KRONİK HASTALIĞI OLAN YAŞLI BİREYLERDE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI, SAĞLIK ALGISI VE İLİŞKİLİ FAKTÖRLER

Yıl 2017, Cilt: 33 Sayı: 3, 105 - 125, 29.12.2017

Ayla Bayık Temel Zühal Çimen

Öz

Başlık:KRONİK HASTALIĞI OLAN YAŞLI BİREYLERDE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI, SAĞLIK ALGISI  VE İLİŞKİLİ FAKTÖRLER

Title:INVESTIGATION OF HEALTH LITERACY, PERCEPTION OF HEALTH AND RELATED FACTORS  IN ELDERLY PATIENTS WITH CHRONIC ILLNESS

Özet:Amaç:Araştırma kronik hastalığı
olan yaşlı bireylerde sağlık okuryazarlığı, sağlık algısı ve ilişkili
faktörleri incelemek amacıyla yürütülmüştür.

Gereç ve yöntem: Tanımlayıcı ve ilişkisel
çalışma bir üniversite hastanesinde iç hastalıkları kliniklerinde yatarak
tedavi gören 65 ve üzeri yaş grubunda gönüllü 550 bireyle yürütülmüştür.  Birey tanıtıcı anket formu ve Sağlık
Okuryazarlığı Ölçeği kullanılarak yüzyüze görüşme ile toplanmıştır. Veriler
SPSS 15 paket programı kullanılarak sayı yüzde dağılımları, Student t testi,
Anova varyans analizi, korelasyon, regresyon analizi ve Bonferroni ileri
varyans analizleri ile değerlendirilmiştir.

Bulgular: Bireylerin; % 54.9’u kadındır,
%69.6’sı evli ve %39.6’sı 65-74 yaş grubunda olup. %34.7’si sağlığını orta
düzeyde,  %35.3’ü de yaşam kalitesini
orta düzeyde algılamaktadır. Sağlık hizmetlerine erişmede %51.3’ü çok zorluk
çektiğini belirtmiştir. Bireylerin sağlık okuryazarlığı ölçeği puan ortalaması
87.96±13.89’dır. Alt ölçeklerin (uygulama, erişim, anlama ve uygulama) madde
puan ortalamaları 17.73±3.28 ile 28.60±5.03 arasındadır. Kadınların erkeklere, 65-74
yaş arası bireylerin diğer yaş gruplarına, evli bireylerin bekar olanlara, lise
ve üzeri eğitim almış grubun daha az eğitim alan gruplara, çalışanların
çalışmayanlara göre puan ortalaması daha yüksektir. Sağlığını iyi ve çok iyi
algılayan, yaşam kalitesini iyi ve çok iyi olarak değerlendiren,  sağlık hizmetlerine erişmede hiç zorluk
yaşamayan bireylerin
sağlık okuryazarlığı puanı daha yüksektir. Kronik hastalık sayısı ve
kronik hastalık süresi ile sağlık okuryazarlığı ölçeği puan ortalamaları
arasında anlamlı bir ilişki gözlenmedi. Hastaneye yatma sayısı ve acil servise
başvurma sayısı arttıkça ölçek puanının düştüğü belirlendi.

 Sonuç: Yaşlıların okuryazarlık düzeyi
“az zorluk çekiyorum ile biraz zorluk çekiyorum” düzeyi arasında bulunmuştur.  Algılanan sağlık düzeyi ve yaşam kalitesi
düzeyi yükseldikçe bireylerin okuryazarlık puanı da artmıştır. Yaş grubu,
cinsiyet, eğitim durumu, en uzun yaşanılan yer, sağlık algısı, sağlık
hizmetlerine erişim sağlık okuryazarlığı en çok etkileyen değişkenlerdir. Çalışmanın
daha geniş örneklemde yapılması ve hemşirelerin yaşlı bireylere sağlık eğitimi ve
danışmanlık etkinliklerinden önce sağlık okuryazarlık durumlarını
değerlendirmeleri önerilebilir.

Abstract:Aim:The aim  was to investigate the health literacy, perception
of health and related factors in elderly patients with chronic illnesses.

Material and
methods: Descriptive and correlational  research was carried out with 550  volunteer elderly patients between the ages of
65 and over, in a University Hospital. Data was gathered
by using a questionnaire form consisting 30 questions and Health Literacy Scale.
Data was evaluated by using SPSS 15 program.

