İki Ortadoğu Ülkesinin Karşılaştırmalı Eğitim Sistemi: Türkiye ve İran

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 1, 1 - 35, 27.06.2025

Hatice Çağlıyan

https://doi.org/10.58650/educatione.1488901

Öz

Literatürde var olan karşılaştırmalı eğitim analizleri daha çok batılı ve gelişmiş ülkeler ile Türkiye arasında yapılmıştır. Bu çalışma ise gelişmekte olan iki Ortadoğu ülkesi Türkiye ve İran üzerine odaklanılarak yapılmıştır. Her alanda yoğun ilişkiler içerisinde olduğumuz İran’ın eğitim sistemi yeterince bilinmemektedir. Bu durumlar karşılaştırmalı eğitim araştırmalarının önemli ve gerekli olduğunu vurgulamaktadır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye ve İran Devletlerinin eğitim sistemlerini önceden belirlenmiş bir çerçevede tüm yönleriyle analiz etmek, araştırmak ve tespit etmektir. Bu çalışma doküman analizi tekniği ile yapılmıştır. Tespitler sonucunda Türkiye ve İran eğitim sistemlerinin birçok yönden farklılık gösterdiği gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Karşılaştırmalı eğitim , Türkiye eğitim sistemi , İran eğitim sistemi

Etik Beyan

Makalede insan faktörü olmadığı için etik izine gerek duyulmamıştır.

