Öz
Dialect research is one of the most important elements of language studies. Dialects are the basic resources that develop differently from the written language, reveal the richness of the language and nourish the language. In this respect, it is possible to find many elements that are not found in written language in the dialects. Anatolian dialects also reveal the richness of Turkish and contain old usages that are not found in today's written language. However, today there are many factors that affect the dialects negatively. Especially the development of technology, the increase of the education level, the widespread use of written language affect the dialects and cause the gradual disappearance of these sources that feed the language and some words that are not found in written language but are used in the dialects to be forgotten. For this reason, it is important to search these sources and to compile and record the words that are about to be forgotten. Turkish Dialect Dictionary is the most important study on this subject and in recent years, many words that are not included in this dictionary but used in Anatolian dialects have been compiled in order to contribute to Turkish Dialect Dictionary. In line with this purpose, in this study, words and phrases compiled from Gencek District of Derebucak district of Konya and that can contribute to Turkish Dialect Dictionary are emphasized. 80 words compiled from Gencek (betçereli konuşmak, değesek, kengek) and 11 idioms (betçereli konuşmak, çuluğu çıkmak, son baylığı vermek etc.) can contribute to Turkish Dialect Dictionary. In order to understand the meanings of words and phrases more easily, words and phrases are given with sample sentences. Sample sentences were recorded according to the standard alphabet based transcription method. The study is expected to contribute to both Turkish Dialect Dictionary and the research on Turkey Turkish dialects.
Anahtar Kelimeler
Dialect, Compilation, Gencek dialect, Turkish Dialect Dictionary
Kaynakça
- Atsız Gökdağ B. (2007). “Kencekler ve Kencekçe”, Dil Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 97-108.
- Demir, N.(2013). Ankara Örneğinde Ağızların Belgelenmesi. Ankara, TDK.
- Direkçi, B. (2018). “Derebucak (Merkez) Ağzından Derleme Sözlüğüne Katkılar”, Turkish Studies, 13 (20), 383-402.
- Erten, M. (1999). “Ağızlarımızda Yaşayan ve Kaybolmak Üzere Olan Kelimelerimizi Yeniden Kazanmak”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni içinde (ss. 97-106), Ankara, TDK.
- Halaçoğlu, Y.( 2011). Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler ve Oymaklar 1453-1650 (2. Cilt). İstanbul, Togan.
- Kaplan, N. ( 2016) Konya Derebucak İlçesi ve Çevresi Ağızları Dil Özellikleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
- Karahan, L. (2017). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara, TDK.
- Korkmaz, Z. (2007). “Türk Dilinin Eski Kültür Mirasının Anadolu Ağızlarındaki Devamı”, Z. Korkmaz (Ed.), Türk Dili Üzerine Araştırmalar-III içinde (ss. 641-650), Ankara, TDK.
- Korkmaz, Z. (2015). “Ağız Araştırmalarındaki Çeviri Yazı Ayrılıklarının Bir Sisteme Bağlanması Gereği Üzerine”, Z. Korkmaz (Ed.), Türk Dili Üzerine Araştırmalar-IV içinde (ss. 419-423) , Ankara, TDK.
- Özkan, S. H. (2012). “XVI. Yüzyıl Kayıtlarına Göre Alâiye (Alanya) Sancağında Yer Adları Üzerine Bir inceleme”, The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science, 5 (3), 169-182.
- TDK ( 1995). Tarama Sözlüğü, I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII. Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi.
- TDK (1993). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü XI, (2. bs.). Ankara, TDK.
- TDK (2009a). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I, II, III, IV, V, VI, (3. bs.) Ankara, TDK.
- TDK (2009b). Türkçe Sözlük, (10. bs.). Ankara, TDK.
- Türkay, C. (2005). Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak Aşiret ve Cemaatler. İstanbul, İşaret Yayınları.
- Uysal, İ. N. (2017). “Kuzören (Konya-Bozkır) Köyü Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar”, Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, (14), 79-85.
- Uysal, İ. N. (2018). “Himmetli (Niğde-Merkez) Köyü Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar”, Erdem, (74), 139-156.
