Critical Analysis of Vagif Sultanlı's "Buddha Statue" Short Story

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 372 - 399, 27.10.2025

Vüsale Musalı

Öz

Literature reflects a society’s cultural, social, and economic dynamics and serves as a vital tool for understanding its internal structure. Writers, as observers and critics of their environment, explore societal issues through individual lives, aiming to raise awareness. This study analyzes Buddha Statue (2023), a short story by Azerbaijani author Vagif Sultanlı, focusing on structural and thematic aspects. The main goal is to explore the relationship between the individual, society, and institutional systems, particularly through the lens of alienation and indifference within higher education. Using a text-centered critical approach, the study examines narrative structure—time, space, narrator, and plot—alongside key motifs such as blindness, alienation, and systemic stagnation. The "blind beggar" emerges as a central metaphor, symbolizing moral clarity outside institutional blindness. This figure contrasts with indifferent academics, questioning conventional ideas of awareness and knowledge. The findings highlight how the story reflects corruption in academia, the erosion of personal identity, and societal passivity. Sultanlı’s symbolic language and layered narrative effectively critique institutional decay. Ultimately, Buddha Statue presents a powerful commentary on individual-system conflict that resonates beyond Azerbaijan, offering both intellectual insight and literary depth.

Anahtar Kelimeler

Vagif Sultanlı , story , alienation , blindness , education , Azerbaijan

Vagif Sultanlı’nın “Buda Heykeli” Öyküsünün Eleştirel Çözümlenmesi

Öz

Edebiyat, belirli bir toplumun kültürel, sosyal ve ekonomik dinamiklerini yansıtan bir alan olarako toplumun içsel yapısını anlamada önemli bir araçtır. Yazarlar, içinde yetiştikleri sosyal çevrenin gözlemcisi ve eleştirmeni olarak toplumsal sorunları bireylerin yaşamları üzerinden işler ve bu sorunlara dair farkındalık yaratmayı amaçlar. Bu çalışma, edebî eleştirinin anlam tabakalarını açma ve metin üzerinden yargıya ulaşma yönlerini temel alarak çağdaş Azerbaycan yazarı Vagif Sultanlı’nın Buda Heykeli (2023) adlı öyküsünü yapısal ve tematik açıdan analiz etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmanın amacı, bireyin toplumla ve sistemle olan ilişkisini, özellikle yükseköğretim bağlamında ortaya çıkan yabancılaşma ve duyarsızlık üzerinden incelemektir. Yöntem olarak metin merkezli eleştirel çözümleme benimsenmiş; eserin zaman, mekân, anlatıcı, olay örgüsü gibi yapısal unsurları ile yabancılaşma, körleşme ve sistem eleştirisi gibi tematik izleği katmanlı biçimde değerlendirilmiştir. Analiz sürecinde, anlatının biçimsel bütünlüğünün tematik mesajı nasıl pekiştirdiği ortaya konmuş, özellikle “kör dilenci” metaforu üzerinden akademik ve toplumsal yapının görünürde bilinçli, gerçekte ise edilgen ve duyarsız hâline dikkat çekilmiştir. Bulgular, öykünün yükseköğretimdeki yapısal yozlaşmaları, bireyin kimlik kaybını ve sistemin içsel tıkanmışlığını edebî bir dil ve simgesel anlatımla etkili biçimde yansıttığını göstermektedir. Buda Heykeli, yalnızca Azerbaycan edebiyatında değil, evrensel düzeyde de birey-sistem çatışmasına dair güçlü bir eleştirel anlatı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Vagif Sultanlı , öykü , yabancılaşma , körleşme , eğitim , Azerbaycan

