Antakya'ya Yönelik Yer Duygusu: Şubat 2023 Depremleri Sonrası Gitmek mi zor Kalmak mı?

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 1, 1 - 30, 30.06.2024

Funda Varnacı Uzun

https://doi.org/10.51800/ecd.1455130

Öz

Antakya, 6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş merkezli olarak meydana gelen depremlerden can kaybı, yıkım ve yer değiştirme hareketi anlamında en fazla etkilenen kentlerin başında gelmektedir.
İnsanların bir yere yönelik oluşturduğu inanç, anlam, tutum ve davranışlar olarak tanımlanan yer duygusu; yer kimliği, yer bağlılığı ve yer bağımlılığı olarak üç alt bileşene sahiptir. Deprem sonrasında insanların bir yere yönelik vereceği tepkiler ve yer değiştirme davranışları yer duygusu ile açıklanabilmektedir.
Bu çalışmada amaç depremler sonrasında Antakya’dan hiç ayrılmayan, Antakya’dan geçici olarak farklı bir yere yerleşen ancak kısa sürede geri dönen ve kalıcı olarak farklı bir yere yerleşenlerin yer değiştirme durumları ve yerleşim yeri tercihlerinde yer duygusunun etkisinin incelenmesidir. Çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması deseni kullanılmıştır. 35 kişi ile yarı yapılandırılmış görüşme formu ile görüşme yapılmıştır. Verilerin analizinde, MAXQDA Analytics Pro 2024 kullanılarak betimsel ve içerik analizi uygulanmıştır. Elde edilen bulguların sunulmasında hiyerarşik kod-alt kod modeline göre haritalar oluşturulmuştur. Görüşmecilerin yer değiştirme durumuna göre kod matrisi değerlendirmesi yapılmıştır. Görüşme sonuçlarına göre görüşmeye katılanların yer duyguları yüksektir. Tüm görüşmeci gruplarında yer bağlılığı alt bileşeni en fazla vurgulanan bileşen durumundadır. Bunu yer kimliği ve yer bağımlılığı bileşenleri takip etmektedir. Yer duygusunun yüksek olması deprem sonrası Antakya’dan ayrılanların kısa sürede geri dönüş sebeplerinin başında gelmektedir. Uzun süreli başka yere yerleşenlerin de, yer duygusuna bağlı olarak Antakya’ya geri dönüş umudu ve isteği bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yer duygusu, Yer bağlılığı, Yer kimliği, Yer bağımlılığı, Deprem, Antakya

Sense of Place Towards Antakya: Is It Difficult to Leave or to Stay After the February 2023 Earthquakes?

Öz

Antakya is the city most affected by the earthquakes that occurred on February 6, 2023 in terms of loss of life, destruction and displacement.
Sense of place, defined as the beliefs, meanings, attitudes and behaviours that people form towards a place, has three subcomponents: place identity, place attachment and place dependence. The reactions towards a place and displacement behaviours of people after an earthquake can be explained by sense of place.
The aim of this study is to examine the effect of sense of place on the displacement status and settlement preferences of three groups of people: those who never left Antakya after the earthquakes, those who settled temporarily in a different place from Antakya, but returned in a short time and those who permanently settled in a different place. In the study, the case study design, one of the qualitative research methods, was used. A total of 35 people were interviewed using a semi-structured interview form. In the analysis of the collected data, descriptive and content analyses were conducted using the MAXQDA Analytics Pro 2024. For the presentation of the findings, maps were created according to the hierarchical code-sub-code model. A code matrix evaluation was performed on the basis of the displacement status of the interviewees. According to the interview results, the participants have a high sense of place. In all the interviewer groups, the place attachment sub-component is the most emphasized sub-component, followed by the place identity and place dependence sub-components. Having a high sense of place is one of the main reasons why those who left Antakya after the earthquake returned quickly. Those who have settled elsewhere for a long time also have a hope and desire to return to Antakya because of their sense of place.