Results: 54.9% of the elderly was woman, 69.9% was
married, and 39.6% were between the ages of 65-74. Of the elderly 34.7%
perceived his/her health at medium level, and 51.3%  of them perceived his/her quality of life at
medium level, 51.3% had much difficulty in utilizing health services. Mean
score of health literacy scale was 87.96±13.89 and the mean scores for
subscales were between17.73±3.28 and 28.60±5.03. Those between the ages 65-74,
married and those who has a high school level of education and employed  has higher scale scores. Mean values of the overall health literacy score and  sub-scale scores were higher among
elderly who perceived a good health status and good quality of life and who has
no trouble in utilizing health services. No statistical relation was found
between the number of chronical disease, the duration of the disease and scale
score. As the episodes of admission to hospital and to emergency increased, the
scale score decreased. Conclusion: Elderly patients’ health literacy
level  was between with little difficulty
and with some difficulty level. Scale score increased as the level of perceived
health status and quality of life increased. Age, gender, status of education,
the local area, perception of health and utilization of health services were
the effective factors in health literacy. It was suggested to implement  the research in large sample, to evaluate the
health literacy of the elderly in the hospital.

Anahtar kelimeler:   Sağlık okuryazarlığı, sağlık
durumu, kronik hastalık, yaşlı

Keywords:Health literacy, level of health, chronic disease, elderly

Destekleyen kurumlar: YOKTUR

Kaynakça:

ADA. Standards of
Medical Care in Diabetes—2012. Diabetes Care 2012;35: 11–63.

 

Aslantekin F,
Yumrutaş M. Sağlık Okuryazarlığı ve Ölçümü.TAF Prev Med Bull
2014;13(4):327-334.

Aras Z, Bayık
Temel A. Sağlık Okuryazarlığı Ölçeğinin Türkçe Formunun Geçerlilik ve
Güvenirliğinin Değerlendirilmesi. F.N. Hem. Derg 2017; 25(2): 85-94.

Baker DW, Parker
RM, Williams MV, & et al. Health Literacy and the Risk of Hospital
Admission. J Gen Int Med 1998;13(12): 791-798.

Baker DW.The Mean in Hand the
Measure of Health Literacy. International Medicine 2006; 21,878-883.

Bayık Temel A,
Özsoy S, Uysal A, & et al Yaşlılarda Sağlık Anlayışı. Aile ve Toplum 2009;
4(16):95-105.

Beauchamp A,
Buchbinder R, Dodson S, & et al. Distribution of Health Literacy Strengths
and Weaknesses Across Socio-Demographic Groups: A Cross-Sectional Survey Using
the Health Literacy Questionnaire (HLQ). BMC Public Health 2015; 15:67.

Bilir N. Sağlık
Okuryazarlığı. Türk J Public Health 2014; 12(1): 61-68.

Brewer NT., Tzeng
JP., Lillie SE., & et al. Health Literacy and Cancer Risk Perception: Implications
for Genomic Risk Communication. Med Decis Making 2009;29: 157-166.

Canadian Council
on Learning. Health Literacy in Canada Initial Result from The International
Adults Literacy and Skills Survey. 2007. Retrieved July 31, 2017, from https://books.google.com.tr/books/about/Health_Literacy_in_Canada_Initial_Result.html?id=1n-PoAEACAAJ&redir_esc=y.

Çalıştır B,
Dereli F, Ayan H & et al. Muğla il Merkezinde Yaşayan Yaşlı Bireylerin
Yaşam Kalitelerinin İncelenmesi, Turkish Journal of Geriatrics, 2006;9(1):
30-33.

Çınarlı İ. Sağlık
Enformasyonu ve Sağlık Enformasyonu ve Sağlık Okuryazarlığı. Galatasaray
Sağlığa ve Sosyal Politikalara Bakış 2014;19 :20-25.

Dişçigil G,
Tekinç N., Anadol Z & et al. Toplum İçinde Yaşayan ve Bakımevinde Kalan
Yaşlılarda Polifarmasi. Türk Geriatri Dergisi 2006;9(3):117-121.

Doyle G,
Cafferkey K, Fullam J. The European Health Literacy Survey: Results From
Ireland. April 2012. Retrieved July 28, 2017, from http://healthliteracy.trinityseven.biz/wp-content/uploads/2010/11/EU-Health-Literacy-Survey-Full-Report.pdf.                

 Durusu-Tanrıöver M, Yıldırım H H ,
Demiray-Ready F.N& et al.   Türkiye
Sağlık Okuryazarlığı Araştırması (1.Baskı), Sağlık-Sen Yayınları-25 Ankara
(2014). Retrieved July 31, 2017, from http://www.sagliksen.org.tr/cdn/uploads/gallery/pdf/8dcec50aa18c21cdaf86a2b33001a409.pdf.

Eichler K, Wieser
S, Brügger U., The Costs of Limited Health Literacy: A Systematic Review. International
Journal of Public Health 2009;4(5);313-324.

Erengin H,
Dedeoğlu N. Saglıgı Ölçmenin Kolay Bir Yolu: Algılanan Saglık. Toplum ve Hekim
1997;12(77):11-16.

Eser E, Eser S,
Özyurt B & et al.   Perception of
Quality Of Life by a Sample of Turkish Older Adults: Whoqol-Old Project Turkish
Focus Group Results, Turkish Journal of Geriatrics 2005;  8(4): 169-183.

