The Fate of Turkish Education in the Spiral of Westernization and Existence

Yıl 2024, , 55 - 80, 30.06.2024

Mutlu Sadık Fidan , İsmail Aydoğan

https://doi.org/10.47948/efad.1458618

Öz

The Enlightenment, which constituted the foundation of Western thought and was in opposition to conventional philosophy, gave rise to the concept of "artificial religion" in opposition to "revealed religion," deified the human mind, and separated morality from religious conventions. Conversely, pedagogy has become an institution that employs individual ethics and humanism to alter societal moral and cultural norms. The concept of the "eternal West" was created in conjunction with the notion of progress and development. The legitimacy of the Western invasion of non-Western civilisations was contingent upon the reinvention of the West. The concept of the "myth of development" subsequently became a "global belief." The implementation of restructuring initiatives has been a recurring phenomenon since the Ottoman Empire's Tulip Era, with the objective of transforming and revitalising educational institutions. In this context, the study aims to expose the ways in which educational establishments have evolved into the main instruments of social engineering and social control, utilising rhetoric of civilisation from antiquity to the present day, with a particular focus on the West. Moreover, it is necessary to examine the reasons behind the marginalisation of morality, belief and religious rituals to the private sphere. It is also important to investigate how this hegemonic culture, which is imbued with new ideological norms, has been tailored to serve the interests of the ruling class. In addition, it is essential to analyse how the myth of universality The elements of modernity were sold to non-Western societies with promises of modernisation, enlightenment, freedom, equality, westernisation, civilisation, progress and development. In addition, the concept of the 'eternal West' was created using the illusion of progress and growth. The study encompasses the period from the Tulip Era to the present day, encompassing both the Turkish and Western educational systems. In order to gain an understanding of the current situation, a review of the literature was conducted, specifically focusing on studies on the Turkish and Western educational systems.

Anahtar Kelimeler

Westernization, Western Education, Transnational Organization, Secular Education

Batılılaşmak ve Varolmak Sarmalında Türk Eğitiminin Serencamı

Öz

Batı düşünce sisteminde bir dönüm noktası olan ve geleneksel felsefeyi reddeden Aydınlanma, aklı Tanrılaştırarak oluşturduğu "yapay din"i "vahyedilen dine" karşı inşa etti ve ahlak kanununu dinî normlardan arındırarak tasarladı. Pedagoji ise hümanist anlayış ve bireysel etiğin aracılığıyla toplumun ahlaki alt yapısını yeniden oluşturacak fabrika hâline geldi. İlerleme/kalkınma efsanesiyle “ebedi Batı” icat edildi. Batının yeninden icat edilmesi, Batı dışı toplumların Batı tarafından fethini meşrulaştırdı. “Kalkınma efsanesi”, “küresel inanca” dönüştü. Osmanlı’da Lale Devri’nden itibaren eğitim kurumlarının dönüşümü ve ıslahına dönük yeniden yapılandırma çalışmaları başlatıldı. Bu kapsamda bu çalışmada “sosyal kontrol” tasarımı ve sosyal mühendisliğin birincil aracı hâline getirilen eğitimin “uygarlaştırma retoriğiyle” geçmişten günümüze Batıyı da kapsayacak şekilde ortaya konulması amaçlanmaktadır. Ayrıca dinî ritüel, inanç ve ahlakın neden “özel alana” sürgün edildiği, yeni ideolojik formlarla donatılan bu hegemonik kültürün, yönetici sınıfın çıkarlarına nasıl uygun hâle getirildiği, “evrensellik miti” ve modernitenin bileşenlerinin, kendisini modernleşme, aydınlanma, özgürlük, eşitlik, batılılaşma, uygarlık, ilerleme, kalkınma vaatleriyle donatarak Batı dışı toplumlara nasıl pazarlandığı, ilerleme/kalkınma efsanesiyle “ebedi Batının” nasıl icat edildiği ortaya konulmaktadır. Çalışma Batı ve Türk Eğitim Sistemi’ni içerisine alacak şekilde Lale Devri’nden günümüze kadar olan dönemi kapsamaktadır. Alanyazın taraması olarak yapılan bu çalışmada Batı ve Türk Eğitim Sistemi’ne yönelik araştırmalar taranarak bir durum tespiti yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Batılılaşma, Batılı Eğitim, Ulus Ötesi Örgüt, Çağdaş Eğitim.

Kaynakça

• Afridi, M. (2016). Reviving the Muslim Tradition of Dialogue: A look at a Rich History of Educational Theory and Institutions in Pre-modern and Modern Times. Comparative and International Education, 45(1).
• Akbaba, Y. (2019). Cumhuriyet Döneminde Üniversite Reformları ve Tasfiyeler. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Çağdaş Düşünce Hayatı Dergisi, 2.1.
• Akdemir, G. H. (2008). Türk Toplumunun Eğitim Anlayışına Tanzimat’ın Getirdiği Yenilikler (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akkari, A., & Lauwerier, T. (2015). The Education Policies of International Organizations: Specific Differences and Convergences. Prospects, 45: 141-157.
