenmesi, meltem İzmir Akdeniz Akademisi Dergisi, (8), 46-69.
• Bauman, Z. (2012). Küreselleşme: Toplumsal sonuçları (A. Yılmaz, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Baykal, F. (1990). Salihli Kentsel Alanının Genişlemesinde ve Belirli Yörelere Kaymasında Rol Oynayan Faktörler, Coğrafya Araştırmaları (Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Coğrafya Bilim ve Uygulama Kolu Yayını), 2 (2), 311-323.
• Bazın, M., & De Tapia, S. (2015). Türkiye coğrafyası. (Çev: Arzu Nilay Kocası), İletişim Yayınları.
• Behar, B., & İnsan, T. (2006). İstanbul’da soylulaştırma, eski kentin yeni sahipleri. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bostan, M, H .(2012). Üsküdar, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı.
• Broudehoux, A. M. (1994). Neighborhood regeneration in Beijing: an overview of projects implemented in the inner city since 1990. Montreal.
• Çeker, A., Belge, R. (2015). İstanbul’da kentsel dönüşüm kapsamında gerçekleşen bir olgu: Soylulaştırma, Türk Coğrafya Dergisi, (65),77-86.
• Dinçer, F, İ & Ertuğral, S, M. (2000). Kültürel mirasın korunması ve İstanbul ilindeki tarihi yapıların turizm amaçlı kullanımı üzerine bir deneme, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, (11), 69-78.
• Emekli, G. (2003). Bergama ve Selçuk’un İzmir’in Kültürel Turizmindeki Yeri, Ege Coğrafya Dergisi, (12)- 39-50.
• Ertuğrul, A. (2011). 19. yüzyıl İstanbul kentsel dönüşümünde Üsküdar ve koruma sorunları. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Eyice, S. (2004). Fetihten önceki Üsküdar. Üsküdar Belediye Başkanlığı Üsküdar Araştırmaları Merkezi (DÜ), Üsküdar Sempozyumu. I bildiriler Cilt 1 kitabı içinde, (s. 17-20). 23-25 Mayıs 2003, İstanbul.
• Genç, F., Keyder, Ç., Keyman, E, F., & Bodur, A, K. (2021). Kentlerin Türkiyesi, imkanlar, sınırlar ve çatışmalar. İletişim Yayınları.
• Gökçen, R. (1981). Üsküdar, Özyürek Yayınları, İstanbul.
• Hall, M. C., & Page, S. J. (2006). The geography of tourism and recreation, environment, place and space. Routledge.
• Işık, Ş. (2005). Türkiye’de kentleşme ve kentleşme modelleri. Ege Coğrafya Dergisi , 14 (1-2) ,57-71. İstanbul İtfaiyesi (2022).
• İstanbul Yangınları. Şubat 16, 2022 tarihinde http://itfaiye.ibb.gov.tr/tr/istanbul-yanginlari.html adresinden alındı.
• Kahraman, M. (2019). Land use changes in Üsküdar according to pervititch maps. lnternational Journal of Geography and Geography Education, (40), 478-489.
• Kanat, H, M. (2015). The Gentrification Process in the Historic Eminonu Peninsula in İstanbul, The Anthropologist, (3), 711-723).
• Karadağ, A. & Mirioğlu, G. (2011). Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Politikaları Ve Uygulamaları Üzerine Coğrafi Değerlendirmeler: İzmir Örneği . Ege Coğrafya Dergisi , 20 (2) , 41-57.
• Karadağ, A. (2009). Kentsel Ekoloji: Kentsel Çevre Analizlerinde Coğrafi Yaklaşım. Ege Coğrafya Dergisi, 18 (1-2), 31-47.
• Keyder, Ç. (2009). İki semtin hikayesi, İstanbul-küresel ile yerel arasında. Metis Yayınları.
• Kılıç, S. E. & Aydoğan, M. (2006). Katılımcı Bir Kentsel Koruma Projesi: İzmir - Kemeraltı Tarihi Kent Merkezi . Ege Coğrafya Dergisi, 15 (1-2) , 61-71.
• Ortaylı, İ .(2012). Şehir ve kültür: İstanbul, Profil Yayıncılık.
• Öncü, A., & Weyland, P. (1997). Space, culture and power: new ıdentities in globalizing cities, Zed Books.
• Özbek, Ö, M. (2021). Tarihsel süreçlerde taksim meydanı ve beyoğlu bölgesinin morfolojik evrimi ve sentaktik analizleri, Tasarım Kuram, (32), 35-54.
• Özdemir, Ü. (2013). Safranbolu’nun Kültürel Miras Kaynakları ve Korunması . Doğu Coğrafya Dergisi, 16 (26) , 129-142.
• Özgüç, N. (1988-1992). Şehirsel koruma ve coğrafya. Coğrafya Dergisi, (3), 61-12.
• Robert, P., & Sykes, H. (2008). Urban regeneration: a handbook. Sage Publications.
• Sargın, S. (2011). Isparta’da kentsel koruma . Doğu Coğrafya Dergisi , 10 (14) , 251-281.
• Sargın, S.; Belge, R. (2017). Kültürel Mirasın Korunması Ve Turizm Amaçlı Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma: Tarihi İstanbul Hamamları. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, Özel Sayı -2.
• Smith, N. (2008). Uneven development: nature, capital, and the production of space. University of Georgia Press.
• Taş, M. A. & Sargın, S. (2019). Üsküdar’da kapalı sitelerin dağılışı gelişimi ve mahalle yapısına etkileri, lnternational Journal of Geography and Geography Education ,(40),208-229.
• Treister, K. (1987). Chinese architecture. urban planning and landscape design: a series of essays. Florida Architecture and Building Research Center.
• Tümertekin, E. (1997). İstanbul insan ve mekân. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tümertekin, H. (1988). Tarihsel koruma ve yakın yıllarda İstanbul’daki koruma örnekleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Üstündağ, Ö. (2013). Kentsel Dönüşüm Çalışmalarında Coğrafyacıların Rolü Nedir? Ne Olmalıdır? Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(2), 15-29.
• Yılmaz, A., Gül, S. (2018). Samsun Şehrinde Tarihî Yapı Mirası ve Şehirsel Koruma, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), (13), 49-67
• Yulu, A,. & Kapan, K. (2020). The role of tourism in urban conservation: the case of Manila, the Philippines. Cografya Dergisi, (41), 13-27.
• Yulu, A. (2014). The population distribution in Üsküdar, in R, Efe, T, T, Onay, I, Sharuho, E, Atasoy, & M, Bayartan , Urban and urbanization (s.354-360). ST. Kliment Ohridskı University Press.
• Yulu, A. (2017). Esenler’de şehirsel yenileme, Coğrafya Dergisi, (35), 29-40.