Ergenlerde Koronavirüs Fobisi, Belirsizliğe Tahammülsüzlük ve Öznel İyi Oluş: Koronavirüse Yakalanma ve Yakınını Kaybetme Durumlarına İlişkin Düzenleyici-Aracı Modellerin Sınanması

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 2, 114 - 132, 31.07.2024

Müjgan Ülker , Sümeyra Soysal , Filiz Bilge

https://doi.org/10.12984/egeefd.1371257

Öz

Koronavirüs fobisi; bireylerin koronavirüse yakalanma, hastalanma, hastalığın ağır seyretmesi korkusudur. Belirsizliğe tahammülsüzlük bireylerin sonu belli olmayan bir olaya karşı sabırsızlık derecesidir. Öznel iyi oluş, bireylerin olumlu duygulanımın olumsuz duygulanımdan daha fazla olduğunu hissettiği durumudur. Bu araştırmanın amacı ergenlerin koronavirüs fobisi ve belirsizliğe tahammülsüzlük arasındaki ilişkide öznel iyi oluşun aracı etkisi ile koronavirüse yakalanma ve koronavirüsten dolayı yakınını kaybetme durumlarının düzenleyici etkilerini incelemektir. Araştırmanın katılımcılarını, 2021-2022 eğitim-öğretim yılında öğrenim gören ve yaşları 15 ile 17 arasında değişen toplam 1011 lise öğrencisi (504 kadın, 507 erkek) oluşturmuştur. Veriler kişisel bilgi formunun yanı sıra “Koronavirüs Fobisi Ölçeği”, “Belirsizliğe Tahammülsüzlük Ölçeği”, “Ergen Öznel İyi Oluş Ölçeği” ile toplanmıştır. Araştırma sonucunda ergenlerin koronavirüs fobisi ve belirsizliğe tahammülsüzlük arasındaki ilişkide öznel iyi oluşun aracı etkisinin olduğu belirlenmiştir. Bu iki değişkende öznel iyi oluş aracı etkisi altında koronavirüse yakalanma durumunun düzenleyici etkisi bulunmazken; koronavirüsten dolayı yakınını kaybetme durumunun düzenleyici etkisi olduğu saptanmıştır. Buna göre ergenler koronavirüsün kendilerine bulaşmasından ziyade virüsten dolayı yakınlarını kaybetme korkusu yaşıyor olabilir.

Anahtar Kelimeler

Ergenlik dönemi, Belirsizliğe tahammülsüzlük, Koronavirüs fobisi, Öznel iyi oluş, Düzenleyici-aracı model

Coronavirus Phobia, Intolerance of Uncertainty and Subjective Well-being in Adolescents: A Testing of Mediator-Moderator Models of Catching Coronavirus and Losing A Relative

Öz

Coronavirus phobia refers to the fear of contracting or experiencing severe symptoms of coronavirus disease. Intolerance of uncertainty refers to the impatience level of individuals towards an event whose outcome is uncertain. Subjective well-being is the state in which individuals feel that positive affect is greater than negative affect. The moderating effects of getting coronavirus and losing a relative due to coronavirus have been explored in this study, as well as the mediating effect of subjective well-being in the relationship between teenagers' phobia of coronavirus and intolerance of uncertainty. The study involved 1011 high school students aged 15-17, comprising 504 females and 507 males, enrolled in the 2021-2022 academic year. The study utilized the "Coronavirus Phobia Scale," "Intolerance of Uncertainty Scale," and "Adolescent Subjective Well-Being Scale" in addition to personal information form. The study revealed that subjective well-being mediates the relationship between teenagers' coronavirus phobia and intolerance of uncertainty. The study found that the moderating effect of subjective well-being was not affected by the condition of being infected with coronavirus, but by the loss of a relative due to the virus. According to these results, adolescents may be more afraid of losing their relatives due to coronavirus rather than getting infected with it.