Eser S,  Saatlı G, Eser E, Baydur H, Fidaner C.
Yaşlılar İçin Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Modülü WHOQOL-OLD: Türkiye
Alan Çalışması Türkçe Sürüm Geçerlilik ve Güvenilirlik Sonuçları. Türk
Psikiyatri Dergisi 2010; 21(1): 37-48.

Federman A D,
Wolf M S, Sofianou A & et al . Asthma Outcomes Are Poor Among Older Adults
With Low Health Literacy. Journal of Asthma 2014; 51(2): 162-167.

Freedman DA,
Bess KD,
Tucker HA&
et al.  Public Health Literacy Defined.
 American Journal of Preventive Medicine 2009; 36(5):446-51.

Gazmararian JA,
Williams MV, Peel J & et al. Health Literacy and Knowledge of Chronic
Disease. Patient Education Counseling 2003;51(3): 267-275.

 

Golin CE, Liu H,
Hays RD & et al A Prospective Study of Predictors of Adherence to
Combination Antiretroviral Medication. J Gen Intern Med 2002;17(10): 756-765.

Hacettepe
Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü.“Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması
2013”.T.C. Kalkınma Bakanlığı ve TÜBİTAK, Ankara, Türkiye. 2014. Retrieved July
28, 2017, from http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tnsa2013/rapor/TNSA_2013_ana_rapor.pdf.

 

HLS-EU CONSORTIUM
(2012): Comparative report of health literacy in eight EU member states. The
European Health Literacy Survey HLS-EU, online publication:  Retrieved July 31, 2017, from http://www.health-lıteracy.eu.

Idler EL,
Benyamaini Y. Self Rated Health and Mortality: A Review of Twenty Seven
Community Studies. J. Health Society Behavior 1997;38: 21-37.

 

Ishikawa H,
Kiuchi T. Health Literacy and Health Communication. BioPsychoSocial Medicine
2010;4: 18-21.

Iwata I, Munshi
MN. Cognitive and Psychosocial Aspects of Caring for Elderly Patients with
Diabetes. Curr Diab Rep. 2009;9: 140-146.                   

Jessup R L,
Osborne R H, Beauchamp A, & et al. Health literacy of Recently Hospitalised
Patients: A Cross-Sectional Survey Using the Health Literacy Questionnaire
(HLQ). BMC Health Services Research BMC series – open, inclusive and trusted
2017, 17:52 July 8, 2014.
Retrieved July 31, 2017, from http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0008/190655/e96854.pdf.

Kaplan GA,
Camaeho T. Perceived Health and Mortality: A Nine-year Follow-up of The Human
Population Laboratory Cohort. Am .J.Epidemiol. 1983;117: 292-304.

Kickbusch I.
“Improving Health Literacy in the European Union: Towards A Europe Of Informed
and Active Health Citizens” “Improving Health Literacy – A Key Priority For
Enabling Good Health in Europe.” European Health Forum Gastein 2004. Retrieved
July 31, 2017, from http://www.infosihat.gov.my/infosihat/artikelHP/bahanrujukan/HE_DAN_ICT/PDF/Improving%20Health%20literacy.pdf.

Kim Y, Leventhol
B, Koh Y & et al. School Bullying and Youth Violence: Causes or
Consequences of Psychopathologic Behavior?. Arch. Gen Psychiatry 2006;63:
1035-1041.

 

Koskan A,
Friedman D, Messias D. Health Literacy Among Hispanics: A Systematic Research
Review (1992-2008). Hispanic Health Care Int. 2010;8(2): 65-76.

Kutner, M.,
Greenberg, E., Jin, Y, &
et al. The Health
Literacy of America’s Adults: Results From the 2003 National Assessment of Adult
Literacy (NCES 2006–483). U.S. Department of Education. Washington, DC:
National Center for Education Statistics, (2006) . Retrieved July 31, 2017, from https://nces.ed.gov/pubs2006/2006483.pdf.

 

Mancusa MJ.
Health Literacy: A Concept / Dimensional Analysis. Nursing and Health Sciences
2008;10: 248-255.

 

Nielsen-Bohlman
L, Panzer AM, Kindig DA. Health Literacy: ‘A Prescription to End Confusion.
Committee on Health Literacy. Institute of Medicine of The National Academies.
The National Academies Press Washington DC 2004: 65-81. Retrieved July 31,
2017, from https://tr.scribd.com/document/337217747/healthliteracy-pdf.

 

Nutbeam D. Health
Literacy as a Public Health Goal: A Challenge for Contemporary Health Education
and Communication Strategies into the 21st Century. Health Promotion
International 2000;15(3): 9-11.

