Bir Elyazmasının Minyatürlerini Okumak

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 219 - 229, 27.12.2019

Mürüvet Harman

Öz

Hadîkatu's-Su’adâ 16. yüzyılda
kaleme alınmış zamanla geniş okur kitlesine ulaşmış ve bugün bile aynı ilgi ile
karşılanan bir eserdir. Fuzûlî’nin “Kerbelâ Vak’ası”nı konu alan bu eseri aynı
yüzyıl içerisinde çoğaltılmaya başlanmıştır. Bu durumla eş zamanlı olarak bazı
nüshaları nakkaşlar tarafından minyatürler ile de zenginleştirilmiştir. Osmanlı
başkentinin dışındaki nakkaşhanelerde ortaya çıkarılan söz konusu minyatürler
zengin bir betimleme anlayışını yansıtmaktadır. Genel olarak minyatürler eserde
konu edilen peygamber veya dini şahsiyetlerle ilgili olmakla beraber daha çok
“Kerbelâ Vak’ası”nı yansıtmaktadır. Ancak bu durum bütün nüshalar için geçerli
değildir. Yine her bir nüshadaki minyatür sayısı da farklılık göstermektedir. Böylesine
bir çeşitliliğe sahip bu minyatürler çeşitli araştırmacılar tarafından farklı
özellikleri doğrultusunda incelemeye tabi tutulmuştur. Yapılan değerlendirilmelerde
minyatürler ya metin-resim ilişkisi bağlamında ya da ikonografik yönüyle ele
alınmıştır. Bu yaklaşımlar doğrultusunda da minyatürler ile ilgili olarak
değişik sonuçlara varılmıştır. Neredeyse uç noktalarda sayılabilecek bu veriler
dikkat çekicidir. Bu çalışma kapsamında eserin ondan fazla minyatürlü nüshası
ve yaprak şeklindeki minyatürlerin çokluğu göz önüne alınarak sadece Paris Bibliothéque Nationale Suppl.
Turc 1088 nolu eserdeki minyatürler incelenmiştir. Aynı zamanda İslam resim
sanatının da birer örneği sayılan bu minyatürler çoklu bakış açısı ile
değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bunun için İslam resim sanatı veya Osmanlı minyatür
sanatı üzerine yapılan kuramsal çalışmalar merkeze alınmış, bu yaklaşımlar
doğrultusunda minyatürlerin okuması daha doğrusu minyatürlerin izleyiciye neyi
göstermeyi amaçladıkları sorgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadîkatu's-Su’adâ, Fuzûlî, Kerbelâ Vak’ası, minyatür