Anahtar Kelimeler

Adolescence, Intolerance of uncertainty, Coronavirus phobia, Subjective well-being, Moderated-mediation model

Kaynakça

• Amerikan Psikiyatri Birliği. (2013). Mental bozuklukların tanısal ve sayımsal el kitabı. (5. Baskı) (DSM-5). Tanı ölçütleri başvuru el kitabı’ndan, (E. Köroğlu, çev.). Ankara: Hekimler Yayın Birliği.
• Apostol-Nicodemus, L., Tabios, I. K. B., Limpoco, A. G. O., Domingo, G. D. P., & Tantengco, O. A. G. (2022). Psychosocial distress among family members of COVID-19 patients admitted to hospital and isolation facilities in the Philippines: A prospective cohort study. Journal of Clinical Medicine, 11(17), 5236.
• Arora, A., Jha, A. K., Alat, P., & Das, S. S. (2020). Understanding coronaphobia. Asian journal of psychiatry, 54, 102384. https://doi.org/10.1016/j.ajp.2020.102384
• Arpacı, I., Karataş, K., & Baloğlu, M. (2020). The development and initial tests forthe psychometric properties of the COVID-19 phobia scale (C19P-S). Personality and Individual Differences,164, 110108.https://doi.org/10.1016/j.paid.2020.110108
• Aydın, E. U. (2022). Pozitif bireysel faktörlerin covıd-19 kaygısı ile olan ilişkisinin obsesif kompulsif bozukluk ve yaygın kaygı bozukluğu belirtileri kapsamında incelenmesi: belirsizliğe tahammülsüzlük ve covıd19 kaygısının aracı rolü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Baron, R. M., & Kenny, D. A. (1986). The moderator-mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173-1182.
• Bilginer, Ç., Yildirim, S., Beyhun, E., & Karadeniz, S. (2021). Changes in adolescent mental health during the covid pandemic. Minerva Pediatrics. Doi: 10.23736/S2724-5276.21.06178-4
• Borualogo, I. S., & Casas, F. (2024). Subjective well-being of children and adolescents during the COVID-19 pandemic in Indonesia: two data collections. Current Psychology, 43(14), 13120-13132.
• Bozkurt, Y., Zeybek, Z. ve Aşkın, R. (2020). COVID-19 pandemisi: Psikolojik etkileri ve terapötik müdahaleler. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(37), 304-318.
• Broos, H. C., Dev, A. S., Llabre, M. M., Saab, P. G., & Timpano, K. R. (2024). Trait and situation-specific intolerance of uncertainty predict affective symptoms during the COVID-19 pandemic. Journal of Affective Disorders, 352, 115-124.
• Buhr, K.,& Dugas, M. J. (2002). The intolerance of uncertainty scale: Psychometric properties of the English version. Behavior Research and Therapy, 40(8), 931-45.
• Can, G., Candemir, G., & Satici, S. A. (2024). Emotion regulation and subjective wellbeing among Turkish population: the mediating role of COVID-19 fear. Current Psychology, 43(16), 14861-14870. https://doi.org/10.1007/s12144-022-03771-y
• Carleton, R. N., Norton, M. A., & Asmundson, G. J. G. (2007). Fearing the unknown: A short version of the intolerance of uncertainty scale. Journal of Anxiety Disorders, 21, 105-17. doi: S0887-6185(06)00051-X [pii]10.1016/j.janxdis.2006.03.014.
• Chen, F., Zheng, D., Liu, J., Gong, Y., Guan, Z., & Lou, D. (2020). Depression and anxiety among adolescents during COVID-19: A cross-sectional study. Brain, Behavior & Immunity, 88, 36-38.
• Cronbach, L. J., Schonemann, P., & McKie, D. (1965). Alpha coefficients for stratified-parallel tests. Educational and Psychological Measurement, 25, 291-312.
• Çimen, İ. D., Alvur, T. M., Coşkun, B., & Şükür Öztaş, N. E. (2022). Mental health of Turkish medical students during the COVID-19 pandemic. Int. J. Soc. Psychiatry, 68(6), 1253-1262. Doi: 10.1177/00207640211066734
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., ve Büyüköztürk, Ş. (2021). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve LISREL uygulamaları. (6.baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• de Abreu, P. M. E., Neumann, S., Wealer, C., Abreu, N., Macedo, E. C., & Kirsch, C. (2021). Subjective well-being of adolescents in Luxembourg, Germany, and Brazil during the COVID-19 pandemic. Journal of Adolescent Health, 69(2), 211-218.
• Dinçel, E. (2006). Ergenlik dönemi gelişimsel ödevleri ve psikolojik problemler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Diener, E. (1984). Subjective well-being. Psychological Bulletin, 95(3), 542- 575.
