Anadolu Türk Mimarisi Taç Kapılarında Yan Nişler

Yıl 2024, , 28 - 39, 30.06.2024

Mevlüt Anıl Fidan

https://doi.org/10.47948/efad.1430524

Öz

Bir yapının ön cephe kuruluşlarını taç kapılar, pencereler, nişler, silmeler, payandalar, köşe kuleleri, çörtenler ve minareler gibi unsurlar oluşturmaktadır. Diğer cephelere göre daha fazla önem verilerek yapılan ön cephelerde en önemli yapı elemanı taç kapılarıdır. Taç kapılar yapıdan bağımsız olarak kendilerine has birtakım teknik ve süsleme programlarına sahiptir. Bu farklılıklar taç kapıları diğer yapı elemanlarından ayırmaktadır. Taç kapıların kendine özgü yapım programı içerisinde belirgin bir unsur olarak yan nişler de önemli bir yer tutmaktadır. Form özellikleri bakımında taç kapılara ve mihraplara benzeyen yan nişler taç kapıların geçit kısmında derinlik etkisi yaratan unsurlardır. Son zamanlarda Sanat Tarihi bilim dalı içerisinde genel yapısal konuların dışında özel ögesel konular üzerine yapılan çalışmalar Türk-İslam mimarisinin sanatsal zenginliklerini de gözler önüne sermektedir. Bu bağlamda çalışmamız Anadolu coğrafyası genelinde Türk Mimarisinde görülen yan nişlerin kısa bir değerlendirmesini içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Selçuklu Dönemi, Beylikler Dönemi, Osmanlı Dönemi, Taç Kapı, Yan Niş.

Side Niches in Anatolian Turkish Architecture Portals

Öz

Elements such as crown gates, windows, niches, moldings, buttresses, corner towers, gargoyles and minarets constitute the facade structures of a building. The most important structural element on the front facades, which are built with more importance than the other facades, are the crown gates. Regardless of the structure, crown gates have a number of unique technical and ornamental programmes. These differences distinguish the crown gates from other structural elements. Side niches also have an important place as a distinctive element in the unique construction programme of the crown gates. Side niches, similar to the crown gates and altars in terms of their form features, are the elements that create a depth effect in the passage part of the crown gates. Recently, studies on special elemental subjects in addition to general structural subjects within the field of Art History also reveal the artistic richness of Turkish-Islamic architecture. In this context, our study includes a brief evaluation of the side niches seen in Turkish Architecture throughout the Anatolian geography.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Seljuks, Principalities Period, Ottoman Period, Portal, Side Niche.

Kaynakça

• Baş, A. (2013). Osmanlı Sanatında Ahenk. 6. Dini Yayınlar Kongresi – İslam, Sanat ve Estetik, 6, 199-212.
• Bayburtluoğlu, Z. (1978). Anadolu Selçuklu Devri Büyük Programlı Yapılarında Önyüz Düzeni, Vakıflar Dergisi, 11, 67-104.
• Britannica Site Tarama (t.y.). 27 Ağustos 2021 tarihinde https://www.britannica.com/technology/niche-architecture adresinden erişildi.
• Cezar, M. (1977). Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık. İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları.
• Çakmak, Ş. (2001). Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Taç Kapılar: 1300-1500. Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çaycı, A. (2017). İslam Mimarisinde anlam ve Sembol. Konya, Palet Yayınları.
• Depositphotos Site Tarama (t.y.). 28 Kasım 2021 tarihinde httpstr.depositphotos.com83306500stock-photo-the-mithridates-and-mazeus-gate.html adresinden erişildi.
• Fidan, M. A. & Baş, A, (2022). Karamanoğlu Medreselerinde Taç Kapı Yan Nişleri. SEFAD, 47, 199-218. Hasol, D. (1975). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, İstanbul, Yem Kitabevi.
• Karademir, M. (2016). Mimar Sinan dönemi camilerinde taç kapı tasarımı. SUTAD, 40, 299-314. doi: 10.21563/sutad.270384.
• Karademir, M. (2017). Afyon Gedik Ahmet Paşa Cami Taç kapısı. SEFAD, 38, 493-506.
• Mutlu, B. (1996). Mimarlık Tarihi Ders Notları. Ankara, Mengitan Matbacılık.
• Naumann, R. (2019). Eski Anadolu Mimarlığı. Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, S. (1966). Anadolu Selçukluları’nın Taş Tezyinatı. Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şaman Doğan, N. (2006). Kültürel Etkileşim Üzerine: Karamanoğulları-Memluklü Sanatı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 23-1, 131-149.
• Turani, A. (1975). Sanat Terimleri Sözlüğü, Ankara, Toplum Yayınevi.
• Ünal, R. H. (1982). Osmanlı Öncesi Anadolu – Türk Mimarisinde Taç Kapılar. İzmir, Ege Üniversitesi Yayınları.
• Vikipedia Site Tarama (t.y.). 19 Ağustos 2021 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Apsis_(mimarl%C4%B1k) adresinden erişildi.
• WowTurkey Site Tarama (t.y.). 28 Kasım 2021 http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=12387&start=80 adresinden erişildi.
• Yılmaz, M. (2015). Sanatın Felsefesi, Felsefenin Sanatı. Ankara, Ütopya Yayınları.