Kaynakça

• Abrahamian, E. (2014). Modern İran Tarihi. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akar, A. (2020). Sağlık turizmi kapsamında termal oteller ve dış turizm talebinin yapılan analizi: Aydın ili örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• Al Jazeera Turk. (2014). Geçmişten günümüze Türkiye-İran ilişkileri. 31 Ekim 2023 tarihinde Geçmişten günümüze Türkiye-İran ilişkileri | Al Jazeera Turk - Ortadoğu, Kafkasya, Balkanlar, Türkiye ve çevresindeki bölgeden son dakika haberleri ve analizler adresinden edinilmiştir.
• Aşık, M. O. (2006). 1851 yılından günümüze İran eğitim sisteminin beklenmeyen sonuçları. Sosyoloji Dergisi, 16, 136-158.
• Avanaki, H. J. ve Sadeghi, B. (2014). A comparative study of teacher education in Iran and the UK. Journal of Language Teaching and Research, 5(5), 1153-1159.
• Aybek, Ş. (2018). Türkiye hepimizin eğitim hepimizin içinde Perslerden Farslara İran eğitim sistemi. Son Çağ Yayınları. https://sahinaybek.com.tr/perslerden-farslara-iran-egitim-sistemi/ .
• Bahai Institute for Higher Education (BIHE). Welcome to Bahai institute for higher education. 07 Kasım 2023 tarihinde https://www.bihe.org/ adresinden edinilmiştir.
• Bakhshalizadeh, S. ve Karimi, A. (2019). Islamic Republic of Iran. IEA TIMSS, 1-15. https://timssandpirls.bc.edu/timss2019/encyclopedia/pdf/Islamic%20Rep%20of%20Iran.pdf.
• Balkan, S. ve Tiryaki, F. (2014). İran mitolojisinin İslam Devrimindeki rolü & Humeyni ve Şah’ın söylemlerinin analizi. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 1(2), 85-113.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388. https://doi.org/10.31592/aeusbed.598299
• Baniasad-Azad, S., Tavakoli, M. ve Ketabi, S. (2016). EFL teacher education programs in Iran: the absence of teachers’ involvement. Iranian Journal of Applied Linguistics (IJAL), 19(2), 61-86.
• Başbuğ, Ç. (2020). Bağlama metotlarında/kitaplarında görülen farklı terim ve simgelerin bağlama eğitiminde kullanılma durumları (Yayımlanmamış doktora tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Bezzina, C. ve Michalak, J. (2009). Preparing student teachers for teaching practicum. Anja Swennen, Marcel van der Klink (Ed’s). In Becoming a Teacher Educator Theory and Practice for Teacher Educators (163-171). Springer.
• Birdişli, F. (2012). İran’ın nükleer teknoloji politikası ve Türkiye için yaratacağı sonuçlar. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 8(15), 33-53.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Ceylan, A. K. (2009). Çığlık çığlığa İran. Yeni Yüzyıl Yayınları.
• Cleveland, W. L. (2004). Modern Ortadoğu Tarihi. Agora Kitaplığı.
• Cohen, L., Manion, L. & Morrison, K. (2005). Research methods in education. RoutledgeFalmer.
• Çavuş, E. (2020). Türkiye’de sosyal girişimciliğin finansmanında alternatif bir yöntem: Kitlesel fonlama model önerisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Düzce Üniversitesi.
• Çınar, İ. (2014). Türk eğitim politikasında batı etkisi. Turan Sam, 6(22), 20-51.
• Çepni, S. (2007). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş (3.Baskı). Pegem A Yayıncılık.
• Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (DAKA). (2019). Eğitim. 29 Ekim 2023 tarihinde https://www.dakairanmasasi.com/discover-iran/genel bakis/egitim#:~:text=800%20bin%20okul%20%C3%B6ncesi%20%C3%B6%C4%9Frencinin,Y%C3%BCksek%C3%B6%C4%9Frenimde%20%C3%B6%C4%9Frenci%20say%C4%B1s%C4%B1%204%20milyondur adresinden edinilmiştir.
• Domazeti, R. (2018). İran’da eğitim: batı eğitim mirasından devrimci eğitime. Araştırma 76, İnsamer. 10 Kasım 2023 tarihinde *rapor-iran-da-egitim-bati-egitim-mirasindan-devrimci-egitime.pdf adresinden edinilmiştir.
• Erdoğan, İ. (2003). Karşılaştırmalı eğitim: Türk eğitim bilimleri çalışma alanları içinde önemsenmesi gereken bir alan. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(3), 0-0.
• Ergün, M. (1985). Karşılaştırmalı Eğitim. Malatya: İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Etheredge, L. (ed.). (2011). Middle East Region in Transition Iran. Britannica Educational Publishing.
• Euronews. PIRLS okuma araştırması: Avrupa ülkeleri ve Türkiye’de çocukların okuma başarısı nasıl? 10 Kasım 2023 tarihinde https://tr.euronews.com/kultur/2023/05/17/pirls-okuma-arastirmasi-avrupa-ulkeleri-ve-turkiyede-cocuklarin-okuma-basarisi-nasil adresinden edinilmiştir.
• Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). FAO country profiles: İran. 29 Ekim 2023 tarihinde https://www.fao.org/countryprofiles/index/en/?iso3=IRN adresinden edinilmiştir.