• Akkaymak, G. (2014). Neoliberal Ideology in Primary School Social Studies Textbooks in Turkey. Journal for Critical Education Policy Studies (JCEPS), 12.3.
• Akyıldız, A. (2003). Maarif-i Umumiye Nezareti. İslam Ansiklopedisi, 27, (s. 273-274). içinde Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Alakel, M. (2011). İlk dönem Cumhuriyet Türkiye’si Ulus İnşası Sürecinde Milliyetçilik ve Sivil-Etnik İkilemine Dair Teorik Tartışmalar. Gazi Akademik Bakış, 09: 1-30.
• Alesina, A., Giuliano, P., & Reich, B. (2021). Nation-building and Education. The Economic Journal, 131(638), 2273-2303.
• Alkan, M. Ö. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nda Modernleşme ve Eğitim. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 12:9-84.
• Al-Shawafi, M. (2020). Investigating Islamic Education Through Islamic Critical Pedagogy. San Francisco: Northern Arizona University.
• Altun, M., & Bilgin, R. (2022). Contributions of Enlightenment Movement to Modern Education. International Journal of Social Sciences & Educational Studies, Vol.9, No.3.
• Amin, S. (1989). Eurocentrism. New York: NYU Press.
• Arfan, M., Rasheed, H. M., & Mahmood, M. (2023). The Elements Of Contemporary Western Culture-An Analytical Study. Journal of Positive School Psychology, 1-17.
• Aşçı, E. (2020). II. Meşrutiyet Dönemi Eğitim Politikalarına Bakış. Turkish History Education Journal, 9.2: 492-509.
• Attick, D. (2017). Homo Economicus at School: Neoliberal Education and Teacher as Economic Being. Educational Studies, 53(1), 37-48.
• Atuf, N. (1930). Türkiye Maarif Tarihi (Cilt I). İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi Yayınevi.
• Ayber, B. (2008). Tanzimat’tan Lozan’a Türkiye’de Azınlık Hakları (Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı Anayasa Bilim Dalı.
• Baksı, E. (2019). Tanzimattan Cumhuriyete Osmanlı Eğitimi ve Tekfurdağı Örneği (Yüksek Lisans Tezi). Bolu: Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bar-Haím, G. (1988). Eastern European Youth Culture: The Westernization of a Social Movement. International Journal of Politics, Culture, and Society, 45-65.
• Bates, T. R. (1975). Gramsci and the Theory of Hegemony. Journal of the History of Ideas, 36(2), 351-366.
• Baytal, Y. (2000). Tanzimat ve II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Politikaları. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 11.11: 23-32.
• Becker, G. S. (2009). Human Capital: A Theoretical and Empirical Analysis, with Special Reference to Education. Chicago: University of Chicago press.
• Bennell, P. (1996). General Versus Vocational Secondary Education in Developing Countries: a review of the Rates of Return Evidence. The Journal of Development Studies, 33(2), 230-247.
• Bettie, M. L. (2014). The Fulbright Program and American Public Diplomacy. The University of Leeds Submitted in Accordance with the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy.
• Bilgin, M. S. (2023). Demokrat Parti Hükümetleri Döneminde Eğitim Politikaları (1950–1960). Y. Baytal içinde, 100. Yılında Türkiye Cumhuriyeti’nde Siyasi, Sosyal ve Ekonomik Hayat (Cilt II) (s. 154-182). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Bilgin, R. (2023). Educational Reforms During the Reign of Mahmud II in Turkey. International Journal of Social Sciences & Educational Studies, 10.1: 145.
• Bischof, C. (2020). Progress and the People: Histories of Mass Education and Conceptions of Britishness, 1870–1914. History of Education, 49(2), 160-183.
• Bor, E. (2020). Fransız Kaynakları Işığında Tanzimat Dönemi Eğitimine Fransız Etkileri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Bozaslan, B. M. (2013). Modernleşme ve Eğitim: Türkiye’de Modern Eğitimin İnşası (1923-1938). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bozaslan, B. M., & Çokoğullar, E. (2015). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Modern Eğitimin İnşası: Devletin Kurtarılmasından Devletin Kurulmasına. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17.3: 309-329.
• Bu, L. (1995). Foreign Students and the Emergence of Modern International Education in the United States, 1910-1970. Carnegie Mellon University, Umi Company.
• Budak, Ç. (2010). Türkiye’de İlkokul Programları ve Yabancı Uzmanların İlkokul Programlarına Olan Etkisi (1923–1960). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Burak, M. D. (2003). Osmanlı Devleti'nde Jön Türk Hareketinin Başlaması ve Etkileri. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 14.14: 291-318.
• Calame, F. A. (1927). Influence of Enlightenment on Education (Master’s Thesis). New York: Fordham University. Cantekin, Ö. (2015). Küreselleşme ve Eğitim: “Homo Economicus” Eğitim Anlayışının Dönüşümü. Akademik Hassasiyetler, 4(43-72).