Kaynakça

• Akimova, E. (13.09.2023). “Tərs axın” – Susqun Nəğmələrin Hekayəsi - Vaqif Sultanlının kitabı haqqında. Ədəbiyyat qəzeti.
• Aydın, E., Özeren, E. (2019). Akademide İşe Yabancılaşma Olgusu: Araştırma Görevlileri Üzerine Nitel Bir Alan Çalışması. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi. s. 159-178.
• Bingöl, U. (2017). Akademik Eleştiri Hakkında Bazı Dikkatler. Edebi Eleştiri Dergisi, 1(1), 1-15. https://doi.org/10.31465/eeder.361836
• Çetin, N. (2013). Roman Çözümleme Yöntemi. Ankara: Öncü Kitap.
• Erol, A. (2011). Modern Azerbaycan Edebiyatının Kuruluş Yıllarında Türkçe Mes’elesi. Turkish Studies, Sayı 6/1 Kış, s.1042-1057.
• Əsgərov, Ş. (2003). Təhsilimiz Dünən, Bugün, Sabah. Bakı: Azərbaycan Nəşriyyatı.
• Grant, N. (1967). Fifty Years Of Soviet Education. The Irish Journal of Education, 1(2), 89–106.
• Həbibbəyli, İ. (2019). Azərbaycan Ədəbiyyatı Dövrləşdirmə Konsepsiyası və İnkişaf Mərhələləri. Bakı: Elm.
• İsaxanı, H. (2008). Müasir Dünyada Ali Təhsil Sistemində Nələr Baş Verir. Bakı: Xəzər Universitəsi Nəşriyyatı.
• Karpat, K. (2011). Osmanlı’dan Günümüze Edebiyat ve Toplum. İstanbul: Timaş.
• Kırman, T., Atak, H. (2020). Yabancılaşma: Kavramsal ve Kuramsal Bir Değerlendirme. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 279-295.
• Koşmaz, S. (2016). Vagif Sultanlı'nın hikâyelerinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Bartın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Məmmədli, S. (2019). Vaqif Sultanlı: Biblioqrafya. Bakı: Nurlar.
• Moran, B. (2013). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İletişim Yayınları.
• Musalı, V. (2016). 20. Yüzyılda Türkiye'de Bilimsel Ahlak Örneği ve Bir Karşılaştırma. Eğitimde Gelecek Arayışları. Dünden bugüne Türkiye`de Beceri, Ahlak ve Değerler Eğitimi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, ss.1017-1030.
• Musalı, V. (2023). Bağımsızlık Dönemi Azerbaycan Edebiyatında Klasik Geleneğin Devamı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 63(1), 771-826.
• Musalı, V. (2025). Eğitimde Kayırmacılık: Bahtiyar Vahabzade’nin Kıymet Poeması Üzerine Sosyolojik Bir Okuma Denemesi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 25(1), 133-173. https://doi.org/10.32449/egetdid.1609454
• Osmanoğlu, M. (12.02.2024). Zamanın Tərs Axını və ya Yaddaşın Qiyaməti - Vaqif Sultanlının Hekayələr Kitabı Haqqında. Ədəbiyyat qəzeti.
• Pamukcu, G. (2024). George Perec’in Uyuyan Adam Adlı Yapıtında Eylemsizliğin Varoluşsal Anlamı. Söylem Filoloji Dergisi (Edebiyat Kuramları ve Eleştiri Özel Sayısı), 134-152.
• Sultanlı, V. (2023). Tərs axın. Bakı: Azərnəşr.
• Şamil, Ə. (6.04.2023). Vaqif Sultanlının “Budda heykəli”. 525-ci qəzet.
• “Tərs axın”ın Susqun Nəğmələri. (2023, 3 sentyabr). Xalq qəzeti. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsi. s. 9. Tuğluk, A. (2010). Mustafa Kutlu’nun “Mavi Kuş”unda Mekânın Poetiği. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi(28), 235-248.
• Tümer, G. (1992), “Budizm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.VI.
