Newspaper Hakayıku’l-Vekayi (The Reality Of Cases) And The Discussion Laying The Groundwork For The Preface, Son Pişmanlık

Yıl 2021, , 1 - 19, 30.12.2021

Süheyla Yüksel

https://doi.org/10.31465/eeder.990845

Öz

It would not be an inaccurate characterization to say that the newspapers and literary works were intertwined in the Turkish Literature in the Tanzimat (Reorganization) Period since the first examples of the new literature were introduced to the public on newspaper columns and the criticisms against the old literature and the program of the new literature were voiced in the periodicals. Almost all Tanzimat artists assumed the responsibility for at least one newspaper and were even recalled with the name of the newspaper that they published. Besides, the platform where the literary discussions took place was again the newspaper columns, and nearly all of these discussions played a role in the formation of a front of the new literature that was still in the process of establishment. The Newspaper Hakayıku’l-Vekayi (The Reality of Cases) was published from 3 September 1870 to 6 December 1873. In its introduction, it is stated that the articles about literature will be included in the newspaper, however, it has no remarkable content drawing attention to literature. On the other hand, Hakayıku’l-Vekayi is a periodical where two poems (one translation and one copyrighted) of Ethem Pertev Paşa, who took part in the formation process of the new Turkish poetry, were published. The discussion laying the groundwork for the Preface, Son Pişmanlık (The Last Moment of Regret), starts with Abdi Efendi’s objection (issue no. 968, 11 September 1873) to an article written by Faik Reşat in issue 966 of the newspaper (9 September 1873) and comes to an end with an article written by Abdi Efendi (issue no. 975, 19 September 1873). The Preface, Son Pişmanlık, refers to this discussion in Hakayık and mentions the names of the two sides of the discussion, Faik Reşat and Abdi Efendi. Namık Kemal chooses his side, and in a letter to Faik Reşat, he says that this discussion laid the groundwork for the preface of a novel that he was still in the process of writing. All these incidents caused the above newspaper and discussion to gain a place in literary history, however, the emphasis was not placed for the most part on the content of the discussion. In this article, first, an evaluation was presented on the content of the newspaper Hakayıku’l-Vekayi, its cadre of writers, and its place in the journalism history, and then, the course of the discussion between Faik Reşat and Abdi Efendi and its topics were addressed with references to the Preface, Son Pişmanlık. Lastly, the final part of the article was reserved for the Preface, Son Pişmanlık.

HAKAYIKU’L-VEKAYİ GAZETESİ VE SON PİŞMANLIK MUKADDİMESİ’NE ZEMİN HAZIRLAYAN TARTIŞMA

Öz

Tanzimat Dönemi Edebiyatı’nda gazete ve edebî eser içiçedir demek yanlış bir tespit olmayacaktır. Çünkü yeni edebî ilk örnekleri gazete sütunlarında halka tanıtılmış, eski edebiyata yöneltilen eleştiriler, yeni edebiyatın nasıl olması gerektiğine dair görüşler süreli yayınlarda dile getirilmiştir. Tanzimat’ın önde gelen isimleri Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa en az bir gazetenin sorumluluğunu üstlenmiştir. Edebî tartışmaların ifade alanı da yine gazete sütunları olmuş, bu tartışmaların hemen hepsi teşekkül etmekte olan yeni edebiyatın bir cephesinin şekillenmesinde rol oynamıştır. Hakayıku’l-Vekayi, 3 Eylül 1870-6 Kânunuevvel1873 tarihleri arasında yayımlanmıştır. Tanıtımında edebiyatla ilgili yazılara da yer verileceği belirtilir ama gazetenin edebiyat adına dikkat çekici bir içeriği yoktur. Bununla birlikte Hakayıku’l-Vekayi, Ethem Pertev Paşa’nın biri tercüme diğeri telif iki manzumesinin yayımlandığı süreli yayındır. Ahmet Hamdi Tanpınar bunları Türk şiirinin gelişmesinde “ikinci hamle” olarak nitelendirmiştir. Son Pişmanlık Mukaddimesi’ne zemin hazırlayan tartışma ise gazetenin 966. sayısında (9 Eylül 1873) yayımlanan Faik Reşat’ın bir yazısına Abdi Efendi’nin itirazı (nr. 968, 11 Eylül 1873) ile başlar ve yine Abdi Efendi’nin bir yazısı (nr. 975, 19 Eylül 1873) ile sona erer. Son Pişmanlık Mukaddimesi’nde Hakayık’taki bu tartışmaya atıfta bulunulur tartışmanın taraflarından Faik Reşat ve Abdi Efendi’nin ismi anılır. Namık Kemal Faik Reşat’ın yanında yer aldığını belirtir ve ona yazdığı mektupta hazırlamakta olduğu romanın mukaddimesine bu tartışmanın zemin oluşturduğunu söyler. Bütün bunlar sözü edilen gazetenin ve tartışmanın, edebiyat tarihlerinde yer bulmasına sebep olmuş fakat tartışmanın içeriği üzerinde çok durulmamıştır. Bu makalede önce Hakayıku’l-Vekayi gazetesinin muhtevası, yazar kadrosu, basın tarihindeki yerine dair değerlendirme yapılmıştır. Sonra Faik Reşat ile Abdi Efendi arasındaki tartışmanın seyri ve konuları, Son Pişmanlık Mukaddimesi’ne atıflar yapılarak dikkatlere sunulmuştur. Makalenin sonunda Son Pişmanlık Mukaddimesi’ne dair değerlendirmeler bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hakayıku’l-Vekayi, eleştiri, basın, İntibah, Son Pişmanlık