Özdemir H., Alper
Z., Uncu Y., Bilgel N. Health Literacy Among Adults: A Study From Turkey.
Health Education Research 2010;25(3): 464-477.

Özdoğan P Ş. Radyoterapi Alan Hasta ve Yakınlarının
Sağlık Okuryazarlığı ve Gereksinimlerine Yönelik Öğretim Materyali
Geliştirilmesi. Başkent
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 2014.

 

Paasche-Orlow MK,
Riekert KA, Bilderback A, & et al. 
Tailored Education May Reduce Health Literacy Disparities in Asthma
Self-management. Am J Respir Crit Care Med 2005;172: 980-986.

Paasche-Orlow MK., Wolf MS. The Causal Pathways Linking Health Literacy to
Health Outcomes. Am J Health Behavior 2007;31: 19-26.

Pink B. Health
Literacy in Australia. Canberre Time 2008:9-13.

Safeer
RS, Keenan J. Health Literacy: The Gap Between Physicians and Patients.
American Family Physician 2005;72;3: 463-468.

 

Sequeira SS,
Eggermont LH, Silliman RA & et al.   
Limited Health Literacy and Decline in Executive Function in Older
Adults. J Health Commun. 2013;18 Suppl 1:143-157.

Sorensen K, Van
den Broucke S, Fullam J & et al.    
(HLS-EU) Consortium Health Literacy Project European. Health literacy
and Public Health: A Systematic Review and Integration of Definitions and
Models. BMC Public Health 2012;25(12): 80.

Speirs KE,
Messina LA, Munger AL & et al. Health literacy and nutrition behaviors
among low-income adults. Journal of Health Care for the Poor and
Underserved.      2012;  23: 1082-1091

Sykes S, Wills J,
Rowlands G, & et al.   Understanding
Critical Health Literacy: A Concept Analysis. BMC Public Health 2013;
13(150):1-10. Retrieved July 31, 2017, from http://www.biomedcentral.com/1471-2458/13/150.

T.C. Sağlık
Bakanlığı Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü Sağlığın Teşviki Daire
Başkanlığı Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçekleri Güvenilirlik ve Geçerlilik
Çalışması Edi: Pınar Okyay, Filiz Abacıgil Mayıs 2016.             Avrupa Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği Türkçe Uyarlaması
(Asoy-Tr), Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği-32 (Tsoy-32), Türkiye Sağlık
Okuryazarlığı Senaryo Ölçeği (Soy-Sen) Geliştirilmesi Ön Çalışması ISBN :
978-975-590-594-5, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 1025, Baskı : 1.

T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık
Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi Sözlüğü Bakanlık
Yayın No: 814, Ankara1. Baskı Anıl Matbaacılık Nisan 2011.

T.C. Sağlık Bakanlığı. Sağlık
okuryazarlığı eğitici eğitimi programı. Retrieved July 31, 2017, from http://www.saglik.gov.tr/TR,2638/saglik-okuryazarligi-icin-dugmeye-basildi.

T. C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çok Paydaşlı Sağlık
Sorumluluğunu Geliştirme Programı Tedavi ve Rehabilite Edici Sağlık
Hizmetlerinde Sağlık İletişiminin Geliştirilmesi
Ankara, 2016 Bakanlık Yayın No: 1004. Retrieved July 31, 2017, fromhttp://www.thsk.gov.tr/dosya/birimler/cok_paydasli_saglik_sorumlugu/dokumanlar/cok_paydasli_saglik_sorumlulugu/tedavi/Saglik_iletisiminin_Gelistirilmesi.pdf.

Toci E, Burazeri
G, Sorenson K, & et al.    Health
Literacy and Socioeconomic Characteristics Among Older People in Transitional
Kosovo. British Journal of Medicine & Medical Research 2013;3(4):
1646-1658.

Tokuda Y, Doba N,
Butler JP & et al. Health Literacy and Physical and Psychological Wellbeing
in Japanese Adults. Patient Education and Counseling 2009;75: 411-417.

 

Tözün M, Sözmen M K. Halk Sağlığı
Bakışı ile Sağlık Okuryazarlığı Smyrna Tıp Dergisi –48. Retrieved July 31, 2017, from http://smyrnatipdergisi.com/dosyalar_upload/belgeler/Sa%C4%9Fl%C4%B1k%20okuryazarl%C4%B1%C4%9F%C4%B11486417076.pdf.

U.S. Department
of Education. National Center for Education Statistic 2006.
The
Health Literacy of America’s Adults Results From the 2003 National Assessment
of Adult Literacy. Retrieved July 31, 2017, from https://nces.ed.gov/pubs2006/2006483.pdf.

U.S. Department
of Health & Human Services Quick Guide to Health Literacy and Older Adults:
Health Literacy and Older Adults. Retrieved July 31, 2017, from http://www.health.gov/communication/literacy/olderadults/literacy.htm.