• Cegolon, A. (2022). Merit, competence and human capital. Studi sulla Formazione/Open Journal of Education, 25.1: 61-72.
• Ceyhan, C. O. (2022). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye’de Darwın Algısı (1859-1938) (Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Chomsky, N. (2010). Sömürgecilikten Küreselleşmeye. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Cinnirella, F., & Schueler, R. (2018). Nation building: The role of Central Spending in Education. Explorations in Economic History, 67, 18-39.
• Clymer, E., Alghazo, S., Naimi, T., & Zidan, M. (2020). CALL, native-Speakerism/Culturism, and neoliberalism. Interchange, 51: 209-237.
• Commins, D. D. (1993). Osmanlı Suriyesi’nde Islahat Hareketleri. İstanbul: Yönelifl Yayınları.
• Conrad, S. (2012). Enlightenment in Global History: A historiographical critique. The American Historical Review, 117(4), 999-1027.
• Conversi, D. (2012). Modernism and Nationalism. Journal of Political Ideologies, 17(1), 13-34.
• Cortes, R., & Enrique, E. (2015). Cultural Hegemony Today. From Cultural Studies to Critical Pedagogy. Postcolonial Directions in Education, 4(2), 116-139.
• Cücük, E. (2020). Tanzimat Döneminde Eğitimin Modernleşmesi ve Ahmed Kemal Paşa (1808/1887) . Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çam, T. (2006). Küresellesme ve Eğitim-1980 Sonrası Neoliberal Eğitim Politikalarının Türk Eğitim Sistemine Etkisi (Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Ege Üniversitesi.
• Çelebi, N., & Kazancı, E. (2021). Cumhuriyet dönemi eğitim politikaları ve yabancı eğitim uzmanlarının eğitimdeki etkileri (1923-1960). Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19.4: 198-218.
• Çelebi, N., Güner, H., Kaya, G. T., & Korumaz, M. (2014). Neoliberal eğitim politikaları ve eğitimde fırsat eşitliği bağlamında uluslararası sınavların (PISA, TIMSS ve PIRLS) analizi. Journal of History Culture and Art Research, 3.3: 33-75.
• Çelik, H. İ. (2019). İkinci meşrutiyet'ten fulbright komisyonu'na; Türk eğitim sisteminde batı etkisi. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Çelik, H. İ. (2019). İkinci meşrutiyet'ten fulbright komisyonu'na; Türk eğitim sisteminde batı etkisi. (Yüksek Lisans Tezi). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelik, Z. (2012). Politika Ve Uygulama Bağlamında Türk Eğitim Sisteminde Yaşanan Dönüşümler: 2004 ilköğretim müfredat reformu örneği. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çiçekçi, N. (2020). Tanzimat ve meşrutiyet dönemlerinden günümüze Türkiye’de eğitim politikalarında değişim sorunsalı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çiydem, E. (2017). Toplumsal Modernleşme Projesi Olarak Tanzimat Dönemi (Eğitim Islahatı Bağlamında)(1839-1876) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Çobanoğulları, A. (2015). Üniversitelerin Neoliberal Dönüşümü: Türkiye Örneği (Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dale, R. (2005). Globalisation, knowledge economy and comparative education. Comparative education, 41.2: 117-149.
• Demir, H. A. (2021). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Reformları (1925-1935): Mustafapaşa Örneği (Yüksek Lisans Tezi). Nevşehir: Kapadokya Üniversitesi Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Araştırma Enstitüsü.
• Diallo, I. (2012). Introduction: The interface between Islamic and western pedagogies and epistemologies: Features and divergences. International Journal of Pedagogies and Learning, 7(3), 175-179.
• Doğan, R. (1997). Osmanlı eğitim kurumları ve eğitimde ilk yenileşme hareketlerinin batılılaşma açısından tahlili. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 37.3-4: 407-442.
• Dreyfus, H. L., & Rabinow, P. (2014). Michel Foucault: Beyond structuralism and hermeneutics. Chicago: University of Chicago press.
• Duignan, B. (2007). Enlightenment. Chicago: Encyclopædia Britannica.
• Duran, A. (2012). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Eğitim (1876-1923) (Yüksek Lisans Tezi). Nevşehir: Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Emecen, F. (1994). Kuruluştan Küçük Kaynarca’ya. E. İhsanoğlu içinde, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi (Cilt I) (s. s. 55-56). İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA).
• Engelhardt, E. P. (1912). Türkiye ve Tanzimat: Devlet-i Osmaniye'nin Tarih-i Islahatı 1826'dan 1882'ye. İstanbul: Ötüken Neşriyat AŞ.
• Er, H. (2003). Osmanlı Devleti’nde Eğitim ve Çağdaşlaşma Çabaları. Marife, 3.1: 211-215.
• Erdem, E. (2015). Jön Türkler'den Cumhuriyet'e Osmanlı-Türk Siyasal Düşüncesi'nde Fransız Etkisi Ve Kuramsal Perspektifler: Liberalizm, Pozitivizm, Solidarizm. Paradoks Ekonomi Sosyoloji Ve Politika Dergisi, 11.1: 5-20.
