Amasya Sancağında İki Konargöçer Topluluk: 19. Yüzyılın İlkyarısında Sosyo-Ekonomik Özellikleriyle Gökçeli ve Kavilli Yörükleri

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 106 - 127, 15.06.2021

Sabit Genç

https://doi.org/10.47948/efad.886108

Öz

Anadolu’nun mevcut demografik yapısının şekillenmesinde 11. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Anadolu’ya yönelik yoğunlaşan Türk göçlerinin etkisi büyüktür. Anadolu’ya gelen Türklerin bir kısmı şehir ve kasabalara yerleşirken geriye kalanlar Anadolu’nun farklı bölgelerinde uygun buldukları yaşam alanlarında geleneksel konargöçer hayata devam etmişlerdir. Tarihi süreç içerisinde zorunlu iskâna tabi tutuldukları döneme kadar -yaylak-kışlak hayatın devamı gibi- konargöçerlerin temel özelliklerini muhafaza etmelerine rağmen aralarında sosyal, ekonomik ve kültürel anlamda bazı farklılıkların oluştuğu söylenebilir. Anadolu’da konargöçer yaşama devam eden Türk topluluklarının yerleşim alanları, idari, sosyal ve ekonomik durumları ve yerleşik topluluklarla ilişkileri üzerine çok sayıda çalışma yapılmıştır. Ancak konargöçerliğe devam eden topluluklar arasında zaman içinde meydana gelen farklılıklar üzerine yeterince çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmanın amacı, 19. yüzyılın ilk yarısında Amasya sancağı sınırları içinde yer alan Karadağ Silsilesi’nin eteklerinde yaşadığını tespit ettiğimiz Gökçeli ve Kavilli Yörüklerini sosyo-ekonomik açıdan karşılaştırmak, bu örnekten hareketle de Anadolu’daki konargöçerler arasındaki sosyo-ekonomik farklılıklar hakkında genel bir fikir vermektir. Bu çalışmada her iki toplulukla ilgili 19. yüzyıl Osmanlı arşiv kayıtlarındaki bilgilerden yararlanarak karşılaştırmalı analiz yöntemiyle sosyo-ekonomik açıdan aralarındaki farklar ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu süreçte konuya daha geniş bir açıdan bakabilmek adına ulaşılabilen özel çalışmalardaki bilgiler ışığında her iki topluluğun çevredeki diğer konargöçer gruplar ve yerleşik ahali karşısındaki konumları da gösterilmeye gayret edilmiştir. Çalışmada her iki konargöçer grubun sosyo-ekonomik açıdan birbirleriyle benzer özellikleri görülmesine rağmen dikkat çeken farklılıklara da sahip oldukları anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gökçeli Yörükleri, Kavilli Aşireti, Karadağ Silsilesi, Konar-göçer

Teşekkür

Teşekkür ederim

Kaynakça

• I.Arşiv Belgeleri Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• A.Defterler ML.VRD.TMT.d. (Maliye Nezâreti Varidat Temettuat Defterleri): 318, 13720, 13722, 13733, 13741, 13779, 13783, 13784, 13788, 13789, 13790, 14020, 14145, 14146, 14148, 14149, 14520,
• 14479, 14512, 14514, 14874, 14875, 14876, 14877, 14878, 18879, 14880, 14881, 14882, 14883, 14884, 14885, 14886, 14887, 14888, 14889,14890, 14891, 17519.
• NFS.d. (Nüfus Defterleri): 2134, 2175, 2268, 2283, 2383, 2510, 2510, 2530
• B. Perakende Belgeler A.}MKT.UM. (Sadaret Mektubi Kalemi, Umûm Vilâyet): 126/04, 132/87, 428/73, 431/16
• A.}MKT.DV. (Sadaret Mektubi Kalemi Deavi): 133/13 DH.ID. (Dahiliye İdare): 155/13 DH.MKT. (Dahiliye Nezâreti Mektubi Kalemi): 2829/35 MVL. (Meclis-i Vâlâ): 64/49, 211/50, 596/70, 622/19, 653/23
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• 30-11-1-0 (Başbakanlık, Bakanlıklar Arası Tayin Daire Başkanlığı): 251-16-11-11, 272-30-8-11, 273-35-5-2, 316-1-3-11, 373-2-12-11
• II. Araştırma Eserler Ak, M. (2013). “19. Yüzyılın İlk Yarısında Gülnar Yörükleri”. OTAM, (34), 1-18.
• Akın F. (2020). Tanzimat Döneminde Anadolu’da Konar Göçer Aşiretler (1839-1876). Yayınlanmamış Doktora Tezi. Hacettep Üniversitesi, Ankara.
• Armağan, L. (1999). Osmanlı Devleti’nde Konar-Göçerler, Osmanlı Ansiklopedisi, C.4, ss.142-150. Ankara, Yeni Türkiye Yayınları.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi (2010). İstanbul, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Fidan, A.- Kardaş, N.- Önen, S.- Gökdemir, S.- Erkıran, H.- Koç, H. ve Başbuğ, N. (1996). M.E.B. Örnekleriyle Türkçe Sözlük. II, IV. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Genç, S. (2019). Merzifon Kazasının İdari, Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1839-1914). Yayınlanmamış Doktora Tezi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu
• Genç, S. (2020). XIX. Yüzyıl Ortalarında Veray Kazasının Nüfusu ve Ekonomik Durumu, 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi, I, (I), 79-104.
• Gündüz, T. (2015). Anadolu’da Türkmen Aşiretleri. İstanbul, Yeditepe Yayınevi.
• Halaçoğlu, Y. (2010). Osmanlı Kimliği ve Aşiretler, İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı.
• Karal, E. Z. (1988). Osmanlı Tarihi, C. VI, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Orhonlu, C. (1963). Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretleri İskân Teşebbüsü (1691-1696). İstanbul. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Özel, B. (2016). Boynuyoğunlular Yörük Türkmenleri. Eskişehir: Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınıdır.
• Sansar, M. F. (2002). Tanzimat Döneminde Aşiretlerin İskânı. Türkler Ansiklopedisi, C.12. ss. 1634-1667. Ankara, Yeni Türkiye Yayınları.
• Sümer, F. (1972). Oğuzlar. Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi
• Sümer, F. (2013). Yörükler. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi C.33. ss.570-573. Ankara, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şahin, İ. (2006). Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler. İstanbul: Eren Yayınları.
• Şen, O. (2015). Osmanlı Nüfus Defterlerinde Pötürge (Şiro), İstanbul: Türkmen Kitabevi.
• Şişman, B. ve Şahin, M. (2019). Alevi- Bektaşi Kültürünün Türk Halk İnanışları ve Uygulamalrına Yansıması, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (92), 43-66
• Yasar, Abdizade H. H. (2013). Amasya Tarihi, Yayına hazırlayan Mesut Aydın-Güler Aydın, I-II. Cilt. Amasya: Amasya Belediyesi Yayınları.
• Yörükan, Y. Z. (2002). Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• III.İnternet Kaynakları https://www.pirha.net/sayilarin-ezoterik-anlamlari-alevilik-13205.html/20/12/2016/ 1 Ocak 2020’de 14:16’da ulaşıldı).