Anahtar Kelimeler

Sense of place, Place attachment, Place identity, Place dependence, Earthquake, Antakya

Kaynakça

• AFAD (2024). Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü. https://www.afad.gov.tr/aciklamali-afet-yonetimi-terimleri-sozlugu
• Alaeddi̇noğlu, F., Sargın, S., & Okudum, R. (2011). 2011 Van Depremi ve Kentsel Nüfusta Mekânsal Farklılaşmalar. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 39, 133–149.
• Ariccio, S., Petruccelli, I., Ganucci Cancellieri, U., Quintana, C., Villagra, P., & Bonaiuto, M. (2020). Loving, leaving, living: Evacuation site place attachment predicts natural hazard coping behavior. Journal of Environmental Psychology, 70(2020), 101431. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2020.101431
• Arslan, E. (2022). Nitel Araştırmalarda Geçerlilik ve Güvenilirlik. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2022(51), Ö395-Ö407.
• Arslan, H., & Ünlü, A. (2010). Afet sonrası yeniden yapılanma sürecinde yer değiştirme ve yere bağlılığın değerlendirilmesi: Düzce örneği. itüdergisi/a mimarlık, planlama, tasarım, 9(1), 43–53.
• Ayberk, C. (2018). Yer Bağlılığı Açısından Ters Yüz (Inside Out) Filminin Nitel Analizi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 16(2), 273–287.
• Baylan, E., Aşur, F., & Şehribanoğlu, S. (2018). Sense of place and satisfaction with landscaping in post-earthquake housing areas: The case of Edremit TOKI-Van (Turkey). ACE: Architecture, City and Environment, 13(38), 31–56. https://doi.org/10.5821/ace.13.38.5207
• Bernardo, F. (2013). Impact of place attachment on risk perception: Exploring the multidimensionality of risk and its mag. Estudios de Psicología, 34(23), 323–329.
• Bonaiuto, M., Alves, S., De Dominicis, S., & Petruccelli, I. (2016). Place attachment and natural hazard risk: Research review and agenda. Journal of Environmental Psychology, 48(2016), 33–53. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2016.07.007
• Bowring, J. (2013). Topophilia and topophobia in the post-earthquake landscape of Christchurch, New Zealand. Rev.Geo.Sur., 4(6), 103–122.
• Carroll, B., Morbey, H., Balogh, R., & Araoz, G. (2009). Flooded homes, broken bonds, the meaning of home, psychological processes and their impact on psychological health in a disaster. Health & Place, 15(2), 540–547.
• Chamlee-Wright, E., & Storr, V. H. (2009). “There’s No Place like New Orleans”: Sense of Place and Community Recovery in the Ninth Ward after Hurricane Katrina. Journal of Urban Affairs, 31(5), 615–634. https://doi.org/10.1111/j.1467-9906.2009.00479.x
• Chen, T.-L. (2020). Structural analysis of how place attachment and risk perceptions affect the willingness to live in an earthquake-prone area. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 29(4), 557–573. https://doi.org/10.1108/DPM-08-2018-0249
• Clemente, M., & Salvati, L. (2017). ‘Interrupted’ Landscapes: Post-Earthquake Reconstruction in between Urban Renewal and Social Identity of Local Communities. Sustainability, 9, 1–13.
• Cresswell, T. (2004). Place: A Short Introduction. Wiley-Blackwell.
• Çetinkaya, E. (2004). 17 Ağustos 1999 Depreminden Sonra Adapazarı’ndan Göç Edip Geri Dönenlerin Dönüş Sebepleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Demi̇r, G. (2022). Nusaybin’de (Mardin) Kentsel Dönüşümün Yer Duygusuna Etkileri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi.
• Devkota, B. P. (2016). Revival from Rubble: Community Resilience at UNESCO World Heritage Sites in Kathmandu after 2015 Earthquake [Yüksek Lisans Tezi]. University of Waterloo.
• Dinç, Y. (2023). 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremleri sonrası yeniden yapılanma sürecinde yere bağlılığın değerlendirilmesi: Antakya (Hatay) örneği. Türk Coğrafya Dergisi, 83, 45–57. https://doi.org/10.17211/tcd.1347063