• Erdoğan, A. E. (2015). Tanzimattan günümüze eğitimde alanında yapılan reformlar. Ankara: Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erken, A. (2020). Amerika ve Modern Türkiye'nin Oluşumu: Bilim,Kültür ve Siyasal İttifaklar. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Eroler, E. G. (2017). Türkiyede eğitim politikalarında ulus ve vatandaş inşası (2002-2016). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ersoy, F. (2023). 1980 Sonrası Türk Eğitim Sisteminin Paradigma Dönüşümü Açısından Çözümlenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Eryılmaz, B. (1990). Osmanlı Devletinde Gayri Müslim Teb’a nın Yönetimi. İstanbul: Risale.
• Farrero, J. G., & Torrano, C. V. (2017). Postmodernity and education: death of man and death of pedagogy. Espacio, tiempo y educación, 4(2), 273-286.
• Fortuna, B. C. (2005). Mekteb-i Hümayun- Osmanlı İmparatorluğu'nun Son Döneminde İslâm, Devlet ve Eğitim. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Fukuyama, F. (2009). Westernization vs. Modernization. New Persp. Q., 26, 84.
• Gamble, A. (2021). The Western ideology and other essays. Bristol: Policy Press.
• Gaon, S. (2002). Education qua Enlightenment: On the rationality of the principle of reason. Philosophy of Education Archive, 285-292.
• Giddens, A. (1990). The Consequences of Modemity. Cambridge: Polity Press.
• Gilead, T. (2021). A History of Western Philosophy of Education in the Age of Enlightenment. London: Bloomsbury Publishing.
• Giorgetti, F. M. (2020). Nation-building in Turkey through ritual pedagogy: the late Ottoman and early Turkish Republican era. History of Education, 49(1), 77-103.
• Gordon, P., & Lawton, D. (2019). A history of western educational ideas. London: Routledge.
• Gramsci, A. (2011). Prison notebooks volume 2. Vol. 2. New York: Columbia University Press.
• Guisinger, S. E., Henderson, J. W., & Scully, G. W. (1984). Earnings, Rates of Return to Education and the Earnings Distribution in Pakistan. Economics of Education Review, vol.3:4, pp.257-267.
• Güler, O. (2020). Cumhuriyet dönemi eğitim felsefesi. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gündoğdu, M. (2005). Avrupa Birliği yolunda Türkiye’nin yabancı dil politikası. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29/2: 120-127.
• Gündüz, M. (2009). Sociocultural origins of Turkish educational reforms and ideological origins of late Ottoman intellectuals (1908–1930). History of Education, 38.2: 191-216.
• Gündüz, M. (2010). II. Meşrutiyet ve Erken Cumhuriyet Dönemi, Eğitim ve Öğrenci Dernekleri. Turkish Studies, 5.2: 1088-1120.
• Gündüz, M. (2015). Erken Cumhuriyet Dönemi Eğitiminde Yeni Değerler ve İdeal Tipler. Değerler ve Eğitimi, 805: 829.
• Güven, İ. (2021). Tanzimat Bürokratlarının Eğitimsel Dönüşüme Etkisi (Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Held, M. (2023). Decolonizing Science: Undoing the Colonial and Racist Hegemony of Western Science. Journal of MultiDisciplinary Evaluation, 19(44), 88-101.
• Herzog, C. (2009). Enlightenment and the Kemalist Republic: A predicament. Journal of Intercultural Studies, 30.1: 21-37.
• Hesapçıoğlu, M. (2013). Türkiye’de cumhuriyet döneminde eğitim politikasi ve felsefesi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 29.29: 121-138.
• Heyneman, S. P. (2003). Education, social cohesion, and the future role of international organizations. Peabody Journal of Education, 78.3: 25-38.
• Hız, G. (2010). 1980 Sonrasında Türkiye’de Yükseköğretimde Piyasalaştırma Ve Özelleştirmedeki Gelişmeler. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25: 55-80.
• Islamoglu, H., & Perdue, P. C. (2020). Shared Histories of Modernity: China, India and the Ottoman Empire. New Delhi: Taylor & Francis.
• Israel, J. (2012). Natural virtue versus book learning: Rousseau and the great enlightenment battle over education. European Journal of Developmental Psychology, 9(sup1), 6-17.
• İçke, A. (2018). Atatürk Dönemi yurt dışı eğitimi (1923–1938) (Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İhsanoğlu, E. (1992). Tanzimat Döneminde İstanbul’da Darülfünun Kurma Teşebbüsleri. H. D. Yıldız içinde, 150. Yılında Tanzimat (s. 401). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnalcık, H. (1964). Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-ı Hümâyunu. Belleten, XXVIII/112, s 610.
• Johnson, G. E., & Stafford, F. P. (1973). Social Returns to Quantity and Quality of Schooling. Journal of Human Resources, vol.8:2, pp.139-155. Josephson, E. M. (2011). Rockefeller "Internationalist" The Man Who Misrules The World . Montana: Literary Licensing, LLC.
