A Prose Translation of Shurut al-Salah: Kitab Shurut al-Salah by Mevlana Fenari

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 611 - 630, 27.10.2025

Hasan Karaca

Öz

Shurut al-Salat texts are treatises written with the aim of informing and educating the public on matters related to prayer, ablution and ritual bathing. Kitab Shurut al-Salat by Mevlana Fenari is a prose work translated from Arabic within this framework. The manuscript is housed in the Leipzig University Library as part of a miscellany under the catalog number Turc. 12-5. Consisting of nine folios, the work is written in vocalized naskh script. Neither the manuscript nor the catalog record contains any information regarding the scribe, translator, or date of transcription. The author, Mevlana Fenari (1350–1431), was the first shaykh al-Islam of the Ottoman Empire. In the treatise, the concepts of condition, obligatory, necessary, tradition and recommended are briefly explained, after which the main subject is addressed and the rulings on prayer, ablution, and ritual bathing are presented in sequence. From the perspectives of orthography and language, the text exhibits both phonetic and morphological features of Old Anatolian Turkish and Ottoman Turkish, characterizing it as a transitional period work. The orthographic and linguistic features suggest that the transcription or translation likely dates to the 18th century, a period marking the clear emergence of Ottoman Turkish.

Anahtar Kelimeler

Shurut al-Salat , Prayer , Molla Fenari , Old Anatolian Turkish , Ottoman Turkish

Mensur Bir Şurûtu's-Salât Tercümesi: Kitâbu Şurûtu’s-Salâti li-Mevlânâ Fenârî

Öz

Şurûtu’s-salâtlar; namaz, abdest ve gusül konularında toplumu bilgilendirip eğitmek amacıyla yazılmış risalelerdir. Kitâbu Şurûtu’s-Salâti li-Mevlânâ Fenârî, bu çerçevede ortaya konulmuş mensur bir Arapçadan tercüme eserdir. Leipzig Üniversitesi Kütüphanesinde bir mecmua bünyesinde Turc. 12-5 katalog bilgisiyle kayıtlıdır. Dokuz varaktan oluşan eser, harekeli nesihle yazılmıştır. Eserin içeriğinde veya katalog kaydında herhangi bir müstensih, mütercim ve tarih bilgisi yoktur. Müellifi, 1350-1431 yılları arasında yaşamış ve ilk Osmanlı şeyhülislamı olan Mevlânâ Fenârî’dir. Risalede şart, farz, vacip, sünnet ve müstehap kavramları kısaca açıklandıktan sonra asıl konuya geçilerek sırasıyla namazın şartları, farzları, vacipleri, sünnetleri, müstehapları, mekruhları, müfsitleri; abdestin farzları, sünnetleri, müstehapları, adabı, nafileleri, mekruhları, menhileri, bozan hâlleri; guslün farzları, sünnetleri, gusül gerektiren hakiki ve hükmi durumlar ile guslün sünnet olduğu durumlar anlatılmıştır. Eser, yazım ve dil bakımından hem Eski Anadolu Türkçesinin hem Osmanlı Türkçesinin fonetik ve morfolojik özelliklerini barındırmaktadır. Bu yönüyle bir geçiş dönemi eseri niteliğindedir. Metindeki Eski Anadolu Türkçesini tanıklayan yuvarlaklaşma, düzleşme, ses değişmeleri ve yazım özellikleri ile Osmanlı Türkçesi döneminde ortaya çıkmış olan düzlük-yuvarlaklık uyumu, birçok ekin eş biçim birimi, kullanımdan düşmüş ek ve sözcükler, sözcüklerin çift biçimli kullanımları söz konusu geçişi tanıklamaktadır. Yazım ve dil özellikleriyle metin, istinsah veya tercüme dönemi olarak Osmanlı Türkçesine geçişin gelişip belirginleştiği 18. yüzyıla işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Şurûtu’s-Salât , Namaz , Mollâ Fenârî , Eski Anadolu Türkçesi , Osmanlı Türkçesi