U.S. Department
of Health and Human Services. Healthy People 2010: Understanding an Improving
Health. 2nd ed. Washington, DC: U.S. Government Printing Office, November 2000.
Retrieved July 31, 2017, from http://www.healthypeople.gov/2010/document/pdf/uih/2010uih.pdf.

 Uğurlu Z, Sağlık Kurumlarına Başvuran
Hastaların Sağlık Okuryazarlığının ve Kullanılan Eğitim Materyallerinin Sağlık
Okuryazarlığına Uygunluğunun Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Ankara. Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2011.

34-90.

Unıted Natıons
Educatıonal Scientific and Cultural Organization (Unesco). The Global Literacy
Challenge A Profile of Youth and Adult Literacy at the Mid-point of the United
Nations Literacy Decade. 2003 – 2012. Retrieved July 31, 2017, from http:// http://unesdoc.unesco.org/images/0016/001631/163170e.pdf.  

 

Waverıjn G,
Heıjmans M, Spreeuwenberg P & et al. 
Associations Between Neighborhood Social Capital, Health Literacy, and
Self-Rated Health Among People With Chronic Illness. Journal of Health
Communication 2016; 21: 36–44.

Williams MV,
Davıs T, Parker RM & et al. The Role of Health Literacy in
Patient-Physician Communication. Family Medicine 2002;34(5): 383-389.

 

Wolf M S,
Gazmararian J A, Baker DW. Health Literacy and Health Risk Behaviors Among
Older Adults. American Journal of Preventive Medicine 2007;32(1);19–24.

Wolf MS, Curtis
LM, Wilson EA & et al.   Literacy
Cognitive Function and Health Results of The Lit Cog Study. J. Gen Intern Med.
2012;27: 1300-1307.

 World Health Organization. (2013). Health
literacy: The solid facts. Editors: Ilona Kickbusch, Jürgen M. Pelikan,
Franklin Apfel & Agis D. Tsouros. Retrieved July 31, 2017, from http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0008/190655/e96854.pdf.

World Health Organization.
Active ageing: A policy framework. 2002. Retrieved
July 31, 2017, from http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/67215/1/WHO_NMH_NPH_02.8.pdf.

World Health Organization.
The Determinants of Active Ageing: Understanding the Evidence 2007. Active
Ageing: A Policy Framework Geneva. Retrieved July 31, 2017,
from http://www.who.int/ageing.

Yılmaz F, Çolak
YM, Ersoy K. Sağlık Okuryazarlığının Hasta Hekim İletişimi Üzerine Etkisi. IV.
Sağlık ve Hastane İdaresi Kongresi Antalya 2010.

 

Yılmazel G,
Çetinkaya F. Sağlık Okuryazarlığının Toplum Sağlığı Açısından Önemi. TAF
Preventive Medicine Bullletin 2016;15(1):69-74· Retrieved July 31, 2017, from  https://www.researchgate.net/publication/299436169.

 