• Kanayo, O. (2013). The impact of human capital formation on economic growth in Nigeria. Journal of Economics, 4.2: 121-132.
• Kara, A. (2022). 1960 Darbesinin Eğitim Faaliyetlerine Etkisi: Toplum Ve Ülke İncelemeleri Dersi Bağlamında İncelenmesi. Anasay, 19: 241-254.
• Karakök, T. (2011). Menderes Dönemi'nde 1950–1960 Türkiye'de Eğitim. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 2: 89-97.
• Kaştan, Y., & Uyanık, N. (2021). Demokrat Parti Hükümetlerinin Eğitim Politikaları Ve Tbmm’de Eğitim İle İlgili Görüşmeler (1950-1960). Uluslararası Tarih Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı: 26, Sayfa: 363-391.
• Kaya, T. (2011). Türk Sosyolojisinin Amerikan Sosyolojisiyle İlişkisi ve Bu İlişkinin Gelişimi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaygısız, İ. (1997). Eğitim felsefesi ve Türk eğitim sisteminin felsefi temelleri. Eğitim ve Yaşam, 8: 5-15.
• Kaynar, R. (1991). Mustafa Reflit Pafla ve Tanzimat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Keller, B. G. (1979). Attitudes toward the Middle Ages in French literature from the age of Enlightenment through the Romantic movement (Doctoral Dissertation). Ohio: The Ohio State University.
• Kenan, S. (2013). Türk eğitim düşüncesi ve deneyiminin dönüm noktaları üzerine bir çözümleme. Osmanlı araştırmaları, 41.41: 1-31.
• Kenny, S., Fanany, I., & Rahayu, S. (2013). Community development in Indonesia: westernization or doing it their way? Community Development Journal, 48(2), 280-297.
• Kılıç, A. (2020). 27 mayis 1960 darbesinin eğitim hayatina etkileri. Alınteri Sosyal Bilimler Dergisi, 4.2: 89-110.
• Kılın, T. (2020). İki Darbe Arası Dönemde Türk Eğitim Tarihi (1960-1980) (Yüksek Lisans Tezi). Hatay: Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kızılkaya, H. (2014). Postmodern Felsefe Işığında Türk Eğitim Sistemi Sorunlarının Değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi). Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koç, M. F. (2023). Tanzimat Döneminden Günümüze Batılılaşmanın Eğitime Yansıması (Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kodaman, B., & Saydam, A. (1992). Tanzimat Devri Eğitim Sistemi. H. D. Yıldız içinde, 150. Yılında Tanzimat (s. 475-496). Ankara: Türk Tarih Kurumu yayınları.
• Küçük, A. (2019). Hayırseverliğin Ötesi: Türkiye’de Nüfus ve Tarım Politikalarında Rockefeller Etkisi, Ankara Üniversitesi Sbf Dergisi, 1491-1516.
• Livingstone, D. (2012). İlluminati’nin Gizli Tarihi. İstanbul: Nokta Kitap.
• López, R. A., & Cerpa, A. A. (2021). The Decay of the Human Capital Theory in Latin American Higher Education Systems. Journal of Higher Education Theory and Practice, 21(16), 134-142.
• Madrigal, P. (2023). Education During The Renaissance. Academia, 1-5.
• Mardin, Ş. (1996). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Marginson, S. (2019). Limitations of human capital theory. Studies in Higher Education, 44(2), 287-301. Means, A. J., & Ida, Y. (2022). Education after empire: A biopolitical analytics of capital, nation, and identity. Educational Philosophy and Theory, 54(7), 882-891.
• Meyer, J., Boli, J., Thomas, G., & Ramirez, F. (1997). World Society and the Nation-State. American Journal of Sociology, 103(1), 144-181.
• Mundy, K., & Verger, A. (2016). The World Bank and the global governance of education in a changing world order. The handbook of global education policy 335-356., 335-356.
• Muñoz‐Comet, J., & Miyar‐Busto, M. (2018). Limitations on the human capital transferability of adult migrants in Spain: Incentive or barrier for a new investment in education? European Journal of Education, 53.4: 586-599.
• Munzel, G. F. (2008). Kant, Hegel, and the Rise of Pedagogical Science. R. Curren içinde, A Companion to the Philosophy of Education (s. 113-130). New Jersey: John Wiley & Sons.
• Neiman, A. M. (1999). Religious belief and education for spirituality after the Enlightenment: The vision of Elmer Thiessen. Religious education, 94(4), 428-441.
• Okay, O. (1998). Batılılaşma Devri Fikir Hayatı Üzerine Bir Deneme. E. İhsanoğlu içinde, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi (Cilt: 2) (s. s. 195). İstanbul: İslam İşbirliği Teşkilatı İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi.
• Okumuş, E. (2005). Tanzimat Dönemi'nde Eğitimde Lâikleşmenin İşaretleri. Değerler Eğitimi Dergisi, 3.9: 143-162.