Öz
Ağız araştırmaları dil çalışmalarının en önemli unsurlarından biridir. Ağızlar; yazı dilinden farklı olarak gelişen, dilin zenginliğini ortaya koyan ve dili besleyen temel kaynaklardır. Bu bakımdan yazı dilinde bulunmayan pek çok unsuru ağızlarda bulmak mümkündür. Anadolu ağızları da Türkçenin zenginliğini ortaya koymakta ve günümüz yazı dilinde bulunmayan eski kullanımları barındırmaktadır. Fakat günümüzde ağızları olumsuz yönde etkileyen birçok unsur vardır. Özellikle teknolojinin gelişmesi, eğitim seviyesinin yükselmesi, yazı dilinin yaygınlaşması ağızları etkilemekte ve dili besleyen bu kaynakların yavaş yavaş yok olmasına ve yazı dilinde bulunmayan ama ağızlarda kullanılan bazı kelimelerin unutulmasına neden olmaktadır. Bu sebeple bu kaynakların araştırılması ve unutulmaya yüz tutan kelimelerin derlenerek kayda geçirilmesi önemlidir. Bu konuda yapılan en önemli çalışma olan Derleme Sözlüğü’dür ve son yıllarda Derleme Sözlüğü’ne katkı sağlamak amacıyla bu sözlükte yer almayan ama Anadolu ağızlarında kullanılan pek çok kelimenin derlemesi yapılmıştır. Bu amaç doğrultusunda bu çalışmada Konya’nın Derebucak ilçesine bağlı Gencek Mahallesi’nden derlenen ve Derleme Sözlüğü’ne katkı sağlayabilecek kelime ve deyimlerin üzerinde durulmuştur. Gencek’ten derlenen 80 sözcük (betçere, değesek, kengek gibi.) ve 11 deyim (betçeli konuşmak, çuluğu çıkmak, son baylığı vermek gibi.) Derleme Sözlüğü’ne katkı sağlayabilecek niteliktedir. Kelimeler ve deyimlerin anlamlarının daha kolay anlaşılabilmesi amacıyla sözcükler ve deyimler örnek cümlelerle birlikte verilmiştir. Örnek cümleler, standart alfabeye dayalı transkripsiyon yöntemine göre kaydedilmiştir. Çalışmanın hem Derleme Sözlüğü’ne hem de Türkiye Türkçesi ağız araştırmalarına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Atsız Gökdağ B. (2007). “Kencekler ve Kencekçe”, Dil Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 97-108.
- Demir, N.(2013). Ankara Örneğinde Ağızların Belgelenmesi. Ankara, TDK.
- Direkçi, B. (2018). “Derebucak (Merkez) Ağzından Derleme Sözlüğüne Katkılar”, Turkish Studies, 13 (20), 383-402.
- Erten, M. (1999). “Ağızlarımızda Yaşayan ve Kaybolmak Üzere Olan Kelimelerimizi Yeniden Kazanmak”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni içinde (ss. 97-106), Ankara, TDK.
- Halaçoğlu, Y.( 2011). Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler ve Oymaklar 1453-1650 (2. Cilt). İstanbul, Togan.
- Kaplan, N. ( 2016) Konya Derebucak İlçesi ve Çevresi Ağızları Dil Özellikleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
- Karahan, L. (2017). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara, TDK.
- Korkmaz, Z. (2007). “Türk Dilinin Eski Kültür Mirasının Anadolu Ağızlarındaki Devamı”, Z. Korkmaz (Ed.), Türk Dili Üzerine Araştırmalar-III içinde (ss. 641-650), Ankara, TDK.
- Korkmaz, Z. (2015). “Ağız Araştırmalarındaki Çeviri Yazı Ayrılıklarının Bir Sisteme Bağlanması Gereği Üzerine”, Z. Korkmaz (Ed.), Türk Dili Üzerine Araştırmalar-IV içinde (ss. 419-423) , Ankara, TDK.
- Özkan, S. H. (2012). “XVI. Yüzyıl Kayıtlarına Göre Alâiye (Alanya) Sancağında Yer Adları Üzerine Bir inceleme”, The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science, 5 (3), 169-182.
- TDK ( 1995). Tarama Sözlüğü, I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII. Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi.
- TDK (1993). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü XI, (2. bs.). Ankara, TDK.
- TDK (2009a). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I, II, III, IV, V, VI, (3. bs.) Ankara, TDK.
- TDK (2009b). Türkçe Sözlük, (10. bs.). Ankara, TDK.
- Türkay, C. (2005). Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak Aşiret ve Cemaatler. İstanbul, İşaret Yayınları.
- Uysal, İ. N. (2017). “Kuzören (Konya-Bozkır) Köyü Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar”, Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, (14), 79-85.
- Uysal, İ. N. (2018). “Himmetli (Niğde-Merkez) Köyü Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar”, Erdem, (74), 139-156.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dil Çalışmaları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 15 Aralık 2020 |
| Gönderilme Tarihi | 28 Ekim 2020 |
| Kabul Tarihi | 6 Aralık 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 |
Kaynak Göster
Cited By
Hüyük (Konya) Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar
Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi
https://doi.org/10.47948/efad.1402585
Anadolu Ağızları Üzerine Yapılan Çalışmaları Değerlendirme Denemesi II (2013-2023)
Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1376774
Karaman ve Konya Ağızlarındaki Arapça Kökenli Olduğu Düşünülen Bazı Fiiller
Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi
https://doi.org/10.47948/efad.1197127
Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.
Karamanoglu Mehmetbey University Journal of the Faculty of Letters is lisensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-No Derivative 4.0 International License.