Anahtar Kelimeler

Sağlık okuryazarlığı, sağlık durumu, kronik hastalık

Kaynakça

• 1-ADA. Standards of Medical Care in Diabetes—2012. Diabetes Care 2012;35: 11–63.
• 2- Aslantekin F, Yumrutaş M. Sağlık Okuryazarlığı ve Ölçümü.TAF Prev Med Bull 2014;13(4):327-334.
• 3-Aras Z, Bayık Temel A. Sağlık Okuryazarlığı Ölçeğinin Türkçe Formunun Geçerlilik ve Güvenirliğinin Değerlendirilmesi. F.N. Hem. Derg 2017; 25(2): 85-94.
• 4-Baker DW, Parker RM, Williams MV, & et al. Health Literacy and the Risk of Hospital Admission. J Gen Int Med 1998;13(12): 791-798.
• 5-Baker DW.The Mean in Hand the Measure of Health Literacy. International Medicine 2006; 21,878-883.
• 6-Bayık Temel A, Özsoy S, Uysal A, & et al Yaşlılarda Sağlık Anlayışı. Aile ve Toplum 2009; 4(16):95-105.
• 7-Beauchamp A, Buchbinder R, Dodson S, & et al. Distribution of Health Literacy Strengths and Weaknesses Across Socio-Demographic Groups: A Cross-Sectional Survey Using the Health Literacy Questionnaire (HLQ). BMC Public Health 2015; 15:67.
• 8-Bilir N. Sağlık Okuryazarlığı. Türk J Public Health 2014; 12(1): 61-68.
• 9-Brewer NT., Tzeng JP., Lillie SE., & et al. Health Literacy and Cancer Risk Perception: Implications for Genomic Risk Communication. Med Decis Making 2009;29: 157-166.
• 10-Canadian Council on Learning. Health Literacy in Canada Initial Result from The International Adults Literacy and Skills Survey. 2007. Retrieved July 31, 2017, from https://books.google.com.tr/books/about/Health_Literacy_in_Canada_Initial_Result.html?id=1n-PoAEACAAJ&redir_esc=y.
• 11-Çalıştır B, Dereli F, Ayan H & et al. Muğla il Merkezinde Yaşayan Yaşlı Bireylerin Yaşam Kalitelerinin İncelenmesi, Turkish Journal of Geriatrics, 2006;9(1): 30-33.
• 12-Çınarlı İ. Sağlık Enformasyonu ve Sağlık Enformasyonu ve Sağlık Okuryazarlığı. Galatasaray Sağlığa ve Sosyal Politikalara Bakış 2014;19 :20-25.
• 13-Dişçigil G, Tekinç N., Anadol Z & et al. Toplum İçinde Yaşayan ve Bakımevinde Kalan Yaşlılarda Polifarmasi. Türk Geriatri Dergisi 2006;9(3):117-121.
• 14-Doyle G, Cafferkey K, Fullam J. The European Health Literacy Survey: Results From Ireland. April 2012. Retrieved July 28, 2017, from http://healthliteracy.trinityseven.biz/wp-content/uploads/2010/11/EU-Health-Literacy-Survey-Full-Report.pdf.
• 15-Durusu-Tanrıöver M, Yıldırım H H , Demiray-Ready F.N& et al. Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Araştırması (1.Baskı), Sağlık-Sen Yayınları-25 Ankara (2014). Retrieved July 31, 2017, from http://www.sagliksen.org.tr/cdn/uploads/gallery/pdf/8dcec50aa18c21cdaf86a2b33001a409.pdf.
• 16-Eichler K, Wieser S, Brügger U., The Costs of Limited Health Literacy: A Systematic Review. International Journal of Public Health 2009;4(5);313-324.
• 17-Erengin H, Dedeoğlu N. Saglıgı Ölçmenin Kolay Bir Yolu: Algılanan Saglık. Toplum ve Hekim 1997;12(77):11-16. Eser E, Eser S, Özyurt B & et al. Perception of Quality Of Life by a Sample of Turkish Older Adults: Whoqol-Old Project Turkish Focus Group Results, Turkish Journal of Geriatrics 2005; 8(4): 169-183.
• 18-Eser S, Saatlı G, Eser E, Baydur H, Fidaner C. Yaşlılar İçin Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Modülü WHOQOL-OLD: Türkiye Alan Çalışması Türkçe Sürüm Geçerlilik ve Güvenilirlik Sonuçları. Türk Psikiyatri Dergisi 2010; 21(1): 37-48.
• 19-Federman A D, Wolf M S, Sofianou A & et al . Asthma Outcomes Are Poor Among Older Adults With Low Health Literacy. Journal of Asthma 2014; 51(2): 162-167.
• 20-Freedman DA, Bess KD, Tucker HA& et al. Public Health Literacy Defined.  American Journal of Preventive Medicine 2009; 36(5):446-51.
• 21-Gazmararian JA, Williams MV, Peel J & et al. Health Literacy and Knowledge of Chronic Disease. Patient Education Counseling 2003;51(3): 267-275.
• 22-Golin CE, Liu H, Hays RD & et al A Prospective Study of Predictors of Adherence to Combination Antiretroviral Medication. J Gen Intern Med 2002;17(10): 756-765.
• 23-Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü.“Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2013”.T.C. Kalkınma Bakanlığı ve TÜBİTAK, Ankara, Türkiye. 2014. Retrieved July 28, 2017, from http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tnsa2013/rapor/TNSA_2013_ana_rapor.pdf.
• 24-HLS-EU CONSORTIUM (2012): Comparative report of health literacy in eight EU member states. The European Health Literacy Survey HLS-EU, online publication: Retrieved July 31, 2017, from http://www.health-lıteracy.eu. Idler EL, Benyamaini Y. Self Rated Health and Mortality: A Review of Twenty Seven Community Studies. J. Health Society Behavior 1997;38: 21-37.