Kaynakça

• Akerson, F. E, (2005), Göstergebilime Giriş. İstanbul, Multilingual. And, M., (1990), “Eski Edebiyatımızda Yarı Dramatik Bir Tür: Maktel Ve Minyatürlü Maktel Yazmaları”, Türkiyemiz, 20 (6)1, 4-15. And, M., (1995), “Yarı Dramatik Bir Tür: Maktel’ler Ve Fuzuli’nin Hadikatü's Süeda’sı”, Kültür ve Sanat, 26, 7-11. And, M., (2012), Ritüelden Drama Kerbelâ-Muharrem-Ta’ziye, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları. Ayhan, G., Göçer D. (2016), “Hacıbektaş Veli Müzesi’ndeki Sancak Alemleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 79, 171-195. Bağcı, S., (1995), “Kitap Resimciliğinin Kaynakları: Dolaşan İmgeler”, Anadolu Sanat Dergisi, III, 35-50. Bağcı, S., vd. (2006), Ottoman Painting, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Binark, İ., (1978), “Türkler’de Resim Ve Minyatür Sanatı”, Vakıflar Dergisi, 12, 271-290. Boztaş, F., (2016), “Sancak-ı şerif”, TDV İslam Ansiklopedisi İçinde (ss.473-475), EK-2, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Damisch, H., (2004), “Göstergebilim ve İkonografi”, Sanat Dünyamız, 92, 165-169. Dikmen, M., (2009), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1221 No’lu Siyer-i Nebî’de Metin Minyatür İlişkisi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara. Erdem S., (1989), “Alem”, İslam Ansiklopedisi İçinde (ss. 352-354), c. 2, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Ertekin, E., (2016), “Elyazma Tasvirlerinde Bir Halife ve Bir İmam Olarak Hz. Ali İmgeleri”, Tasvir Teori ve Pratik Arasında İslam Görsel Kültürü İçinde (ss.319-352), Nicole Kançal-Ferrari, Ayşe Taşkent (Ed). İstanbul, Klasik Yayınları. Eryılmaz, F. S., (2014), “Âdem’den Süleyman’a”, Osmanlı Sarayında Tarihyazımı İçinde (ss.120-154), H. Erdem Çıpa, Emine Fetvacı (Der.), Mete Tunçay (Çev.), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Fığlalı, E. R., (1998), “Hüseyin”, İslam Ansiklopedisi İçinde (ss.518-521), İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Fuzûlî. (1996), Erenler Bahçesi (Hadîkatu’s-Su’adâ), Servet Bayoğlu (Haz.), Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları. Gruber, C., (2016), “Realabsenz: Duyulur Olmayanı Betimlemek, 1300-1600 Yılları Arasında İslam Sanatında Tanrı Temsilleri”. Tasvir Teori ve Pratik Arasında İslam Görsel Kültürü İçinde (ss. 155-186), Nicole Kançal-Ferrari, Ayşe Taşkent (Ed.), İstanbul, Klasik Yayınları. Güler, G., (1993), Anadolu Müzelerinde Bulunan Bayrak ve Sancak Alemleri, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Güler, G., (2018), “Mevlevi ve Bektaşi Tarikatlarına Ait Bir Grup Sancak Bayrak ve Alemi”. Turkish Studies, 13/10, 353-370. Güngör, Ş., (1992), “Hadîkatü's-süedâ”, İslam Ansiklopedisi İçinde (20-22), c. 15, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Güngör, Ş., (2008), “Tarihî Olaylardan Menkıbeye Menkıbeden Şahesere [Kerbela Olayı ve Hadikatü’s-Süeda]”, 38. Icanas Kongresi İçinde (ss. 780-788), C. I, Ankara. İnal, G., (1984), “Onyedinci Yüzyıldan Bir Hafız Divan’ının Desenlerinde Resim ve Metin İlişkisi”, Suut Kemal Yetkin’e Armağan İçinde (ss. 165-201), Ankara. Kalgay, O. L., (2015), Lamii Çelebi'nin Makteli Ali Resul Adlı Eserinin Tasvirli Bir Nüshası: İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi T1958, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Kılavuz, A. S., (2013), “Zeynelâbidin”, İslam Ansiklopedisi İçinde (ss. 365-366), c. 44, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Kılıç, S. K., (2008), “Bir Göstergebilim Çözümlemesi; Hz. Ali’nin Şahadeti İllüstrasyonu”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 48, 225-239. Ünal K., (2013), “Yezîd I”, İslam Ansiklopedisi İçinde (ss. 513-514), c. 43, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Kitab-ı Siyer-i Nebî Büyük İslâm Tarihi, (1989), Mehmet Faruk Gürtunca (Bugünkü Dilimize Uygulayan), İstanbul, Sağlam Yayınevi. Köksal, M. Â., (t.y.), Hz. Hüseyin ve Kerbelâ Faciası, İstanbul, Köksal Yayıncılık. Kurtuluş, R., (2002), “Kerbelâ”, İslam Ansiklopedisi İçinde (ss. 272-274), c. 25, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Mahdum, A. N., (2001), Ravzatü’ş-Şühedâ ile Hadîkatü’s-Sü’edâ Mukayesesinin Işığında Eski Türk Edebiyatında Tercüme Anlayışı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul. Mahir, B., (2005), Osmanlı Minyatür Sanatı, İstanbul, Kabalcı Yayınevi. Milstein, R., (1990), Miniature Painting in Ottoman Baghdad, Mazda Publishers. Özil, S., (2017), “Maktel-i Hüseyinler Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 83, 31-48 Rifat, M., (2009), Göstergebilimin ABC’si, İstanbul, Say Yayınları. San, İ., (1973), “Minyatürlerde Soyutluk”. 50.Yıla Armağan İçinde (ss.275-290), Ankara, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları. Tanındı, Z., (1984), Siyer-i Nebî İslâm Tasvir Sanatında Hz. Muhammed’in Hayatı,i İstanbul, Hürriyet Vakfı Yayınları. Tansuğ, S., (2018), Şenlikname Düzeni Türk Minyatüründe Gerçekçi Duyuş ve Gelişme, İstanbul, Everest Yayınları. Toska, Z., (1992), “Resimdeki Söz, Sözdeki Resim”. Sanat Dünyamız, 49, 49-58. Turan, H., (2015), Fuzûlî’nin Hadîkatü’s-Süedâ’sında Yer Alan Minyatürler, Ondokuz Mayız Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, , Samsun. Tükel, U., (1989), “Resim Gösterge Bilim’inin Bazı Sorunları” Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2/4, 9-15. Tükel, U., (2005), Resmin Dili İkonografiden Göstergebilime, İstanbul, Homer Kitabevi. Uluç, L., (2010), “On Altıncı Yüzyılda Osmanlı-Savefî Kültürel İlişkileri Çerçevesinde Nakkaşhânenin Önemi”, Doğu Batı, 54, 23-58. Üzüm, İ., (1998), “Hüseyin”, İslam Ansiklopedisi İçinde (ss.521-524), c. 18. İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Vardar, B., vd. (1978), Başıca Dilbilim Terimleri, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları. Yaman, B., (2002), Osmanlı Resim Sanatında Kıyamet Alametleri Tercüme-İ Cifrul-Cami ve Tasvirli Nüshaları, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara. Yaman, B., (2007), “Ahval-i Kıyamet Yazmaları Resimlerinde Kıyamet Sonrası Hayat”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 24/2, 218-219.