• Fundamental Reform Document of Education in I. R. Of Iran (FRDE). 2011. Fundamental Reform Document of Education in I. R. Of Iran. 5 Kasım 2023 tarihinde http://en.oerp.ir/sites/en.oerp.ir/files/sandtahavol.pdf adresinden edinilmiştir.
• Ghasemy-Aqdamy, M. (2016). A comparative research with regard to the policies and applications of electing, assigning and traıning of elementary school principals [Yayımlanmamış doktara tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Eğitim Yönetimi, Teftiş, Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı.
• Hoveyda, F. (2003). The Shahand The Ayatollah: Iranian Mythology and Islamic Revolution. Praeger. Human Development Reports (UNDP). (2024). Human development insights. 11 Temmuz 2024 tarihinde https://hdr.undp.org/data-center/country-insights#/ranks adresinden edinilmiştir.
• Independent Türkçe. (2023). İran’da eğitim sadece zenginler için… Okuldan ayrılan çocukların sayısı artıyor. 29 Ekim tarihinde https://www.indyturk.com/node/661576/d%C3%BCnya/i%CC%87randa-e%C4%9Fitim-sadece-zenginler-i%C3%A7in-okuldan-ayr%C4%B1lan-%C3%A7ocuklar%C4%B1n-say%C4%B1s%C4%B1-art%C4%B1yor adresinden edinilmiştir.
• İran Araştırmaları Merkezi (İRAM). (2019). İran’da nüfus dağılımı ve istatistikler. 29 Ekim 2023 tarihinde https://iramcenter.org/iranda-nufus-dagilimi-ve-istatistikler-2125 adresinden edinilmiştir.
• İran İstatistik Merkezi (AMAR). (2016). Census 2016-general results. 29 Ekim 2023 tarihinde https://www.amar.org.ir/english/Population-and-Housing-Censuses/Census-2016-General-Results adresinden edinilmiştir.
• İran (aa.com.tr). İran. 31 Ekim 2023 tarihinde İran (aa.com.tr) adresinden edinilmiştir.
• Karadağ- Yılmaz, R. ve Yeganeh, E. (2020). Türkiye ve İran sınıf öğretmeni yetiştirme sistemlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi. Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, 24(24), 1-31.
• Kaya Şengün, A. (2020). 8.sınıf T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük ders kitabının içerik düzenleme ilkelerine uygunluğunun incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Kayahan- Karakul, A. (2014). İran ve Türkiye’de eğitim finansmanının karşılaştırılması. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(31), 67 – 87.
• Korkut-Owen, F., Damırchı, E. S. ve Molaei, B. (2013). İki orta doğu ülkesinde psikolojik danışma ve rehberlik alanı: Türkiye ve İran. Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(1), 81-103.
• Krippendorff, K. (2018). Content analysis: An introduction to its methodology. Sage Publications.
• Leung, L. (2015). Validity, reliability, and generalizability in qualitative research. Journal of Family Medicine and Primary Care, 4(3), 324-327.
• Liu, T. (2022). Myth vs. fact: education in İran. American Iranian Council. 5 Kasım 2023 tarihinde https://www.us-iran.org/resources/2016/10/10/education adresinden edinilmiştir.
• Lutz, W., Cuaresma, C. J., ve Abbasi-Shavazi, M. J. (2010). Demography, education, and democracy: global trends and the case of Iran. Population and Development Review, 36(2), 253-281.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2012). Millî eğitim bakanlığı ders kitapları ve eğitim araçları yönetmeliği. 13.01.2025 tarihinde https://mevzuat.meb.gov.tr/dosyalar/1605.pdf adresinden edinilmiştir.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2018). Milli eğitim istatistikleri örgün eğitim 2016/2017. 13.01.2025 tarihinde https://sgb.meb.gov.tr/www/milli-egitim-istatistikleri-orgun-egitim-20162017/icerik/270 adresinden edinilmiştir.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2023). PISA 2022 Türkiye raporu. 14 Aralık 2023 tarihinde https://pisa.meb.gov.tr/www/pisa-2022-turkiye-raporu-yayimlandi/icerik/11 adresinden edinilmiştir.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2024). Bakanlık Yurt Dışı-İran- Tahran Türk İlkokulu. 01 Kasım 2023 tarihinde https://tahranturkokulu.meb.k12.tr/999/93/974663/okulumuz_hakkinda.html adresinden edinilmiştir.
• Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği. 11 Temmuz 2024 tarihindehttps://kadisehri.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2022_11/07101659_Okul_Oncesi_ve_YlkoYretim_YonetmeliYi.pdf adresinden edinilmiştir.
• Mogalakwe, M. (2006). The use of documentary research methods in social research. African Sociological Review, 10(1), 221-230.
• Mullis, I. V. S., Martin, M. O., Goh, S., ve Cotter, K. (Eds.) (2016). TIMSS 2015 encyclopedia: education policy and curriculum in mathematics and science. Retrieved from Boston College, TIMSS & PIRLS International Study Center https://timssandpirls.bc.edu/timss2015/encyclopedia/ .