• Doldur, H. ve Nesipoğlu, Ö. (2022). Antakya Şehri ve Yakın Çevresinde Rekreasyon Faaliyetlerinin Özellikleri ve Dağılışı. Coğrafya Dergisi. 44, 31-47.
• Erkan, N.Ç., Seçilmişler, T. & Boşdurmaz, N. (2007). 35 Yıl Sonra Gediz Depremi: Depremin, Yaşayanlar ve İki Yerleşme Üzerindeki Etkileri. TÜBA Kültür Envanteri Dergisi, 6(2007), 139-149.
• Göközkut, B. (2023). Bursa’da Yer Duygusu İnşasında Hafıza Mekânı Olarak Kentsel Kültürel Miras Alanları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
• Göregenli, M., Karakuş, P., Kösten, E.Y.Ö. & Umuroğlu, İ. (2014). Mahalleye Bağlılık Düzeyinin Kent Kimliği ile İlişkisi İçinde İncelenmesi, Türk Psikoloji Dergisi, 29(73). 73-85.
• Greer, A., Binder, S. B., Thiel, A., Jamali, M., & Nejat, A. (2020). Place attachment in disaster studies: Measurement and the case of the 2013 Moore tornado. Population and Environment, 41(3), 306–329. https://doi.org/10.1007/s11111-019-00332-7
• Güler, İ., & Kutay Karaçor, E. (2018). Yer Bağlılığı ve Risk Algısı Kavramları Arasındaki İlişki. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 6(4), 1377–1390. https://doi.org/10.29130/dubited.402347
• Gündüz, S. (2021). Eski Antakya Evlerine Kent Kimliği Açısından Bir Bakış. Kültür Araştırmaları Dergisi. 11, 1-16
• Haney, T. J. (2018). Paradise found? The emergence of social capital, place attachment, and civic engagement after disaster. International Journal of Mass Emergencies and Disasters, 36(2), 97–119.
• Hatay Planlama Merkezi. (2023a). Nisan 2023 / Kahramanmaraş Depremi Tespit ve Değerlendirme Raporu.
• Hatay Planlama Merkezi. (2023b). Şubat 2024, Hatay İli Birinci Yıl İzleme Raporu.
• Hatay Planlama Merkezi. (2023c). Kasım 2023, Öne Çıkan Sorunlar ve İhtiyaçlar.
• Hayır, M. & Akyol, M. (2011). Deprem Konutları ve Adapazarı Şehrinin Gelişmesine Etkisi. Doğu Coğrafya Dergisi, 22, 125-145.
• Jansen, S. J. T. (2020). Place attachment, distress, risk perception and coping in a case of earthquakes in the Netherlands. Journal of Housing and the Built Environment, 35(2), 407–427. https://doi.org/10.1007/s10901-019-09706-7
• Jansen, S. J. T., Hoekstra, J. S. C. M., & Boumeester, H. J. F. M. (2017). The impact of earthquakes on the intention to move: Fight or flight? Journal of Environmental Psychology, 54(2017), 38–49. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2017.09.006
• Jorgensen, B. S., & Stedman, R. C. (2001). Sense of Place as an Attitude: Lakeshore Owners Attitudes Toward Their Properties. Journal of Environmental Psychology, 21(3), 233–248. https://doi.org/10.1006/jevp.2001.0226
• Jorgensen, B. S., & Stedman, R. C. (2006). A comparative analysis of predictors of sense of place dimensions: Attachment to, dependence on, and identification with lakeshore properties. Journal of Environmental Management, 79(3), 316–327. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2005.08.003
• Kaltenborn, B.P. (1997) Nature of place attachment: A study among recreation homeowners in Southern Norway, Leisure Sciences, 19(3), 175-189, DOI: 10.1080/01490409709512248
• Kaypak, Ş. (2010). Antakya’nın Kent Kimliği Açısından İrdelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 7(14), 373-392.
• Motawef, Sh., & Asadi, S. (2011). Migration after natural disasters, case study: “The 2003 Bam earthquake.” 625–632. https://doi.org/10.2495/RAV110571
• Mulvaney, K., Merrill, N., & Mazzotta, M. (2020). Sense of Place and Water Quality: Applying Sense of Place Metrics to Better Understand Community Impacts of Changes in Water Quality. In K. Summers (Ed.), Water Quality—Science, Assessments and Policy. IntechOpen. https://doi.org/10.5772/intechopen.91480
• Nanzer, B. (2004). Measuring Sense of Place: A Scale For Michigan. Administrative Theory & Praxis, 26(3), 362–382. https://doi.org/10.1080/10841806.2004.11029457
• Oktay, D. (2011). Kent Kimliğine Bütüncül Bir Bakış. İdealkent, 3(2011), 8-19.
