Beyânî’s Thoughts on the Qualities of a Poet in His Dîvân

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 188 - 210, 23.03.2025

Zafer Topak , Abdullah Tahir Özdemir

https://doi.org/10.31465/eeder.1601180

Öz

In order to identify the poetics of Ottoman literature holistically, we must first examine the poetics of individual poets. This study aims to explore Beyânî’s thoughts on the qualities of a poet and contribute to the broader understanding of Ottoman poetics by analyzing his poems in his Dîvân. Beyânî, a 17th-century Ottoman poet, offers insights into the perception of poets—what qualities a poet should possess and how poets of that era perceived themselves. To achieve this, we analyze Beyânî’s Dîvân to determine his perspective on this subject. Additionally, we provide a brief explanation of poetics, an overview of Beyânî’s life, and an analysis of selected couplets, which we categorize into three themes: characteristics of poets, metaphors about poets, and the poet’s social environment. Beyânî believed that a poet should be eloquent and knowledgeable, a master of language, and an innovator who seeks originality and creates new imagery in poetry. He also envisioned a poet as someone with a refined, elegant, sweet, and melodious style, sage-like wisdom, and innate poetic talent. Furthermore, Beyânî likens poets to various figures and elements, including the sea, a wrestler, a magician, a cypress tree, Prophet Jesus, Gabriel, Rostam, a nightingale, a falcon, a parrot, a horse, a mine, and a king. His poetry also provides insights into the literary and artistic milieu of his time, as well as the literary circles he was engaged with. With this study, we contribute to a deeper understanding of Beyânî’s poetics and the broader perception of poets in Ottoman poetry.

Anahtar Kelimeler

Beyânî, Poetics, Ottoman Poetry, the Qualities of a Poet

Proje Numarası

yok

Dîvân’ından Hareketle Beyânî’nin Şair Anlayışı

Öz

Klasik Türk şiirinin poetikasının bir bütün olarak tespit edilebilmesi için öncelikle bireysel şair poetikalarının tespiti önem arz etmektedir. Bu kapsamda yapılacak çalışmalara malzeme ve veri sunması amacıyla bu araştırmada, Dîvân’ında poetik görüş ve değerlendirmelere oldukça fazla yer veren, 17. yüzyıl Klasik Türk şiiri temsilcilerinden Beyânî’nin, Dîvân’ındaki poetik ifadelerden hareketle onun şair anlayışını tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu hedef doğrultusunda Beyânî Dîvân’ı incelenmiş, tespit edilen beyitler poetikayla ilgili genel bir değerlendirme ve şairin kısa biyografisinin yer aldığı girişten sonra şair vasıfları, şairle ilgili benzetmeler ve şairin çevresi başlıkları altında gruplandırılarak ele alınmıştır. Onun şairde aradığı vasıflardan bazıları şöyledir: “ilim ve belagat; mu’cizevî bir söyleyiş; güzel ve ince bir üslup; üstatlık ve hüner; yenilik ve orijinallik; gizli manalara ulaşmak; doğuştan gelen şairlik kabiliyeti; tatlı dil ve söyleyiş”. Beyânî, poetik ifadelerinde şairi “deniz, pehlivan, sihirbaz, servi, bülbül, papağan, at, padişah” gibi unsurlara benzetmek suretiyle de bazı şairlik vasıflarına değinmiştir. Yapılan incelemelerde Beyânî’nin, yaşadığı dönemde irtibat içinde olduğu sosyal çevreye dair değerlendirmelerde bulunduğu, şiir ve sanat ortamına dair veriler sunduğu görülmüştür. Bu çalışmanın hem Beyânî’nin poetikasına hem de klasik Türk şiirinin şaire bakışına yönelik araştırmalara katkı sağlaması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Beyânî, Poetika, Klasik Türk Şiiri Poetikası, Şair Anlayışı

Etik Beyan

Makalede etik beyanı gerektirecek bir durum bulunmamaktadır.

Destekleyen Kurum

Destekleyen bir kurum yoktur.

