Mehmed Es’ad Dede ve Beyân-ı Vahdet (Tevhidnâme) İsimli Manzumesi

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 79 - 103, 25.10.2022

Nesrin Yılmaz

https://doi.org/10.31465/eeder.1142086

Öz

Mehmed Es’ad Dede, 19. asrın ikinci yarısında yaşamış, mesnevîhânlık yapmış bir Mevlevî şeyhidir. Selânik’te doğmuş olup birkaç yıllık memuriyet hayatından sonra İstanbul’a gelmiştir. Arapça ve Farsça öğrenerek ilmî mânada kendisini yetiştiren Es’ad Dede, birçok tarikatten icâzet almıştır. Devrin tanınmış önemli isimlerinden eserler okumuş, dinî konulara nüfuz etmiş ve sonrasında kendisi de bazı Farsça eserleri okutmaya başlamıştır. Gerek çeşitli mektep ve medreselerde okuttuğu Farsça dersler, gerekse bazen camilerde ve kimi zaman da hususi olarak okuttuğu Mesnevî-i Şerif ve Fusûsu’l-hikem gibi tasavvufî eserler ve yetiştirdiği talebelerle Osmanlı’nın son dönemine damga vurmuş önemli din âlimlerinden biridir. Ahmed Avni Konuk, Tâhirü’l-mevlevî, Hüseyin Vassaf gibi önemli münevverlerimizin de hocası olan Es’ad Dede, hayatı boyunca birçok sıkıntıya maruz kalmıştır. Kendisi hayatta iken zengin kütüphanesinde bulunan -kendi yazdıklarının bir kısmı da dâhil olmak üzere- birçok nadide eser, Yenikapı Mevlevîhânesi yangınında yanıp kül olmuştur. Şiirlerinin bir kısmı çeşitli eserlerde parça parça yer alan Es’ad Dede’nin “Tevhidnâme” adıyla meşhur bir manzumesi bulunmaktadır. “Beyân-ı Vahdet” adıyla bir yazma eserde karşımıza çıkan bu kayıp şiir, ilk defa bu çalışmada ve çeviri yazılı metni ile verilmiştir. “Görünen cümle eşyadan Hüdâ’dır/ Sakın sanma anı senden cüdâdır” matlaıyla başlayan şiir, tasavvufun en önemli konularından biri olan “vahdet-i vücûd” görüşünü işlemektedir.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Esad, Beyân-ı Vahdet, Tevhidnâme, vahdet-i vücud

Kaynakça

• Albayrak, Sadık. (1980); Son Devir Osmanlı Ulemâsı, İstanbul: Medrese Yay., c. 3.
• Başkan, Azime Merve (2013); Hüseyin Vassâf’ın EsŤadnâme Adlı Eseri (Metin-İnceleme), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Bezmen, Pamir (1994); “Mevlevî Seyhi, Sâir, Yazar, Mesnevihan Mehmet Esat Dede”, Antik&Dekor, c. 23, s.138-141.
• Demirli, Ekrem (2012); “Vahdet-i Vücûd”, DİA, İstanbul, c. 42, s. 431-435.
• Elgin, Necâti (1965); “Mesnevîhan Mehmed Es’ad Dede”, Mevlânâ Güldestesi, Turizm Derneği, Konya.
• Ergun, Sadettin Nüzhet (1936); Türk Şairleri, İstanbul, c. 3.
• İnal, Mahmud Kemal (1969); Son Asır Türk Şairleri, İstanbul M.E.B. Basımevi.
• Konuk, Ahmed Avni (2014); Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, haz. Prof. Dr. Mustafa Tahralı, Dr. Selçuk Eraydın, İstanbul: M. Ü. İlahiyat Vakfı Yayınları, c. 1.
• Muhammed Es’ad Dede, Şerh-i Mesnevî, Konya Mevlânâ Müzesi Yazmaları, nr. 5792.
• …………………………, Beyân-ı Vahdet, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Yazmaları, OE 1111/2.
• Öktay, Nesrin (2008); Muhammed Esad Dede ve Mesnevî Şerhi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Tâhirü’l-mevlevî (1342), “Merhum Esad Dede Efendi’ye Dair Bazı Hâtırat”, İstanbul: Mahfil III/35, s. 171-172, V/50 s. 30-31.
• Tanman, Baha (2001); “Kasımpaşa Mevlevîhânesi”, DİA, İstanbul, c. 24, s. 554-555.
• Tatçı, Mustafa - Kurnaz, Cemal (2003); “Mehmed Esad Dede”, DİA, Ankara, c. 28, s. 469-470.
• ………………………………... (2000); “Mehmed Es’ad Dede Hayatı, Eserleri ve Şiirleri”, Türklük Bilgisi Araştırmaları Âgâh Sırrı Levend Özel Sayısı, I/24, Harvard, s. 245-279.
• Tuman, Mehmet Nâil (2001); Tuhfe-i Nâilî, haz. Cemal Kurnaz, Mustafa Tatçı, Bizim Büro Yay., Ankara, c. 2.
• Vassaf, Hüseyin; Esadnâme, 1289-1348, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, nr. 2324/2.
• ………………... (1990); Sefîne-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz, İstanbul: Sehâ Nşr.
• Ulemâ Sicili Dosyası, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi, nr. 363.