• Ortaylı, İ. (1986). Osmanlı Devleti’nde Lâiklik Hareketleri Üzerine. E. Kalaycıoğlu, & A. Y. Sarıbay içinde, Türk Siyasal Hayatının Gelişimi (s. 168). İstanbul.
• Owens, J. (2011). Enlightenment and Education in Eighteenth Century America: A platform for further Study in Higher Education and The Colonial Shift. Educational studies, 47(6), 527-544.
• Örnek, C. (2015). Türkiye’nin Soğuk Savaş-Düşünce Hayatı Antikomünizm ve Amerikan Etkisi. İstanbul: Can Sanat Yayınları-1. Basım
• Özcan, T. (2017). Osmanlı Gayrimüslim Okullarında Türkçenin Yaygınlaştırılmasına Yönelik Faaliyetler (1876-1908). İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6.1: 213-233.
• Özcanlı, İ., & Varol, Ş. (2022). Tanzimat Sonrası Eğitim Alanındaki Islah Faaliyetleri ve Cumhuriyet Dönemine Yansıması Özelinde Bir Değerlendirme. Türkiye Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 7.2: 253-267. Özdemir, B. Ş., & Beltekin, N. (2012). Türk eğitim sisteminin dönüşümünde uluslararası aktörler: IMF ve dünya bankası örnekleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33-55.
• Özdemir, O. (2008). Köy Enstitüleri ve Yeni Ortaçağın Eğitim Sorunu. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4.1.
• Özdemir, Z. Z. (2018). İngiliz Basınına Göre Tanzimat Dönemi (1839-1856) Toplum ve Eğitim Hayatı: Morning Chronicle ve Morning post gazeteleri örneği (Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Özkılıç, R., & Haspolatlı, E. (2008). Türkiye'nin Avrupa Birliği Eğitim Programlarına Katılım Süreci. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21.1: 151-172.
• Özmenli, M., & Özkoç, Ö. (2013). Cumhuriyet Dönemi Türk Eğitim Sistemine Milliyetçi Bir Bakış (Türk Yurdu Örneği, 1968-1990). International Journal Of Social Science, Volume 6 Issue 6, P. 905-914.
• Özveren, A. (2008). Osmanlı İmparatorluğundan Cumhuriyete Eğitim Sistemimize Tarihin Penceresinden Bir Bakış. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 2.3: 225-236.
• Papila, A. (2012). Cumhuriyet Döneminin Türk Kimliğinin, Cumhuriyet İdeolojisinin Oluştuğu (1923-1950) Yılları Arasında Üretilen Resimler Üzerinden Analizi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16.1: 151-168. Park, W. (1997). Measuring Human Capital, Human Capital Utilization and İts Consequences on Economic Growth. Bloomington: Indiana University.
• Parreira do Amaral, M. (2010). Regime Theory and Educational Governance: The Emergence Of an İnternational Education Regime. S. K. Amos içinde, International educational governance (s. 57–78). Bingley: Emerald Group Publishing Limited.
• Piercy, P. D. (2015). Thomas Jefferson: Philosophy, Education, and the Scottish Enlightenment. Baltimore: Notre Dame of Maryland University.
• Quataert, D. (2002). Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ramirez, F. O., & Boli, J. (1987). The Political Construction of Mass Schooling: European Origins and Worldwide Institutionalization. Sociology of Education, Vol. 60, 2-17.
• Ramsey, D. E. (1985). A Historical Review of the Origins, Developments and Trends in Compulsory Education in the United States, 1642-1984. Tennessee: East Tennessee State University.
• Rasim, A. (2002). Osmanlı Tarihi (Cilt II). İstanbul: Emre Yayınları.
• Rehman, A. U., Ali, M. D., & Khan, S. R. (2021). The Conceptualization of Theories of Underemployment and Its Impact on Job and Health Outcomes. Elementary Education Online, Vol 20 (Issue 6): pp. 299-304.
• Resnik, J. (2006). International Organizations, the “Education–Economic Growth” Black Box, and the Development of World Education Culture. Comparative Education Review, 50.2: 173-195.
• Robertson, R. G. (2001). An Analysis of the Evolution of Compulsory Education and its Potential impact on Home Schooling in Illinois. Illinois: Illinois State University.
• Rose, K. W. (2008). The Rockefeller Foundation’s Fellowship Program In Turkey, 1925-1983. New York: Rockefeller Archive Center.
• Rose, K. W., & Erdem, M. (2000). American Philanthropy In Republican Turkey: The Rockefeller And Ford Foundations. Dergipark, 132-157.
• Sakaoğlu, N. (1991). Osmanlı Eğitim Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sardar, Z. (1992). Terminator 2 Modernity, Postmodernism and the ‘other’. Futures, 24(5), 493-506.
• Sargent, E. L. (1897). Compulsory Education, Its Hıstory And Present Condition. New York: New York University.
• Sarı, Ö., & Önkal, G. (2015). Dönüşen Kimlikler ve Vatandaşlık Bağlamında Laik Düşünce-Seküler Eylem. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 3.7: 101-116.