Kaynakça

• Babacan, İsrafil (2007). “XIX. Asır Osmanlı Edebiyatında Milliyetçilik Düşüncesinin Gelişimi ve Şebinkarahisarlı Abdi Bey’in Türklükle İlgili Bir Manzumesi”, Karadeniz Araştırmaları, Sayfayı 12(Kış 2007). S. 1-14.
• Berkes, Niyazi (tarihsiz). Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Doğu-Batı Yayınları.
• Beyhan, Mehmet Ali (1993). “Bir II. Abdülhamid Devri Aydını’nın Profili: Lastik Said Bey”, Osmanlı Araştırmaları XIII, s. 167-205.
• Beyhan, Mehmet Ali (2008). “Said Bey, Lastik” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi C. 35. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. s. 549-551.
• Bilgegil, Kaya (1972). Harabat Karşısında Namık Kemal, İstanbul: İrfan Yayınevi.
• Ebüzziya Tevfik (1290/1873). Salname-i Hadika. İstanbul.
• Ertuğ, Hasan Refik (1970). Basın ve Yayın Hareketleri Tarihi, İstanbul: Yenilik Basımevi.
• Es, Hikmet Feridun (2019). Tanımadığımız Meşhurlar, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Faik Reşat (1326/1910-1911). “Hayrettin”, Nevsal-i Osmani, İstanbul: Matbaa-i Hayriye ve Şürekası. s. 155-166.
• Faik Reşat (1326/1910). Kemal ile Muhaberemiz – Edib-i Azam Kemal, İstanbul: Zaman Kütüphanesi.
• Gövsa, İbrahim Alâettin (1946). Türk Meşhurları Ansiklopedisi, İstanbul: Yedigün Neşriyatı.
• Gümüş Musa (2015). “Leh ve Macar Mültecilerinin Osmanlı Devleti’ne Sığınması Beyin Göçü Olarak Değerlendirilebilir mi?”, Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS) Eylül 2015 September 2015 Yıl 8, Sayı XXIII, s. 363-387.
• Halet Bey (1290/1874). “Enmuzeç”, Dolap, s. 4-5.
• Hanioğlu, M. Şükrü (2012). “Türkçülük”, TDV İslam Ansiklopedisi C. 41, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 551-554.
• Hıra, Gülsen (2017). XIX, Yüzyıl Şahsiyetlerinden Abdi Efendi ve Münazara-ı Nutk-ı Bî-Perva ile Akl-ı Dânâ’sı (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük-Dizin- Tıpkıbasım), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İmzasız (Hamdi) (1290/1874). “Aldığımız Bir Varakanın Aynıdır”, Kırkanbar Cüz 2, s. 42-45.
• İNAL İbnülemin Mahmut Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri, C.1, 2, 3, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İskit, Server (1943). Türkiye’de Matbuat İdareleri ve Politikaları, Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü Yay.
• Namık Kemal (1971). İntibah Sergüzeşt-i Ali Bey, Tertipleyen Mustafa Nihat Özön). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Okay, M. Orhan (1994). “Edhem Pertev Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi C. 10, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 420-421.
• Oral, Fuat Süreyya (tarihsiz). Türk Basın Tarihi Osmanlı İmparatorluğu Dönemi 1728-1922. Ankara: Bengi Matbaası.
• Özön, Mustafa Nihat (1971). “Birkaç Söz”, İntibah Sergüzeşk-i Âli Bey, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Özön, Mustafa Nihat (1997). Namık Kemal ve İbret Gazetesi, İstanbul: YKY.
• Şapolyo, Enver Behnan (1969). Türk Gazeteciliği Tarihi Her Yönüyle Basın, Ankara: Güven Matbaası.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1876). 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2004). Edebiyat Dersleri, (Haz. Abdullah Uçman). İstanbul: YKY.
• Tevetoğlu, Fethi (1967). Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faaliyetleri (1910-1960). Ankara.
• Til, Enis Tahsin (2004). Gazeteler ve Gazeteciler. haz. İbrahim Şahin), Ankara: Bilge Yayınları.
• Ülken, Hilmi Ziya (2007). Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, İstanbul: Ülken Yayınları.
• Yüksel, Süheyla (1998). “Şark Mecmuası”, Yedi İklim, 105 (51-55).
• Yüksel, Süheyla (2017). Edebiyat Tarihçisi ve Eğitimci Bir Osmanlı Aydını Faik Reşat, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Yüksel, Süheyla (2020). “Osmanlı Basınının İlk Döneminde Gazete Mukaddimeleri”, Türklük Bilimi Araştırmaları, (48) 55-65.