AKS-I SADA GAZETESİNİN EDEBİYAT SAYFASI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2021, Takvîm-i Vekâyi'den 1928 Yılına Süreli Yayınlar ve Edebiyat Özel Sayısı, 198 - 221, 30.12.2021

Orçun Aydoğdu

https://doi.org/10.31465/eeder.1017720

Öz

Samsun; Ermeni, Rum ve Türk nüfusu bir arada barındırması bakımından önemli bir şehirdir. Farklı millete mensup insanların bir arada yaşaması, şehirde çok kültürlü bir ortamın tezahür etmesini sağlamıştır. Tespit edilebildiği kadarıyla, şehrin gazeteyle tanışması 1870 yılında Rumlar tarafından neşredilen Euksinos (Karadeniz) gazetesiyle gerçekleşir. Edebî, tarihî ve kültürel olayları ihtiva eden Euksinos, Trabzon’da basılmakta ve Samsun’a da gönderilmektedir. Türklerin yayımladığı ilk gazete ise 1908’de neşredilen Aks-ı Sada’dır. Hacı Hüseyin Avni Bey’in matbaasında basılan gazete “Osmanlıcılık” fikrini benimseyip, İttihat ve Terakki’yi desteklemektedir. Türklerle gayr-ı Müslimlerin beraber yaşayıp “Osmanlı” paydasında birleşmeleri gerektiğini savunan gazetede, bu fikrin karşısında yer alanlar eleştirilmiştir. Gazetenin üçüncü sayfası edebiyata ayrılmıştır. “Kısm-ı mahsus” yazısının altında “edebî” ifadesi yer alıp, çeşitli manzumeler neşredilmektedir. Aks-ı Sada’nın sayfalarını yalnızca şiire açmış olması mühimdir. Bu sayede gazete, adeta, “Samsun’un şiir mektebi” hüviyetini taşımaktadır. Gazetedeki ilk manzume 19 Ağustos 1324 (1 Eylül 1908) tarihli altıncı sayıda neşredilmiştir. II. Abdülhamid’in tahta çıkışını kutlamak ve istibdadın geride kaldığını göstermek adına çeşitli manzumeler neşredilir. Manzumelerin ortak özelliğiyse istibdadın kötülenip, hürriyetin ve meşrutiyetin övülmesidir. Manzumelerin birinin sonunda yer alan “yaşasın askerler yaşasın millet” bu bakımdan önemlidir. Kısm-ı mahsus/ edebî” bölümünün oluşması 16 Kânun-ı evvel 1324 (29 Aralık 1908) tarihli kırkıncı sayıda gerçekleşir. Yayımlanan ilk manzumeyse Giresun’dan H. Rüştü’nün gönderdiği “Neşaid-i Sevda” başlıklı derlemedir. Aynı sayıda meşrutiyetin tekrardan yürürlüğe girmesinden dolayı düşülen bir kıt’a da vardır. Gazetedeki edebiyat sayfası düzenli bir şekilde çıkmamaktadır. 40’ıncı sayıdan sonra 42’nci sayıda manzumelere yer verilirken ardından 51’ici sayıda metinler neşredilir. H. Rüştü, Fevzi, Feyzi ve Hüsnü gibi belirli isimler gazeteye düzenli bir şekilde manzume göndermiştir. Manzumelerde, sevgiliye duyulan özlemden köyün anlatılmasına ve devrin siyasî olaylarına kadar geniş bir yelpazede çeşitli konular ele alınmıştır. Makalede derleme yöntemine başvurulmuş ve manzumelerin bibliyografyası çıkarılıp, işlenen konular bakımından bir sınıflamaya gidilmiştir. Sonuç olarak, Samsun’daki edebî ortamı göstermesi bakımından Aks-ı Sada önemli bir gazetedir.

Anahtar Kelimeler

Aks-ı Sada, Hüseyin Avni Bey, Kısm-ı Edebî, Samsun, Süreli Yayın

A Review On The Literature Page of Aks-ı Sada Newspaper

Öz

Samsun is an important city because it includes a population of Armenian, Greeks, and Turks. Living together with people who belong to different races provides a multicultural environment in the city. As far as it determined the city faced with newspaper first time, named Euksinos(Black Sea) in 1870, published by Greeks. It contains literary, historical, and cultural events. Also, The first newspaper printed by Turks in 1908 is Aks-ı Sada. It is printed in Hacı Hüseyin Avni Bey‘s press and adopts the (Ottonism) idea as well as supports İttihat and Terakki. The newspaper defends that Turks and non-Muslims must live together integrated with Ottoman’s land so who against this opinion criticized. The newspaper’s third page is for the literature. The first verse is published in the sixth edition of the book on 19 August 1327 (1 September 1908). To celebrate to throne II. Abdulhamid and to show that dictatorship is left behind many verses is printed. Common features of these verses are a condemnation of dictatorship and praise to freedom and constitutionalism. The quote “long live soldiers, long live nation” at the last part of a verse is important for this reason The first printed verse is Neşaid-i Sevda compilation sent by H. Rüştü from Giresun. In the same edition, there is a removed stanza because of re-enacting to constitutionalism. Important names such as H. Rüştü, Fevzi Feyzi and Hüsnü sent their verses regularly to the newspaper. In verses, there are lots of topics from longing for a lover to political events of the age. This article is made by the compilation method. There is a classification of written topics. As a result, Aks-ı Sada is a crucial newspaper in terms of demonstrating a view to literature in Samsun.

Kaynakça

• Albayrak, Hüseyin (2010). Dünden Bugüne Trabzon Basını 1, Trabzon: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı.
• Aydoğdu, Orçun (2021) “Samsun Matbuatında Çok Kültürlülük”, 5. Milletler Arası Şehir Tarihi Yazarları Kongresi-Mardin.
• Beyatlı, Yahya Kemal (1999). Çocukluğum Gençliğim Siyasi ve Edebi Hatıralarım, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Güreller, Askan (1974), Samsun Basını, Bitirme Tezi İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi: İstanbul.
• Güvenç, Serhat (2011). Osmanlıların Drednot Düşleri, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• K, Yust (1995). Kemalist Anadolu Basını, Ankara: ÇGD Yayınları.
• Komisyon (1909). Serseri Nizamnamesi, İstanbul: Asır Matbaası.
• Özgül, Metin Kayahan (2016). Muallim Naci Efendi, İstanbul: Kitabevi.
• Sarısakal, Baki (2003). Samsun Basın Tarihi, Samsun: Cem Ofset.
• Tatar, İlknur (1997), Yaşar Nezihe Bükülmez Hayatı ve Şiirleri, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
• Türkoğlu, Meltem (2018), Fazıl Berki Tümtürk’ün Hayatı ve Eserleri, Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Kastamonu.
• Yaşar Nezihe (1340). Feryadlarım, İstanbul: Vatan Matbaası.
• Yılmaz, Mehmet Serhat (1997), Kastamonu Basınında Köroğlu Gazetesi (1908-1918), Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü: Ankara.