• Diener, E., Suh, E. M., Lucas, R. E., & Smith, H. L. (1999). Subjective well- being: three decades of progress. Psychological Bulletin, 125(2), 276-302.
• Dhingra, V., & Dhingra, M. (2020). Effect of perceived stress on psychological well-being of health care workers during COVID 19: Mediating role of subjective happiness. Eur. J. Mol. Clin. Med, 7(2), 3683-3701.
• Dugas, M. J., Gosselin, P., & Ladouceur, R. (2001). Intolerance of uncertainty and worry: Investigating specificity in a nonclinical sample. Cognitive therapy and Research, 25, 551-558.
• Eryılmaz, A. (2009a). Başa çıkma stratejilerinin kişilik özellikleriyle ergen öznel iyi oluşu arasındaki aracı rolü. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Eryılmaz, A. (2009b). Ergen öznel iyi oluş ölçeğinin geliştirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi,7(2), 975-989.
• Eryılmaz, A., ve Şiraz, M. F. (2020). Covid-19 bağlamında kötümserliği ortaya çıkaran olaylarla-durumlarla başa çıkma ve ergen öznel iyi oluş ile ilişkisinin incelenmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Covid-19 Sosyal Bilimler Özel Sayısı, 37, 292-303.
• Euronews (2024, Ocak). Dünya sağlık örgütü: Ayda 10 bin kişi covid-19 nedeniyle ölüyor. https://tr.euronews.com/2024/01/11/dunya-saglik-orgutu-ayda-10-bin-kisi-covid-19-nedeniyle-oluyor adresinden erişildi.
• Fergus, T. A. (2013). Cyberchondria and intolerance of uncertainty: Examining when individuals experience health anxiety in response to Internet searches for medical information. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 16(10), 735-739.
• Fraenkel, J. R., Wallen, N., & Hyun, H. (2011). How to design and evaluate research in education (8th edition). New York: McGraw Hill.
• Freeston, M. H., Rhéaume, J., Letarte, H., Dugas, M. J., & Ladouceur, R. (1994). Why do people worry? Personality and Individual Differences, 17(6), 791-802.
• Google Akademik (2023a). Coronavirus Phobia 13 Nisan 2023 tarihinde https://scholar.google.com/scholar?hl=tr&as_sdt=0%2C5&as_ylo=2019&q=coronavirus+phobia&oq=coronavirus+phobia adresinden erişildi.
• Google Akademik (2023b). Coronavirus Phobia in adolescent. 13 Nisan 2023 tarihinde https://scholar.google.com/scholar?hl=tr&as_sdt=0%2C5&as_ylo=2019&q=coronavirus+Phobia+in+adolescent+&btnG= adresinden erişildi.
• Google Akademik (2023c). Ergenler ve Koronavirüs Fobisi. 14 Nisan 2023 tarihinde https://scholar.google.com/scholar?hl=tr&as_sdt=0%2C5&as_ylo=2019&q=ergenler+ve+koronavir%C3%BCs+fobisi+&btnG= adresinden erişildi.
• Google Akademik (2023d). Koronavirüs Fobisi. 14 nisan 2023 tarihinde https://scholar.google.com/scholar?hl=tr&as_sdt=0%2C5&as_ylo=2019&q=koronavir%C3%BCs+fobisi+&btnG= adresinden erişildi.
• Gülbahar, Y., Özkan, O. S., & Üzüm, B. (2024). The effect of persistence despite fear on innovative behaviours: mediator role of mental well-being and moderator role of fear of COVID-19. International Journal of Management Practice, 17(2), 150-169.
• Gürgan, U. ve Beler, S. N. (2021). Lise düzeyindeki öğrencilerin korona virüs fobisinin okula yönelik tutum ve kariyer kaygılarına etkisi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 8(3), 35-61. https://dergipark.org.tr/tr/pub/asead/issue/64362/932812
• Hayes, A. F. (2013). Mediation, moderation, and conditional process analysis. Introduction to mediation, moderation, and conditional process analysis: A regression-based approach. (2nd ed.). Newyork:Guilford Publications.
• Hu, Y., & Qian, Y. (2021). COVID-19 and adolescent mental health in the United Kingdom. Journal of Adolescent Health, 69(1), 26-32.
• Jackson, S. B., Stevenson, K. T., Larson, L. R., Peterson, M. N., & Seekamp, E. (2021). Outdoor activity participation improves adolescents’ mental health and well-being during the COVID-19 pandemic. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(5), 2506.
• Jefsen, O. H., Rohde, C., Nørremark, B., & Østergaard, S. D. (2021). Editorial Perspective: COVID‐19 pandemic‐related psychopathology in children and adolescents with mental illness. Journal Of Child Psychology And
• Psychiatry, 62(6), 798-800. https://doi.org/10.1111/jcpp.13292https://doi.org/10.1111/jcpp.13292