• Orhan, E., & Keski̇nok, Ç. (2019). Afet Sonrası Hanehalklarının Yer Seçim Kararları ve Kentsel Dirençlilik: Değirmendere Örneği. Resilience, 3(2), 359–367. https://doi.org/10.32569/resilience.630554
• Proshansky, H., H. (1978). The City and Self-Identity. Environment and Behavior, 10(2), 147–169.
• Qian, L., Zheng, C., Lai, Q., & Guo, J. (2021). A County Town in Ruins: Memories, Emotions, and Sense of Place in Post-Earthquake Beichuan, China. Sustainability, 13(20), 11258. https://doi.org/10.3390/su132011258
• Qing, C., Guo, S., Deng, X., Wang, W., Song, J., & Xu, D. (2022). Stay in Risk Area: Place Attachment, Efficacy Beliefs and Risk Coping. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(4), 2375. https://doi.org/10.3390/ijerph19042375
• Scannell, L., Cox, R. S., Fletcher, S., & Heykoop, C. (2016). “That was the Last Time I Saw my House”: The Importance of Place Attachment among Children and Youth in Disaster Contexts. American Journal of Community Psychology, 58(1–2), 158–173. https://doi.org/10.1002/ajcp.12069
• Shamai, S., & Ilatov, Z. (2005). Measuring Sense of Place: Methodological Aspects. Tijdschrift Voor Economische En Sociale Geografie, 96(5), 467–476.
• Silver, A., & Grek-Martin, J. (2015). “Now we understand what community really means”: Reconceptualizing the role of sense of place in the disaster recovery process. Journal of Environmental Psychology, 42(2015), 32–41. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2015.01.004
• Song, Z., & Soopramanien, D. (2019). Types of place attachment and pro-environmental behaviors of urban residents in Beijing. Cities, 84(2019), 112–120. https://doi.org/10.1016/j.cities.2018.07.012
• Sökmen Kök, D. ve Uşma, G. (2022). Yeniden Kullanım ve Özgünlüğünden Uzaklaştırılan Yerel Kimlik ve Mimari: Antakya Zenginler Mahallesi Örneği. Turkish Studies, 17(3), 627-647.
• Stedman, R. C. (2003a). Is It Really Just a Social Construction?: The Contribution of the Physical Environment to Sense of Place. Society & Natural Resources, 16(8), 671–685. https://doi.org/10.1080/08941920309189
• Stedman, R. C. (2003b). Sense of Place and Forest Science: Toward a Program of Quantitative Research. Forest Science, 49(6), 822–829.
• Südaş, İ. (2004). 17 Ağustos 1999 Marmara depreminin nüfus ve yerleşme üzerindeki etkileri: Gölcük (Kocaeli) örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 13(1-2), 73-91.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2023). 2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/03/2023-Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Raporu.pdf (Erişim tarihi: 15.09.2023).
• Tuan, Y.-F. (1975). Place: An Experiential Perspective. Geographical Review, 65(2), 151–165. https://doi.org/10.2307/213970
• Tuan, Y.-F. (1977). Space and Place: The Perspective of Experience. Minneapolis: University of Minnesota Press. Tuan, Y.-F. (1979). Space and Place: Humanistic Perspective. In S. Gale & G. Olsson (Eds.), Philosophy in Geography (pp. 387–427). Springer Netherlands. https://doi.org/10.1007/978-94-009-9394-5_19
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2024a). Yıllara Göre İl Nüfusları, 2000-2023.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2024b). İllerin aldığı göç, verdiği göç, net göç ve net göç hızı, 2008-2023.
• Varnacı Uzun, F., & Somuncu, M. (2023). Depremler Sonrası Antakya Kentsel Kültürel Mirası Hakkında Değerlendirme. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 10(1), 9-23.
• Varol, N., & Gülteki̇n, T. (2016). Etkin Bir Göç Faktörü: Afetler. AÜDTCF, Antropoloji Dergisi, 32, 43–51.
• Zheng, C., Zhang, J., Guo, Y., Zhang, Y., & Qian, L. (2019). Disruption and reestablishment of place attachment after large-scale disasters: The role of perceived risk, negative emotions, and coping. International Journal of Disaster Risk Reduction, 40(2019), 101273.