• 25-Ishikawa H, Kiuchi T. Health Literacy and Health Communication. BioPsychoSocial Medicine 2010;4: 18-21. Iwata I, Munshi MN. Cognitive and Psychosocial Aspects of Caring for Elderly Patients with Diabetes. Curr Diab Rep. 2009;9: 140-146.
• 26-Jessup R L, Osborne R H, Beauchamp A, & et al. Health literacy of Recently Hospitalised Patients: A Cross-Sectional Survey Using the Health Literacy Questionnaire (HLQ). BMC Health Services Research BMC series – open, inclusive and trusted 2017, 17:52 July 8, 2014. Retrieved July 31, 2017, from http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0008/190655/e96854.pdf.
• 27-Kaplan GA, Camaeho T. Perceived Health and Mortality: A Nine-year Follow-up of The Human Population Laboratory Cohort. Am .J.Epidemiol. 1983;117: 292-304.
• 28-Kickbusch I. “Improving Health Literacy in the European Union: Towards A Europe Of Informed and Active Health Citizens” “Improving Health Literacy – A Key Priority For Enabling Good Health in Europe.” European Health Forum Gastein 2004. Retrieved July 31, 2017, from http://www.infosihat.gov.my/infosihat/artikelHP/bahanrujukan/HE_DAN_ICT/PDF/Improving%20Health%20literacy.pdf.
• 29-Kim Y, Leventhol B, Koh Y & et al. School Bullying and Youth Violence: Causes or Consequences of Psychopathologic Behavior?. Arch. Gen Psychiatry 2006;63: 1035-1041.
• 30-Koskan A, Friedman D, Messias D. Health Literacy Among Hispanics: A Systematic Research Review (1992-2008). Hispanic Health Care Int. 2010;8(2): 65-76.
• 31-Kutner, M., Greenberg, E., Jin, Y, & et al. The Health Literacy of America’s Adults: Results From the 2003 National Assessment of Adult Literacy (NCES 2006–483). U.S. Department of Education. Washington, DC: National Center for Education Statistics, (2006) . Retrieved July 31, 2017, from https://nces.ed.gov/pubs2006/2006483.pdf.
• 32-Mancusa MJ. Health Literacy: A Concept / Dimensional Analysis. Nursing and Health Sciences 2008;10: 248-255.
• 33-Nielsen-Bohlman L, Panzer AM, Kindig DA. Health Literacy: ‘A Prescription to End Confusion. Committee on Health Literacy. Institute of Medicine of The National Academies. The National Academies Press Washington DC 2004: 65-81. Retrieved July 31, 2017, from https://tr.scribd.com/document/337217747/healthliteracy-pdf.
• 34-Nutbeam D. Health Literacy as a Public Health Goal: A Challenge for Contemporary Health Education and Communication Strategies into the 21st Century. Health Promotion International 2000;15(3): 9-11.
• 35-Özdemir H., Alper Z., Uncu Y., Bilgel N. Health Literacy Among Adults: A Study From Turkey. Health Education Research 2010;25(3): 464-477.
• 36-Özdoğan P Ş. Radyoterapi Alan Hasta ve Yakınlarının Sağlık Okuryazarlığı ve Gereksinimlerine Yönelik Öğretim Materyali Geliştirilmesi. Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 2014.
• 37-Paasche-Orlow MK, Riekert KA, Bilderback A, & et al. Tailored Education May Reduce Health Literacy Disparities in Asthma Self-management. Am J Respir Crit Care Med 2005;172: 980-986.
• 38-Paasche-Orlow MK., Wolf MS. The Causal Pathways Linking Health Literacy to Health Outcomes. Am J Health Behavior 2007;31: 19-26.
• 39-Pink B. Health Literacy in Australia. Canberre Time 2008:9-13. Safeer RS, Keenan J. Health Literacy: The Gap Between Physicians and Patients. American Family Physician 2005;72;3: 463-468.
• 40-Sequeira SS, Eggermont LH, Silliman RA & et al. Limited Health Literacy and Decline in Executive Function in Older Adults. J Health Commun. 2013;18 Suppl 1:143-157.
• 41-Sorensen K, Van den Broucke S, Fullam J & et al. (HLS-EU) Consortium Health Literacy Project European. Health literacy and Public Health: A Systematic Review and Integration of Definitions and Models. BMC Public Health 2012;25(12): 80.
• 42-Speirs KE, Messina LA, Munger AL & et al. Health literacy and nutrition behaviors among low-income adults. Journal of Health Care for the Poor and Underserved. 2012; 23: 1082-1091
• 43-Sykes S, Wills J, Rowlands G, & et al. Understanding Critical Health Literacy: A Concept Analysis. BMC Public Health 2013; 13(150):1-10. Retrieved July 31, 2017, from http://www.biomedcentral.com/1471-2458/13/150.
• 44-T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü Sağlığın Teşviki Daire Başkanlığı Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçekleri Güvenilirlik ve Geçerlilik Çalışması Edi: Pınar Okyay, Filiz Abacıgil Mayıs 2016. Avrupa Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği Türkçe Uyarlaması (Asoy-Tr), Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği-32 (Tsoy-32), Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Senaryo Ölçeği (Soy-Sen) Geliştirilmesi Ön Çalışması ISBN : 978-975-590-594-5, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 1025, Baskı : 1.
• 45-T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi Sözlüğü Bakanlık Yayın No: 814, Ankara1. Baskı Anıl Matbaacılık Nisan 2011.
• 46-T.C. Sağlık Bakanlığı. Sağlık okuryazarlığı eğitici eğitimi programı. Retrieved July 31, 2017, from http://www.saglik.gov.tr/TR,2638/saglik-okuryazarligi-icin-dugmeye-basildi.
• 47-T. C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çok Paydaşlı Sağlık Sorumluluğunu Geliştirme Programı Tedavi ve Rehabilite Edici Sağlık Hizmetlerinde Sağlık İletişiminin Geliştirilmesi Ankara, 2016 Bakanlık Yayın No: 1004. Retrieved July 31, 2017, fromhttp://www.thsk.gov.tr/dosya/birimler/cok_paydasli_saglik_sorumlugu/dokumanlar/cok_paydasli_saglik_sorumlulugu/tedavi/Saglik_iletisiminin_Gelistirilmesi.pdf.
• 48-Toci E, Burazeri G, Sorenson K, & et al. Health Literacy and Socioeconomic Characteristics Among Older People in Transitional Kosovo. British Journal of Medicine & Medical Research 2013;3(4): 1646-1658.
• 49-Tokuda Y, Doba N, Butler JP & et al. Health Literacy and Physical and Psychological Wellbeing in Japanese Adults. Patient Education and Counseling 2009;75: 411-417.
• 50-Tözün M, Sözmen M K. Halk Sağlığı Bakışı ile Sağlık Okuryazarlığı Smyrna Tıp Dergisi –48. Retrieved July 31, 2017, from http://smyrnatipdergisi.com/dosyalar_upload/belgeler/Sa%C4%9Fl%C4%B1k%20okuryazarl%C4%B1%C4%9F%C4%B11486417076.pdf.
• 51-U.S. Department of Education. National Center for Education Statistic 2006. The Health Literacy of America’s Adults Results From the 2003 National Assessment of Adult Literacy. Retrieved July 31, 2017, from https://nces.ed.gov/pubs2006/2006483.pdf.
• 52-U.S. Department of Health & Human Services Quick Guide to Health Literacy and Older Adults: Health Literacy and Older Adults. Retrieved July 31, 2017, from http://www.health.gov/communication/literacy/olderadults/literacy.htm.
• 53-U.S. Department of Health and Human Services. Healthy People 2010: Understanding an Improving Health. 2nd ed. Washington, DC: U.S. Government Printing Office, November 2000. Retrieved July 31, 2017, from http://www.healthypeople.gov/2010/document/pdf/uih/2010uih.pdf.
• 54- Uğurlu Z, Sağlık Kurumlarına Başvuran Hastaların Sağlık Okuryazarlığının ve Kullanılan Eğitim Materyallerinin Sağlık Okuryazarlığına Uygunluğunun Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara. Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2011.34-90.
• 55-Unıted Natıons Educatıonal Scientific and Cultural Organization (Unesco). The Global Literacy Challenge A Profile of Youth and Adult Literacy at the Mid-point of the United Nations Literacy Decade. 2003 – 2012. Retrieved July 31, 2017, from http:// http://unesdoc.unesco.org/images/0016/001631/163170e.pdf.
• 56-Waverıjn G, Heıjmans M, Spreeuwenberg P & et al. Associations Between Neighborhood Social Capital, Health Literacy, and Self-Rated Health Among People With Chronic Illness. Journal of Health Communication 2016; 21: 36–44.
• 57-Williams MV, Davıs T, Parker RM & et al. The Role of Health Literacy in Patient-Physician Communication. Family Medicine 2002;34(5): 383-389.
• 58-Wolf M S, Gazmararian J A, Baker DW. Health Literacy and Health Risk Behaviors Among Older Adults. American Journal of Preventive Medicine 2007;32(1);19–24.
• 59-Wolf MS, Curtis LM, Wilson EA & et al. Literacy Cognitive Function and Health Results of The Lit Cog Study. J. Gen Intern Med. 2012;27: 1300-1307.
• 60- World Health Organization. (2013). Health literacy: The solid facts. Editors: Ilona Kickbusch, Jürgen M. Pelikan, Franklin Apfel & Agis D. Tsouros. Retrieved July 31, 2017, from http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0008/190655/e96854.pdf.
• 61-World Health Organization. Active ageing: A policy framework. 2002. Retrieved July 31, 2017, from http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/67215/1/WHO_NMH_NPH_02.8.pdf.
• 62-World Health Organization. The Determinants of Active Ageing: Understanding the Evidence 2007. Active Ageing: A Policy Framework Geneva. Retrieved July 31, 2017, from http://www.who.int/ageing.
• 63-Yılmaz F, Çolak YM, Ersoy K. Sağlık Okuryazarlığının Hasta Hekim İletişimi Üzerine Etkisi. IV. Sağlık ve Hastane İdaresi Kongresi Antalya 2010.
• 64-Yılmazel G, Çetinkaya F. Sağlık Okuryazarlığının Toplum Sağlığı Açısından Önemi. TAF Preventive Medicine Bullletin 2016;15(1):69-74• Retrieved July 31, 2017, from https://www.researchgate.net/publication/299436169.