• Keren, G., & Gerritsen, L. E. (1999). On the robustness and possible accounts of ambiguity aversion. Acta Psychologica, 103(1-2), 149-172.
• Khattak, S. R., Saeed, I., Rehman, S. U., & Fayaz, M. (2021). Impact of fear of COVID-19 pandemic on the mental health of nurses in Pakistan. Journal of Loss and Trauma, 26(5), 421-435.
• Kılınçel, Ş., Kılınçel, O., Muratdağı, G., Aydın, A., & Usta, M. B. (2021). Factors affecting the anxiety levels of adolescents in home‐quarantine during COVID‐19 pandemic in Turkey. Asia‐Pacific Psychiatry, 13(2), e12406. https://doi.org/10.1111/appy.12406
• Koçak, O., Koçak, Ö. E., & Younis, M. Z. (2021). The psychological consequences of COVID-19 fear and the moderator effects of individuals' underlying illness and witnessing infected friends and family. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(4), 1836. https://doi.org/10.3390/ijerph18041836
• Li, H. Y., Cao, H., Leung, D. Y. P., & Mak, Y. W. (2020). The psychological iımpacts of a covid-19 outbreak on college students in China: a longitudinal study. Int J Environ Res Public Health, 17(11), 3933.
• Li, Q., Luo, R., Zhang, X., Meng, G., Dai, B., & Liu, X. (2021). Intolerance of COVID-19-related uncertainty and negative emotions among Chinese adolescents: A moderated mediation model of risk perception, social exclusion, and perceived efficacy. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18, 2864. https://doi.org/10.3390/ijerph18062864https://doi.org/10.3390/ijerph18062864
• Ludlow, C., Wardle, B., & Nedeljkovic, M. (2024). Cognitive behaviour therapy for pandemic-related anxiety and depression in adolescents: a pilot study of a novel intervention. Australian Psychologist, 59(1), 60-72.
• MacCallum, R.C., Browne, M. W., & Sugawara, H. M. (1996). Power analysis and determination of sample size for covariance structure modeling. Psychological Methods, 1(2), 130-149. https://doi:10.1037/1082-989x.1.2.130
• Memikoğlu, O. ve Genç, V. (Eds.) (2020) .Covid 19. (1. Baskı) Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Mercader Rubio, I., Sánchez-López, P., Ángel, N. G., & Ruiz, N. F. O. (2022). Psychological consequences of fear of COVID-19: Symptom analysis of triggered anxiety and depression disorders in adolescents and young adults. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(21), 14171. https://doi.org/10.3390/ijerph192114171
• Mertens, G., Gerritsen, L., Duijndam, S., Salemink, E., & Engelhard, I. M. (2020). Fear of the coronavirus (COVID-19): Predictors in an online study conducted in March 2020. Journal of Anxiety Disorders, 74, 102258. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2020.102258
• Mitra, R., Waygood, E. O. D., & Fullan, J. (2021). Subjective well-being of Canadian children and youth during the COVID-19 pandemic: The role of the social and physical environment and healthy movement behaviors. Preventive Medicine Reports, 23, 101404. https://doi.org/10.1016/j.pmedr.2021.101404
• Moya-Vergara, R., Portilla-Saavedra, D., Castillo-Morales, K., Espinoza-Tapia, R., & Sandoval Pastén, S. (2023). Prevalence and risk factors associated with mental health in adolescents from Northern Chile in the context of the COVID-19 pandemic. Journal of Clinical Medicine, 12, 269. https://doi.org/10.3390/jcm12010269
• Myers, D.,& Diener, E. (1995). Who is happy? American Psychological Society, 6(1), 10-19.
• Okuyan,C.B., Karasu,F. ve Polat,F. (2020) Covid 19’un hemşirelik öğrencilerinin sağlık kaygısı düzeyleri üzerine etkisi. Van Sağlık Bilimleri Dergisi, 13, 45-52.
• Özen, Ö. (2005). Ergenlerin öznel iyi oluş düzeyleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Polatçı, S., Ünüvar, H., ve Yılmaz, H. (2022). Bilinçli farkındalığın bilişsel kayıplar üzerindeki etkisi: Öznel iyi oluşun aracılık rolü. KAÜİİBFD, 13 (Kongre Özel Sayısı), 305-326. https://doi.org/10.36543/kauiibfd.2022.ozelsayi14
• Pituch, K. A.,& Stevens, J. P. (2016). Applied multivariate statistics for the social sciences: Analyses with SAS and IBM’s SPSS. (6th ed.). New York: Routledge