• Sarıbay, A. Y. (1986). Türkiye’de Modernleşme Din ve Parti Politikası. İstanbul: Alan Yayıncılık. Sarıkaya, Y. (1997). Medreseler ve Modernleşme. İz Yayınları: İstanbul.
• Sav, U. (2021). Türkiye’de İslamcı Düşüncenin Tarih Algısı ve Tanzimat Dönemi Eleştirisi (Yüksek Lisans Tezi ). Siirt: Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Schmitter, A. M., Tarcov, N., & Donner, W. (2008). Enlightenment Liberalism. R. Curren içinde, A Companion to the Philosophy of Education (s. 73-94). New Jersey: John Wiley & Sons.
• Schultz, T. W. (1961). Investment in Human Capital. The American Economic Review, vol.51, pp.1-17.
• Seim, D. L. (2016). Rockefeller Philanthropy And Modern Social Science. New York: Routledge.
• Sertoğlu, M. (1990). Tanzimat’a Doğru. (s.1-10). İstanbul: Sultan II. Mahmud ve Reformlar Semineri, İstanbul 1990.
• Sever, D., Baldan, B., Tuğlu, B., Kabaoğlu, K., & Hamzaj, Y. A. (2018). Küreselleşme Sürecinde Eğitim Alanında Atılan Adımlar: Türkiye ve Eğitimde Başarılı Ülke Örnekleri. İlköğretim Online, 17.3.
• Seyedebrahimi, F. (1992). Cultural incorporation of Iran into the western capitalist culture: westernization of Iranian education. Tennessee: The University of Tennessee.
• Shalbak, I. (2018). Hegemony thinking: A detour through Gramsci. Thesis Eleven, 147(1), 45-61.
• Sheehan, J. (2003). Review Essays Enlightenment, Religion, and the Enigma of Secularization: A Review Essay. The American Historical Review, 108(4), 1061-1080.
• Siegmund, R., Hiebert, E., & Wussing, H. (2012). Rockefeller and the lnternationalization of Mathematics Between the Two World Wars. Basel, Switzerland: Birkhauser Verlag AG.
• Simpson, B. D. (2003). Compulsory education in America: Its history and determinants. Alabama: Auburn University.
• Singh, M. V., & Leonardo, Z. (2023). Educators as decolonial intellectuals: revolutionary thought from Gramsci to Fanon. Critical Studies in Education, VOL. 64, NO. 4, 374–391.
• Sobe, N. W. (2010). Concentration and civilisation: Producing the attentive child in the age of Enlightenment. Paedagogica Historica, 46(1-2), 149-160.
• Soran, V. (2010). Türk eğitim sisteminde Amerikan etkisi (1945-1960) (Yayımlanmamış Yüksek Lisansa Tezi). Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Soysal, M. (1995). Tanzimattan Günümüze Yabancılaşma (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi, Sosyal Biliqıler Enstitüsü.
• Spears, P. (2003). The value of philosophical inquiry and evaluation in educational theory: An investigation of the Enlightenment's influence on German and American higher education. California: The Claremont Graduate University.
• Stoddart, M. C. (2007). Ideology, hegemony, discourse: A critical review of theories of knowledge and power. Social Thought & Research, 191-225.
• Suzuki, T. (1998). Westernization as public interest in non‐western cultures. International review of sociology, 8(3), 377-387.
• Şahin, M., & Tokdemir, M. A. (2011). II. Meşrutiyet döneminde eğitimde yaşanan gelişmeler. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 9.4: 851-876.
• Şarman, K. (2019). Türk Promethe’ler Cumhuriyet’in Öğrencileri Avrupa’da (1925- 1945). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şenkaloğlu, S. (2021). Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Türk Eğitim Sistemi ve Sorunları. Academia Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6.1: 24-36.
• Şimşek, U., Turgut, B. K., & Topkaya, Y. (2012). Cumhuriyet dönemi eğitim politikalarının ideolojik temelleri. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish, Volume 7/4, p. 2809-2823.
• Tanpınar, A. H. (1956). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Taşkesen, A., & Aydeniz, A. Y. (2016). Tanzimat Sonrası Eğitimde Yeniden Yapılanma. Route Educational and Social Science Journal, Volume 3(2), ss. 282-292.
• Taştekin, O. (2019). 18. yüzyıl ve sonrası Osmanlı eğitim kurumları. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23.3: 1143-1166.
• Tekeli, İ., & İlkin, S. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tekin, Z. (1994). Tarih Eğitimi Hakkında Bir Vesika. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. Tekin, Z., & Göksal, E. (2017). II. Abdülhamit İstanbul’unda Yabancı Okullara Genel Bakış. Journal of History Culture and Art Research, 6.3: 318-336.
• Teknaz, M. D. (2023). Adalet Partisi İktidarında Türkiye (1965-1971). İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Tok, H., & Arıbaş, S. (2008). Avrupa Birliğine uyum sürecinde yabancı dil öğretimi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9.15: 205-227.