• Nezakat-Alhossaini, M. ve Ketabi, S. (2012). Teacher training system and EFL classes in Iran. Akdeniz Language Studies Conference 2012. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 70, 526 – 536.
• Noble, H. ve Smith, J. (2015). Issues of validity and reliability in qualitative research. Evidencebased Nursing, 18(2), 34-35.
• Organization for economic co-operation and development (OECD). (2018). Reading performance (PISA). Mathematics performance (PISA). Science performance (PISA). 10 Kasım 2023 tarihinde https://data.oecd.org/pisa/mathematics-performance-pisa.htm adresinden edinilmiştir.
• Özlük, D. (2017). İran ve Türkiye eğitim sistemlerinin amaçlarının karşılaştırmalı analizi. Anemon, Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(3), 729-757.
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research and evaluation methods. SAGE Publishing.
• Progress in international reading literacy study (PIRLS). (2021). PIRLS 2021 international results in reading. 10 Kasım 2023 tarihinde https://pirls2021.org/results/ adresinden edinilmiştir.
• Saldana, J. (2011). Fundamentals of qualitative research. Oxford University Press.
• Surfiran. (2023). How does Iran’s education system look like? 5 Kasım 2023 tarihinde https://surfiran.com/mag/how-does-irans-education-system-look-like/ adresinden edinilmiştir.
• Şanlı, E. (2021). Türkiye’nin doğusundaki ülkelerden eğitim denetimi ve Türkiye ile karşılaştırılması. 01 Kasım 2023 tarihinde https://www.ersinsanli.com.tr/turkiyenin-dogusundaki-ulkelerden-egitim-denetimi-ve-turkiye-ile-karsilastirilmasi/ adresinden edinilmiştir.
• Taflıoğlu, M. S. (2010). Şah Nasıl Mat Oldu. Kripto Yayınları.
• Tamer, Y. (2010). Basic changes in ıranian education system before and after Islamic revolution [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. School of Social Sciences of Middle East Technical University.
• Tatlı, S. ve Adıgüzel, O. C. (2012). Türkiye’deki Lisansüstü Karşılaştırmalı Eğitim Tezlerinin Çok Boyutlu Bir İncelemesi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 143-150.
• The American Association of Collegiate Registrars and Admissions Officiers (AACRAO). (2024). Iran (Islamic Republic of). 11 Temmuz 2024 tarihinde https://www.aacrao.org/edge/country/iran-(islamic-republic-of) adresinden edinilmiştir.
• The World Bank. (2020). Government expenditure on education, total (% of GDP)-Iran, Islamıc rap. 11 Temmuz 2024 tarihinde https://data.worldbank.org/indicator/SE.XPD.TOTL.GD.ZS?locations=IR adresinden edinilmiştir. Trends in international mathematics and science study (TIMSS). (2019). TIMSS 2019 international database. 10 Kasım 2023 tarihinde https://timss2019.org/international-database/ adresinden edinilmiştir.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (2022). İran’ın siyasi görünümü. 29 Ekim 2023 tarihinde https://www.mfa.gov.tr/iran-siyasi-gorunumu.tr.mfa adresinden edinilmiştir.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (2022). Ülke künyesi. 31 Ekim 2023 tarihinde Ülke Künyesi / T.C. Dışişleri Bakanlığı (mfa.gov.tr) adresinden edinilmiştir.
• Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı. (2020). İran ülke profili. 31 Ekim 2023 tarihinde https://www.deik.org.tr/uploads/iran-ulke-profili-2020.pdf ve İran Ekonomisinin Sektörel Değerlendirilmesi (ticaret.gov.tr) adresinden edinilmiştir.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2022). Eğitim Harcamaları İstatistikleri, 2022. 30 Aralık 2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Egitim-Harcamalari-Istatistikleri-2022-49574 adresinden edinilmiştir.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2023). İstatistiklerle çocuk, 2022. 11 Kasım 2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Cocuk-2022-49674#:~:text=Be%C5%9F%20ya%C5%9F%20net%20okulla%C5%9Fma%20oran%C4%B1,oran%C4%B1%20%89%2C7%20oldu adresinden edinilmiştir.
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO). (2022). UIS releases new data for SDG 9.5 on research and development. 5 Kasım 2023 tarihinde https://uis.unesco.org/en/news/uis-releases-new-data-sdg-9-5-research-and-development adresinden edinilmiştir.
• United States Institute of Peace. (2020). The Iran Primer. 5 Kasım 2023 tarihinde https://iranprimer.usip.org/blog/2020/dec/09/part-5-statistics-women-iran#:~:text=Female%20adult%20literacy%20more%20than,to%2099%20percent%20in%202017 adresinden edinilmiştir.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, C. ve Türkoğlu, A. (2018). Karşılaştırmalı Eğitim Yansımaları: On yıl sonra. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1), 31-45. https://doi.org/10.30803/adusobed.323374