Kaynakça

• Alkan, M. (2024). “Ezop Anlatılarını İçeren Letâyifü’l-Hikâyât’ın Dil ve İmla Özellikleri”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 13(3), s. 868-899.
• Alper, M. (2022). "İblîs Hakkında Risâle Adlı Mensur Eser Üzerinde Bir Dil İncelemesi", RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, S. 31, s. 682-705. http://dx.doi.org/10.29000/rumelide.1222099
• Aydın, İ. H. (2020). "Molla Fenârî", İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. 30, s. 245-247.
• Azak, N. (2025). "Molla Fenârî’nin Şurûtu’s-Salât Eseri Etrafındaki Literatürün Belirlenmesi ve Analizi", Avrasya Beşeri Bilim Araştırmaları Dergisi, S. 5(1), s. 1-24.
• Demir, N.; Yılmaz, E. (2002). Osmanlı Türkçesi. Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 11, s. 475-488.
• Develi, H. (1998). "18. Yüzyıl Türkiye Türkçesi Üzerine", Doğu Akdeniz Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, S. 1, s. 27-36.
• Doğan, C. (2023). “XIV. Yüzyıl Başı Memlûk Türkçesiyle Yazılmış Eserlerin İmlası Üzerine Bazı Notlar”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-BELLETEN, S. 76, s. 155-178. https://doi.org/10.32925/tday.2023.107
• Durgun, Ö. (2022). "Bir İmla Meselesi mi Yoksa i > e Değişimi mi?: Osmanlı Türkçesi Metinlerinde Kapalı /ė/ Sesi Üzerine", RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, S. 31, s. 468-483. http://dx.doi.org/10.29000/rumelide.1221885
• Ercilasun, A. B. (2019). "Dede Korkut Kitabı’nın Yeni Nüshası ve Üzerindeki Yayınlar", Millî Folklor, S. 123, s. 5-22.
• Erdem, M. D.; Gül, M. (2006). "Kapalı e (ė) Sesi Bağlamında Eski Anadolu Türkçesi-Anadolu Ağızları İlişkisi", Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S. 11, s. 111-148.
• Ergin, M. (1999). Osmanlıca Dersleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Gökçe, A. (2009). "Eski Anadolu Türkçesinden Osmanlı Türkçesine Dudak Uyumu ve Ünsüz Uyumu", Turkish Studies, S. 4(3), s. 991-1012. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.713
• Görgün, T. (2020). Molla Fenârî. İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 30, 247-248.
• Güçlü, B. (2014). Molla Fenârî'nin Bilgi ve Varlık Anlayışı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Gülsevin, G.; Boz, E. (2004). Eski Anadolu Türkçesi, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Karaca, H. (2025). "Mollâ Fenârî’den Tercüme Edilmiş Manzum Bir Şurûtu’s-Salât”. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], S. 11(23), s. 113-143. https://doi.org/10.28981/hikmet.1736470.
• Karaca, M. M. (2021). "Tarihî Türkçe Metinlerde Farsça İzafet ve Atıf Tamlamalarında Görülen Dudak Uyumu ve Çeviri Yazı Üzerine Birkaç Öneri", Türkiyat Mecmuası-Journal of Turkology, S. 31, s. 115-130. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.984104
• Kartallıoğlu, Y. (2007). "Tanzimat Gramerlerinde Bazı Eklerin İmlası ve Dudak Uyumu ile İlgili Uyarılar", Bilig, S. 43, s. 85-106.
• Kocaoğlu, T. (2003). "Tarihi Türk Lehçeleri Metinlerinin Transkripsiyonlanmasında Kapalı é / i Meselesi", Türk Kültürü, S. 483-484, s. 266-281.
• Mansuroğlu, M. (1988). Eski Osmanlıca. Tarihî Türk Şiveleri, çev. Akalın, M., Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Özdemir, R.T. (2024). “Tarikatçı Emir Mustafa Bin Abdullah Osmancıkî’nin Tezakîrü’n-Nâsîn Fezâ’il-i Yâsîn Adlı Eseri”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi-ESTAD, S. 7(4), s. 1469-1491. https://doi.org/10.58659/estad.1565688
• Söylemez, İ. (2021). "Said Efendi’nin Manzum Şurûtü’s-Salât Adlı Eseri", Külliyat, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, S. 14, s. 113-120. https://doi.org/10.51592/kulliyat.944631
• Timurtaş, F. (2010). "Küçük Eski Anadolu Türkçesi Grameri", Journal of Turkology, S. 18, s. 331-368. https://doi.org/10.18345/tm.05547
• Yazar, S. (2014). “Osmanlı Döneminde Fıkıh Sahasında Yapılmış Türkçe Tercümeler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, S. 12(23), s. 49-166.
• Yıldırım, İ. (2013). "Molla Fenârî: İlmî Kişiliği, Fıkıhla İlgili Eserleri ve Osmanlı Fıkıh Tarihindeki Yeri", Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, S. 11(22), s. 255-284.
• Yıldırım, Y. (2015). "Selîm Mahlaslı Bir Şaire Ait Mukaddimetü Li’s-Salât İsimli Mesnevî", Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 8, s. 99-138.
• Yılmaz, O. (2022). "Şurût-ı Salâtlar İlmihal midir? Edebî Türlerin Tanımı, Tespiti, İsimlendirilmesi Meseleleri Bağlamında Şurût-ı Salâtlar ya da Salâtnâmeler", İSTEM, S. 20(40), s. 399-422. https://doi.org/10.31591/istem.1225848
• Yücel, B. (1997). "Adnî Receb Dede'nin Tasavvuf Manzumesinde XVII. Yüzyıl Türkçesi Özellikleri", Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 4, s. 57-98.