Hatay Yayladağı Ağzında -IK Zarf-Fiil Ekinin Kılınış İşlevi Üzerine

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 22 - 34, 15.06.2021

Ahmet Haşimi

https://doi.org/10.47948/efad.826089

Öz

İnsan zihniyle algılanan olaylar fiil tabanıyla ifade edilir. Bir fiilin iç zamanı olarak da tarif edilen kılınış ise gerçekleşen olaylara fiil tabanında, belli sınırlara vurgu yapılması veya yapılmaması olarak bilinir. Türk dili üzerine yapılan araştırma konularının hepsi çok değerlidir. Bu konulardan birisi de fiil tabanına yansıyan kılınışın belirlenerek dil bilgisi çalışmalarında bundan faydalanılmasıdır. Kılınış konusu üzerinde ilk çalışmalar Batılı bilim adamlarınca başlatılmıştır. Dolayısıyla bu sahada Batılı bilim adamları epey bir mesafe kat etmişlerdir. Türkçe fiillerin kılınış özellikleri üzerine en önemli çalışmayı ilk defa Lars Johanson yapmıştır. Johanson ve ondan sonra kılınış üzerinde incelemelerde bulunan diğer araştırmacılar Türkçede fiilleri, kılınış bakımından ön sınırı vurgulayanlar, son sınırı vurgulayanlar ve sınır vurgulamayanlar olmak üzere üç başlık altında incelerler. Zarf-fiil ekleri, tarihi süreç içerisinde hem yapı hem de işlev olarak farklı biçimlerde karşımıza çıkmaktadır. Standart dilde kullanılmayan -IK zarf-fiil eki, Türkiye Türkçesi ağızlarının bazı bölgelerinde kullanılır. İki araştırmacı tarafından Hatay/Yayladağı ağzından derlenen metinler üzerinde yapılan incelemelerde -IK zarf-fiil ekinin -Ip zarf-fiil ekiyle eş zamanlı olarak hemen hemen aynı işlevde kullanıldığı tespit edilmiştir. Derlenen metinlerde -IK eki, -Ip ekine göre daha sık kullanılmıştır. -IK zarf-fiiliyle kurulan fiil yapısında asıl fiil bazen kılınış özelliğini korumakta, bazen seri fiil yapısına geçmekte, bazen de süreklilik ifade etmektedir. Asıl fiilin kılınış özelliğini kaybettiği durumlarda -IK eki, zaman zaman fiilin kılınışına etki etmektedir. Yayladağı ağzından derlenen metin örneklerinde kılınış bakımından problemli cümlelerin bulunmaması da Türk dili açısından dikkat çekici bir husustur.