• Polo, A. J., Solano-Martinez, J. E., Saldana, L., Ramos, A. D., Herrera, M., Ullrich, T., & DeMario, M. (2024). The epidemic of internalizing problems among Latinx adolescents before and during the coronavirus 2019 pandemic. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 53(1), 66-82.
• Robitzsch, A. (2022). Sirt: Supplementary Item Response Theory Models. Version R package version 3.12-66. Retrieved from https://cran.r-project.org/package=sirt
• Rosser, B. A. (2019). Intolerance of uncertainty as a transdiagnostic mechanism of psychological difficulties: A systematic review of evidence pertaining to causality and temporal precedence. Cognitive Therapy and Research, 43(2), 438-463.
• Sandin, B., Espinosa, V., Valiente, R. M., García-Escalera, J., Schmitt, J. C., Arnáez, S., & Chorot, P. (2021). Effects of coronavirus fears on anxiety and depressive disorder symptoms in clinical and subclinical adolescents: The role of negative affect, intolerance of uncertainty, and emotion regulation strategies. Frontiers in Psychology, 12, 716528. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.716528
• Sarı, S. (2007). Sürekli kaygının yordayıcıları olarak belirsizliğe tahammülsüzlük, endişe ile ilgili inançlar ve kontrol odağının incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sarıçam, H., Erguvan, F. M., Akın, A. ve Akça, M. Ş. (2014). Belirsizliğe tahammülsüzlük ölçeği (BTÖ-12) Türkçe formu: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Route Educational and Social Science Journal, 1(3), 148-157.
• Soysal, S. (2023). Çok boyutlu test yapılarında alfa, tabakalı alfa ve omega güvenirlik katsayılarının karşılaştırılması. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi (AKEF) Dergisi, 5(1), 213-236.
• Süler, M. (2017). Çocuk ve ergenlerde bilişsel davranışçı terapi uygulamaları: bir gözden geçirme. Çocuk ve Medeniyet, 2(3), 29-42.
• Taşar, S. ve Aydın-Görücü, R. (2021). Covid-19 pandemisinde ergenlerde koronavirüs-19 fobisinde algılanan sosyal desteğin rolü: Bir vaka-kontrol araştırması. Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıp Dergisi,54(3), 455-464.
• Theresa, N. C., Christian, N. G., & Nnadi, F. U. (2014). The pervasiveness of Ebola virus disease in Africa: Implication for economy, ecology and socio-religious dynamics. International Organization of Scientific Research Journal of Humanities And Social Science (IOSR-JHSS), 19(11), 69–77.
• Türk Dil Kurumu. (2021). Koronavirüs kelimesi anlamı. 3 Mart 2021 tarihinde https://sozluk.gov.tr/https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Wen, F., Ye, H., Zuo, B., Han, S., Zhu, J., Ke, W., & He, Y. (2022). The association between insecurity and subjective well-being among youth during the COVID-19 outbreak: A moderated mediation model. Journal of Affective Disorders, 297, 486-494.
• Wister, A., Li, L., Mitchell, B., Wolfson, C., McMillan, J., Griffith, L. E., ... & Raina, P. (2022). Levels of depression and anxiety among informal caregivers during the COVID-19 pandemic: A study based on the Canadian longitudinal study on aging. The Journals of Gerontology: Series B, 77(9), 1740-1757.
• WHO. (2021, Mayıs 19). Coronavirus Disease (COVID 2019) situation reports. Retrieved from https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/situation-reports
• WHO. (2024a). Number of COVID-19 cases reported to WHO (cumulative total). Retrieved March, 3, 2024 from https://data.who.int/dashboards/covid19/cases?n=c
• WHO. (2024b). Number of COVID-19 deaths reported to WHO (cumulative total). Retrieved March, 3, 2024 from https://data.who.int/dashboards/covid19/deaths?n=c
• Wu, D., Yang, T., Hall, D. L., Jiao, G., Huang, L., & Jiao, C. (2021). COVID-19 uncertainty and sleep: The roles of perceived stress and intolerance of uncertainty during the early stage of the COVID-19 outbreak. BMC Psychiatry, 21, 306. https://doi.org/10.1186/s12888-021-03310-2
• Yeşilçiçek Çalık, K., Erkaya, R., Küçük, E., & Nur Durum, H. (2022). Phobia of coronavirus (covid-19) pandemic in turkish society. Psychiatria Danubina, 34(10), 208-216.
• Yıldırım, M., Özaslan, A., & Arslan, G. (2022). Perceived risk and parental coronavirus anxiety in healthcare workers: A moderated mediation role of coronavirus fear and mental well-being. Psychology, Health & Medicine, 27(5), 1095-1106.