• Topsakal, C. (2003). Avrupa Birliği eğitim politikaları ve bu politikalara Türk Eğitim Sistemi’nin uyumu. İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Tri, N. M. (2023). Liberal Education Towards Comprehensive Human Development. Journal of Higher Education Theory and Practice, 23(4), 26-30.
• Tubbs, N. (1992). Hegel and the dialectic of enlightenment: the recognition of education in civil society. Coventry: University of Warwick.
• Tunaya, T. Z. (2004). Türkiye'nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Turan, H. (2019). III. Selim’den tanzimat’a osmanlı devleti’nde yeniden yapılanma hareketleri. Aksaray Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cılt: 11 Sayı: 2 37-46.
• Turhan, M. (1994). Kültür Değişmeleri. İstanbul: İfav Yayınevi.
• Tusheva, V., & Guba, A. (2021). Historical Aspects of The Problem Of Future Specialists' scientific-Research Culture Formation: Easten Europe, Russia, Ukraine. Euromentor Journal, 12.2: 103-125.
• Tüfekçi, S. (2023). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Tarih Ders Kitabı Yazarları, Tarih Eğitimcileri Ve Eserleri Üzerine Bir Araştırma (Yüksek Lisans Tezi). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Tüncel, M., & Akyüz, Ü. (2023). Türkiye’de Dünya Bankası Kredilerine Dayalı Eğitim Projelerinin Hazırlık ve Uygulama Sürecine İlişkin Bir Değerlendirme. Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 7.15: 336-358.
• Türk, E. (2015). Türk Eğitim Sistemi ve Ortaöğretim. Ankara: Ortaöğretim Genel Müdürlüğü.
• Türk, İ. C. (2011). Osmanlı Devleti’nde Okul Öncesi Eğitim. Milli Eğitim Dergisi, 41.192: 160-173.
• Türkoğlu, Ö. (2023). Darülfünun’dan İstanbul Üniversitesine Osmanlı’da İlk Üniversitenin Tarihçesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 12.3: 1745-1767.
• Uebel, T. E. (2004). Education, Enlightenment and Positivism: The Vienna Circle's Scientific World-Conception Revisited. Science & Education, 13, 41-66.
• Unat, F. R. (1964). Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Uyanık, E. (2009). II. Meşrutiyet Dönemi’nde Toplumsal Mühendislik Aracı Olarak Eğitim: İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Eğitim Politikaları (1908-1918). Amme İdaresi Dergisi, 42.2: 67-88.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti'nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunyayla, F. (2007). Avrupa birliği’ne giriş sürecinde eğitim ve istihdam politikaları (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Diss. Marmara Universitesi.
• Ülken, H. Z. (1992). Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ulken Yayınları.
• Vikipedi, Özgür Ansiklopedi. (2020, 12 5). Vikipedi, Özgür Ansiklopedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Şerif_Mardin adresinden alındı
• Von Laue, T. H. (1987). The world revolution of westernization. The History Teacher, 20(2), 263-279.
• Westberg, J. (2015). Multiplying the Origins Of Mass Schooling: An Analysis Of The Preconditions Common To Schooling And The School Building Process İn Sweden, 1840–1900. History Of Education, 44(4), 415-436.
• Wu, J., & Wenning, M. (2016). The postsecular turn in education: lessons from the mindfulness movement and the revival of confucian academies. Studies in Philosophy and Education, 35(6), 551-571.
• Yıldıran, G. (2012). Cumhuriyet Döneminde Eğitim ve Eğitim Kurumları. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 29.2.
• Yıldırım, Y. (2007). Türk Eğitim sisteminin Avrupa Birliği eğitim politikalarına uyumu (Yüksek Lisans Tezi). Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldız, A. A. (2019). Tanzimat dönemi yazarlarının çocuk eğitimine Dair Eser ve Görüşleri (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Universitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Yıldız, İ. (2018). Tanzimat romanında eğitim sorunu (Doktora Tezi). Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yolcu, H. (2021). Uluslararası Örgütler ve Eğitim: Unesco ve UNICEF Örneği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 57: 273-305.
• Zapp, M. (2019). Empowerment For İndividual Agency: an Analysis of International Organizations’ Curriculum Recommendations. Globalisation, Societies and Education, 17.2: 231-260.
• Zengin, M. (2017). Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikalarının Din Dersi Öğretim Programlarına Etkileri. Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi (Sauifd), 19.36: 113-137.
• Zengin, Z. S. (2008). Tanzimat ve Sonrası Dönemde Osmanlı Toplumunda Gayrimüslimler ve Din Eğitimi. Değerler Eğitimi Dergisi, 6.15: 139-170.
• Zhang, M. (2004). Time to Change The Truancy Laws? Compulsory Education: Its Origin and Modern Dilemma. Pastoral Care in Education, 22(2), 27-33.
• Zürcher, E. J. (2020). Modernleşen Türkiye'nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zymelman, M. (1976). Patterns of Educational Expenditures. World Bank Staff Working. Washington: World Bank.