• Uygur, E. (2016). Celil Mehmetkulizade’nin Anamın Kitabı piyesinde dil ve kimlik şuuru. Varlık Dergisi, pp.33-45. Yaqublu, N. (2013). Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Ensiklopediyası. "OL" MMC.
• Yaqubqızı, M. (2013). Atalar Sözləri. Bakı: Nurlan.
• Yivli, O. (2009). “Yahya Kemal’in Şiirlerinde Mekân”. Türk Dili 696, 680-694.
• Yıldız, S., Alıcı, D. (2019). Akademisyenliğe Yabancılaşma Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Yükseköğretim Dergisi, 9(1), 49-58.
• Abbaslı, T. (20.06.2022). BDU Barədə Yayılan Rüşvət Xəbərləri Üzücü Deyil, Ayıbdır. https://pravda.az/news/85170 (Erişim tarihi: 21.2.2024).
• Bayramoğlu, A. (13.03.2023). Ali Təhsilin Problemləri: Hər Kəs Narazıdır - Nazir Də, Rektorlar Da, Deputatlar da. Ayna. https://www.ayna.az/ali-tehsilin-problemleri-her-kes-narazidir-nazir-de-rektorlar-da-deputatlar-da (Erişim tarihi: 5.1.2024).
• BDU. (2023). Bakı Dövlət Universiteti 2023-2026-cı illər üçün korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə tədbirlər planı qəbul edib http://bsu.edu.az/az/news/bdu_20232026c_illr_n_korrupsiyaya_qar_mbariz_zr_tdbirlr_plan_qbul_edib_ (Erişim tarihi: 2.2.2024).
• Eyvazlı, E. (10.12.2022). Dünya Reytinqlərində Niyə Yoxuq?- Universitetlərin Saysız Problemləri. https://news.unec.edu.az/xeber/100-elm/9377-dunya-reytinglerinde-niye-yoxug-universitetlerin-saysiz-problemleri-azedu-dan-ilk (Erişim tarihi: 15.12.2023).
• Əhmədov, İ. (16.12.2022). Təhsildəki Problemlər Niyə İlbəil Artır? https://paralel.az/az/article/444046 Hekayə Müzakirəsi. (27.03.2023). Bu Hekayə Azərbaycan Dilində Yazılmayıb. Kulis.az. https://kulis.az/xeber/senet/bu-hekaye-azerbaycan-dilinde-yazilmayib-hekaye-muzakiresi-46428 (Erişim tarihi: 1.2.2024).
• Kuşdemir, O. F. Vagif Sultanlı. Türk edebiyatı eserler sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vagif-sultanli (Erişim tarihi: 23.04.2025).
• Musalı, N. (16.02.2021). Nəvvab Təzkirəsinin Tərcüməsi AMEA Əlyazmalar İnstitutundan Necə Oğurlandı? Bakı Xəbər. https://aqreqator.az/az/cemiyyet/3966206 (Erişim tarihi: 18.2.2024).
• Şəmmədqızı, S. (22.04.2025). “Tərbiyəsiz” alim (Hekayə). Yurd. https://yurd.info.az/?p=6028 (Erişim Tarihi: 15.05.2025).
• Şıxıyeva, S. (7.04.2021). Ciddi elmlə məşğul olan alimlərin təqibi. https://www.adalet.az/mobil/214977 (Erişim tarihi: 17.2.2025).
• Şıxıyeva, S. (1.04.2021). AMEA-da plagiat qalmaqalı. Fakt İnfo. https://www.faktinfo.az/news/amea-da-plagiat-qalmaqali-alimden-sert-ittihamlar (Erişim tarihi: 21.1.2025). Zülfüqarlı, M. (11.12.2023). Elm sahəsində rüşvət hallarının olmasının obyektiv və subyektiv səbəbləri. Bakı Xəbər. https://baki-xeber.com/2248-elm-sahesinde-rusvet-hallarinin-olmasinin-obyektiv-ve-subyektiv-sebebleri.html (Erişim tarihi: 11.12.2024).
• URL 1. Əlyazmalar İnstitutunda nə baş verir? - Akademiklərin gizli savaşı. https://qlobal.az/az/elyazmalar-institutunda-ne-bas-verir-akademiklerin-gizli-savasi (Erişim tarihi: 3.03.2025).
• URL 2. Əlyazmalar İnstitutunda vəziyyət nə yerdədir ? https://aknews.az/index.php?newsid=131(Erişim tarihi: 1.03.2025).