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Açıkgöz, N. (2013). “Klasik Türk Şiirinde Üslup Eleştirisi Terimleri”. Ordu Üniversitesi Uluslarası Klasik Türk Edebiyatı Sempozyumu-Prof. Dr. Mehmed Çavuşoğlu Anısına- (10-12 Mayıs 2012) Bildiri Kitabı, Ordu Üniverstesi Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2010). Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Başpınar, F. (t.y.). Beyânî Dîvân İnceleme Metin. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78363/beyani-divani.html. Erişim Tarihi: 11.04.2024.
• Bilgegil, K. (1980). Edebiyat Bilgi ve Teorileri:1 Belâgat. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Bilgin, O. (1991). “Assâr-ı Tebrîzî”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.3, s. 504.
• Bulut, Ali. (2015). Belâgat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları.
• Canım, R. (2018). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-216998/latifi-tezkiretus-suara-ve-tabsiratun-nuzama.html. Erişim Tarihi: 20.05.2024.
• Coşkun, M. (2011). “Klasik Türk Şairinin Poetikası Üzerine”. Bilig, S. 56, s. 57-80.
• Çapan, P. (1993). 18. Yüzyıl Tezkirelerinde Edebiyat Araştırma ve Tenkidi. Basılmamış Doktora Tezi. Fırat Üniversitesi SBE: Elazığ.
• Çapan, P. (2020). “Tezkire Metinlerinden Hareketle Mânâ ve Mazmûn Üzerine”. Mazmundan Poetikaya. İKSAD, s. 168-180.
• Çavuş, M. F. (2019). 15. Yüzyıl Klasik Türk Şiirinin Poetikası. Yayımlanmış Doktora Tezi. Sakarya Üniversitesi SBE: Sakarya.
• Çavuşoğlu, M. (1991). “Bâkî”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.4, s. 537-540.
• Çeştepe, Ş. C. (2024). Nev’î-zâde Atâyî Divanı’nda Poetik Unsurlar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Karabük Üniversitesi SBE. Karabük.
• Doğan, M. N. (1996). “Fuzulî’nin Poetikası”. İlmî Araştırmalar Dergisi. S.2, s. 45-72.
• Elmalı, H. (1997). “Hassân b. Sâbit”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.16, s. 399-402.
• Erkal, A. (2016). “Divan Şiirine Poetik Yaklaşımlar: Divan Şiirinde Saf Şiir Üslubu”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.56, s. 923-939.
• Erkal, A. (2009). Yüzyıl Divan Şiiri Poetikası (17. Yüzyıl). Ankara: Birleşik Yayınevi.
• Güleç, İ. (2008). “Osmanlı Müellifleri’nde Şair ve Şiir Değerlendirmeleri”. İlmî Araştırmalar Dergisi. S.25, s. 69-83.
• Kaplan, F. (2018). Latîfî Tezkiresi’nde Edebî Eleştiri Terimleri ve Edebiyat Eleştirisi. Yayımlanmış Doktora Tezi. Sıtkı Koçman Üniversitesi SBE: Muğla.
• Karahan, A. (1995). “Enverî, Evhadüddin”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.11, s. 267-268.
• Karaman, G. (2015). “Klasik Türk Şiiri Estetiğinde Sihir”. Turkish Studies. V.10/8, p.1503-1536.
• Kaya, M. (2001). “İşrâkıyye”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.23, s. 435-438.
• Kaya, M. (2004). “Meşşâiyye”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.29, s. 393-396.
• Kılıç, F. (1998). XVII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kurtuluş, R. (1995). “Emîr Hüsrev-i Dihlevî”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.11, s. 135-137.
• Kurtuluş, R. (2020). “Muhteşem-i Kâşânî”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.31, s. 77-78.
• Mengi, M. (2010). Divan Şiirinin Arka Bahçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Nayır, Y. N. (2003). “Şiir ve Gelenek”. Şiir Sanatı. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Okumuş, Ö. (1993). “Câmî, Abdurrahman”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.7, s. 94-99.
• Özcan, B. N. (2024). Azmizâde Hâletî Divanı’nda Poetik Unsurlar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Karabük Üniversitesi SBE. Karabük.
• Öztoprak, N. (2006). “Ruhî’nin Şair Anlayışı”. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, S.28, s. 94-120.
• Pala, İ. (2002). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: L-M Yayıncılık.
• Parlatır, İ. vd. (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Saraç, M. A. Y. (1995). “Emrî, Emrullah”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 11, s. 164.
• Şahinoğlu, M. N. (2022). “Kemâl-i Hucendî”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.15, s. 168-170.
• Şişman, B.; Kuzubaş, M. (2012). Şehnâme’nin Türk Kültür ve Edebiyatına Etkileri. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Solmaz, S. (2012). 16. Yüzyıl Tezkirelerinde (Ahdî, Kınalızâde, Âlî, Beyânî) Şairin Dünyası. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tahsin, Y. (1997). “Hâkānî-i Şirvânî”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.25, s. 226.
• Tolasa, H. (2002). 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Topak, Z. (2020). 18. Yüzyıl Divan Şiiri Poetikası. İstanbul: Akademik Kitaplar Yayınevi.
• Tülücü, S. (2003). “Lebîd b. Rebîa”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.27, s. 121-122.
• Yıldırım, N. (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları.