Zeyl Müferricü’l-Kürûb fî Ahbâri Benî Eyyûb’ta Sultan Baybars’a Dair Kayıtların Karşılaştırmalı Değerlendirmesi

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 423 - 444, 25.12.2025

Belma Dönmez

Öz

Hamalı kâtip İbnü’l-Muğayzel (ö.1302) İbn Vâsıl’ın “Müferricü’l-Kürûb fî Ahbâri Benî Eyyûb” adlı kitabına zeyil yazmıştır. Ömer Abdüsselâm Tedmurî’nin tahkik ettiği bu eser 1263-1296 yılları arasındaki Memlûk tarihini kapsamaktadır. Olayların bazılarını kısaca anlatmış olsa da dönemin diğer Memlûk tarihçilerinin kitaplarında bulunmayan bazı özgün bilgiler sunmuş olması onun kitabının önemini artırmaktadır. Ayrıca eserde birkaç mektup bulunmaktadır. Müellif sultanlarla emirler arasındaki yazışmalara yer vermiştir. Söz konusu mektupların bazıları ona aittir. İbnü’l-Muğayzel özellikle Sultan Baybars dönemindeki pek çok olaya yakından şahitlik etmiştir. Hama Emirinin sarayında görev yapmasından ötürü Emirle birlikte pek çok sefere iştirak etmiştir. Bu kitap sadece Memlûkler tarihi değil aynı zamanda Hama Eyyûbîleri tarihi açısından da pek çok bilgi içermektedir. İbnü’l-Muğayzel Baybars döneminde Antakya ve çevresinin fethinde, Elbistan Muharebesi’nde ve Sultanın Kayseri’ye gidişinde hazır bulunmuştur. Bu sayede olayları doğrudan gözlemleme imkânına sahip olan İbnü’l-Muğayzel hem bunlarla ilgili hem de diğer konularda bazı özgün bilgiler sunmuştur. Ayrıca Memlûk emirlerinden dinlediği olayları da nakletmiştir. Bu makalede, karşılaştırmalı kaynak analizi yöntemiyle İbnü’l-Muğayzel’in Baybars hakkında sunduğu bilgilerin özgün yönlerini ve eksikliklerini değerlendireceğiz.

Anahtar Kelimeler

Zeyl Müferricü’l-Kürûb fî Ahbâri Benî Eyyûb , İbnü’l-Muğayzel , Baybars , Memlûkler , Hama

A Comparative Evaluation of the Accounts Concerning Sultan Baybars in the Dhayl Mufarrij al-Kurūb fī Akhbār Banī Ayyūb

Öz

Ibn al-Mughayzel (d.1302), a scribe from Hamāh, wrote an addendum to Ibn Wāsıl’s “Mufarrij al-Kurūb fī Akhbār Banī Ayyūb”. This work, edited by ʿUmar ʿAbd al-Salām al-Tadmurī, covers Mamluk history between 1263 and 1296. Although the author provides only brief descriptions of some events, the fact that he includes original information not found in the works of other Mamluk historians of the period enhances the significance of the book. There are also a few letters in the work. The author included the correspondence between sultans and emirs. Some of these letters belong to him. Ibn al-Mughayzel witnessed many events especially during the reign of Sultan Baybars. Since he served in the court of the Amīr of Hamā, he participated in many expeditions with the Amīr. This book contains a lot of information not only about the history of the Mamluks but also about the history of the Ayyūbīds of Hamā. Ibn al-Mughayzel was present at the conquest of Antioch and its surroundings, the Battle of Elbistan and the Sultan’s departure to Kayseri during the reign of Baybars. In this way, Ibn al-Mughayzel, who had the opportunity to observe the events directly, provided some unique information on these and other issues. He also narrated the events he heard from Mamluk emirs. In this article, we will evaluate the original aspects and shortcomings of Ibn al-Mughayzel’s account of Baybars through a comparative analysis of primary historical sources.

Anahtar Kelimeler

Dhayl Mufarrij al-Kurūb fī Akhbār Banī Ayyūb , Ibn al-Mughayzel , Baybars , Mamluks , Hamā

Kaynakça

• Akkuş Yiğit, F. (2011). Memlûkler döneminde Çukurova (Tez No. 298312) [Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Altan, E. (2002). Kıbrıs Haçlı Krallığı (1191-1489). İçinde Türkler (Cilt 6). Yeni Türkiye Yayınları.
• Aslan, İ. (2023). İlhanlı-Ermeni ilişkileri (1220-1335) (Tez No. 813048) [Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Ayaz, F. Y. (2016). Memlük-Kıbrıs ilişkileri: Kıbrıs’ta ilk Türk hâkimiyeti. Türk Tarih Kurumu.
• Cobb, P. M. (2009). Review of Dhayl Mufarrij al-Kurūb fī Akhbār Banī Ayyūb, by ʿU. ʿA. Tadmurī (Ed.). Mamlūk Studies Review, 13(2), 163-164.
• Çelik, M. Y. (2021). Memlûkler döneminde Antakya (1268-1516). Kömen.
• Dönmez, B. (2025). Bir Memlük kaynağı zeyl Müferricü’l-kürûb fî ahbâri Benî Eyyûb ve değerlendirmesi (Tez No. 927521) [Yayımlanmamış doktora tezi, Ege Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Ebü’l-Fidâ. (1907). el-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer (Cilt 4). Matbaâtu’l-Huseynîye el-Mısrîyye. Erol, B. G. (2018, 1-5 Ekim). Memlûkler zamanında Kerek şehri [Bildiri sunumu]. XVIII. Türk Tarih Kongresi.
• Fazlullâh, R. (2022). Câmiu’t-tevârih (İlhanlılar kısmı) (İ. Aka, M. Ersan & A. H. Khelejani, Çev., 2. baskı). Türk Tarih Kurumu.
• Galstyan, A. G. (2023). Ermeni kaynaklarına göre Moğollar: XIII-XIV. yüzyıllara ait eserlerden alıntılar (İ. Kemaloğlu, Çev., 3. baskı).
• Gregory Abû’l-Farac. (1999). Abû’l-Farac tarihi (Ö. R. Doğrul, Çev., Cilt 2). Türk Tarih Kurumu.
• Haython, H. (1946). Gorigos senyörü Hetum vekâyinâmesi (1076-1307) (H. D. Andreasyan, Çev.). TTK Kütüphanesi No. 69. (Yayımlanmamış tercüme).
• İbn Abdüzzâhir. (2021). Kâtibinin gözünden Sultan Baybars (A. Usta, Çev.). Yeditepe.
• İbn Aybek ed-Devâdârî. Kenzü’d-dürer ve câmi’u’l-gurer. el-Mektebetü’ş-Şâmile.
• İbn Şeddâd. (1941). Baypars tarihi: al-Melik al-Zâhir hakkındaki tarihin ikinci cildi (Ş. Yaltkaya, Çev.). Maarif Matbaası.
• İbnü’l-Muğayzel. (2004). Zeyl Müferricü’l-kürûb fî ahbâri Benî Eyyûb (Ö. A. Tedmurî, Thk.). el-Mektebetü’l-Asrîyye.
• İbnü’s-Sukâî. (1974). Tâlî kitâbi vefeyâti’l-aʿyân (J. Sublet, Nşr. ve Trc.).
• Kanat, C. (1999). Memlûkler’in Baybars zamanındaki (1360-1377) Suriye-Çukurova siyaseti ve bu siyasetin Çukurova’nın Türkleşmesindeki rolü [Bildiri sunumu]. III. Uluslararası Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni.
• Kanat, C., & Burçak, D. (2013). Sorularla Haçlı seferleri (1. baskı). Yeditepe.
• Makrîzî. (1936). es-Sülûk li-ma‘rifeti düveli’l-mülûk (M. M. Ziyâde, Nşr., Cilt 1/2).
• Polat, H. (1997). et-Tuhfetu’l-mulûkiyye fi’d-devleti’t-Turkiyye (Tez No. 62608) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Rabuni, V. (2023). Rubenyanların tarihi: Orta Çağ’da Ermeniler, Moğollar, Memlükler, Bizans ve Selçuklular (İ. Aslan, Çev.). Post.
• Safedî. el-Vâfî bi’l-vefeyât (Cilt 21). Dârü’l-İhyâ et-Turâs el-Arabî.
• Sublet, J. (2024). The Sultan Baybars: A romance hero breaks his links. Diogenes, Advance online publication, 115-128.
• Şâkir Mustafa. (1992). et-Târîhu’l-Arabî ve’l-mü’errihûn (Cilt 4).
• Şeşen, R. (2021). Haçlılar ve Moğollar önünde Sultan Baybars (3. baskı). Yeditepe.
• Üstün, E. (2018). Memlûk Devleti’nin Kıbrıs’ı hâkimiyeti altına alması. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, 1(1), 26-42.