Anahtar Kelimeler

Kılınış,, -IK Zarf-Fiil Eki, Yayladağı Ağzı

Kaynakça

• Ağca, F. (2007). Eski Türkçede {-A/-I/(y)U}Ünlü Zarf-Fiil Eklerinin Farklı Bir İşlevi Üzerine. Türkbilig, (13), 3-17.
• Aksoy, Ö. A. (1945). Gaziantep Ağzı. İstanbul, TDK Yayınları.
• Bacanlı, E. (2007). Aspekt, Kılınış ve Taksis Çerçevesinde Tavas Ağızlarındaki Şimdiki Zaman İşaretleyicilerinin Değerlendirilmesi. Erdem, 16 (48), 1-19.
• Banguoğlu, T. (1990). Türkçenin Grameri. Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Buran, A. (1996), -Ik ekinin Anadolu ağızlarında kullanılışı. TDAY- Belleten, 11–18.
• Demir, N. (1992). Güney Batı Anadolu Ağızlarında Kullanılan Şimdiki Zaman Eki -ik gelir, Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 1996 (7), 136-148.
• Demir, N. (2007). Anadolu Ağızlarında Kullanılan Geçmiş Zaman Eki -(y)XK. A. Külahlıoğlu İslam ve S. Eker (Ed.), Dil ve Edebiyat Yazıları, Mustafa İsen’e Armağan içinde (ss. 371-385), Ankara, Grafiker Yayınları.
• Doğan, A. T. (2017). Türkiye Türkçesinde Yardımcı Fiiller Üzerine Değerlendirmeler. International Journal of Language Academy, 5 (7), 192-221.
• Ergin, M. (2013). Türk Dil Bilgisi. İstanbul, Bayrak Yayınları.
• Gabain, A. V. (2007). Eski Türkçenin Grameri, (Çev. M. Akalın), 5. Baskı. Ankara, TDK Yayınları. (1950).
• Gülensoy, T. (1985). Anadolu Ağızlarında Şimdiki Zaman Eki. O. Aslanapa (Haz.), Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu’nun Hatırasına Armağan içinde (ss. 282-295), Ankara, TKAE Yayınları.
• Hirik, E. (2016). -(X)k Ekinin Kılınış, Kiplik ve Çatı Kategorisindeki İşlevleri, Türkbilig, 32, 97-114.
• Hirik, E. (2019). Seri Fiil Yapıları ve Türkçe. Karadeniz Araştırmaları Dergisi. XVI (61), 120-141.
• Johanson, L. (1971). Aspekt im türkischen. vorstudien zu einer beschreibung des türkeitürkischen aspektsystems. Studia Turcica Upsaliensia 1, Uppsala, Almqvist&Wiksell.
• Karadoğan, A. (2008a). Türkiye Türkçesindeki -DIk ve -An Sıfat-Fiil Eklerinde Sınır Vurgulayışın Rolü. Türk Dili Dergisi, 678, 519-527.
• Karadoğan, A. (2008b). Türkçede Sıralama Bildiren Zarf-Fiil Eklerinin Zamansal Yorumunda ‘Kılınış’ın Rolü. 6. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Ankara’da sunuldu.
• Karadoğan, A. (2009). Türkiye Türkçesinde Kılınış. Ankara, Divan Kitap Yayınları.
• Karahan, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara, TDK Yayınları.
• Karahan, L. (2011). Türk Dili Üzerine İncelemeler, 1. Baskı. Ankara, Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2017). Türkçede Söz Dizimi, 25. Baskı. Ankara, Akçağ Yayınları.
• Meşadiyeva A. (2018). Türk Lehçelerinde ve Ağızlarında Spesifik Zarf-Fiil Ekleri Üzerine, XIII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı, Varşova - Polonya’da sunuldu.
• Miskioğlu, A. (1992), Görülmeyen, Başkasından Duyulmayan (-ik’li) Geçmiş Zaman. Türk Dili Dergisi, 28, 1-3.
• Öztürk, J. (2002). Memduh Şevket Esendal’ın İlk Sekiz Hikâye Kitabında Yer Alan Hikâyelerdeki Zarf-Fiiller ve Zarf-Fiil Grubu. Yayımlanmamış doktora tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Öztürk, J. (2006). Antakya Ağzında -°k ve -°IşkAn Eklerinin Kullanımı. Türk Dili, 654, 530-535.
• Öztürk, J. (2009). Hatay Ağzı. Adana, Karahan Kitabevi.
• Salan, E. (2019). Eski Anadolu Türkçesinde {-AlIdAn (> -AldAn)} ve {-AlIdAn berü (> -AldAn berü)} Zarf-fiil Eklerinin Oluşumu. Türkbilig, 37, 61-70.
• Salan, E. (2020). Zarf-Fiil Eki Zarf-Fiil Midir?, TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, 29, 67-78.
• Tor G. (2009). Mersin Ağızlarında {-(y)Ik} Ekinin Kullanımı. Türk Dilleri Araştırmaları, 19, 107-165.
• Turgunbayev, C. (1999). -a turur Şimdiki Zaman ve -p turur Geçmiş Zaman Eklerinin Yapısı Üzerine. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 8, 497-505.
• Uğurlu, M. (1999) -ArAK ve -p ile Kurulan Zarf-Fiilli Parçalarda Sınır Vurgulayışın Rolü. 5. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı, Ankara’da sunuldu.
• Uğurlu, M. (2003). Türkiye Türkçesinde “Bakış” (“Aspektotempora”). Türkbilig, 5, 124-133.
• Yıldırım, F. (2006), Adana ve Osmaniye İlleri Ağızlar I-II. Ankara, TDK Yayınları.
• Yurtman, K. (2012). Yayladağı Ağzı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Yücel, B. (2000). Türkiye Türkçesinden Zarf-Fiil Eklerinin Yapı Bakımından Sınıflandırılması. Türklük Bilimi Dergisi, 9, 75-113.
• Zülfikar, H. (1991). Doğu Anadolu Ağızlarında Zaman Kavramı Taşıyan -ip / -if Eki. Türkoloji Dergisi, X (1), 13-20.