“Azerbaycan” Gazetesine Göre Türk Ocakları Bakü Şubesi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri (1918-1920)

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 353 - 374, 25.12.2025

Oder Alizade , Mehmet Fatih Sansar

Öz

Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin resmî yayın organı olan “Azerbaycan” gazetesi, 15 Eylül 1918 ile 28 Nisan 1920 tarihleri arasında yayımlanmış olup, ilk dört sayısı Gence’de, sonraki sayıları ise Bakü’de basılmıştır. Bu süre zarfında toplam 443 sayı yayımlanan gazete, dönemin siyasi, toplumsal ve kültürel gelişmelerini aktaran önemli bir basın organı olmuştur. 1920 yılında Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin Sovyetler Birliği tarafından işgal edilmesi ve Azerbaycan’da Sovyet rejiminin kurulmasıyla birlikte Azerbaycan gazetesinin yayın faaliyeti sona erdirilmiştir. “Azerbaycan” gazetesi, yalnızca Azerbaycan’daki gelişmeleri değil, aynı zamanda Osmanlı Devleti’nde ve dünya genelinde meydana gelen siyasi ve toplumsal olayları da okuyucularına aktarmıştır. Türk Ocakları, 1918 yılından itibaren “Azerbaycan” gazetesinde kendine geniş bir yer bulmuş; İstanbul’daki faaliyetleri, Azerbaycan’da bir şube açılmasının önemi ve gerekliliği, toplum karşısındaki sorumlulukları ve üye kayıtları gibi konular gazetede ayrıntılı olarak işlenmiştir. Türk Ocakları’nın Bakü şubesi, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin işgal edilmesiyle birlikte 1920 yılında Sovyet yönetimi tarafından yeniden kapatılmıştır. Bu çalışmada, “Azerbaycan” gazetesinde Türk Ocakları ile ilgili yayımlanan haber, makale ve beyanatlar incelenerek, Azerbaycan basınında Türk Ocakları’nın nasıl yer aldığı, Azerbaycan Hükümeti’nin Türk Ocakları’na bakışı ve Bakü şubesinin faaliyetleri ele alınacaktır. Ayrıca, Azerbaycan Cumhuriyeti örneğinden hareketle Türk Ocakları’nın Türk Dünyasındaki yeri ve önemi de tartışmaya açılacaktır.

Anahtar Kelimeler

“Azerbaycan” gazetesi , Türk Ocakları , Türk Ocakları Bakü Şubesi , Azerbaycan Halk Cumhuriyeti , Milliyetçilik

The Establishment and Activities of the Baku Branch of the Turkish Hearths According to the Newspaper Azerbaycan (1918-1920)

Öz

The newspaper Azerbaycan, the official publication of the Azerbaijan Democratic Republic, was published between September 15, 1918, and April 28, 1920. While its first four issues were printed in Ganja, the subsequent issues were published in Baku. With a total of 443 issues released during this period, Azerbaycan became a significant press organ that conveyed the political, social, and cultural developments of its time. The newspaper ceased publication in 1920 following the Soviet invasion of the Azerbaijan Democratic Republic and the establishment of Soviet rule in the country. Azerbaycan did not limit itself to reporting on domestic events alone; it also covered political and social developments in the Ottoman Empire and around the world. From 1918 onwards, the activities of the Turkish Hearths (Türk Ocakları) received considerable attention in the paper. Topics such as the organization’s activities in Istanbul, the necessity and significance of opening a branch in Azerbaijan, its responsibilities toward society, and membership registration were discussed in detail. The Baku branch of the Turkish Hearths was closed in 1920 by the Soviet authorities following the occupation of the Republic. This study examines the news articles, commentaries, and declarations about the Turkish Hearths published in Azerbaycan, with the aim of analyzing how the organization was portrayed in the Azerbaijani press, the Azerbaijani government’s perspective on it, and the activities of the Baku branch. Additionally, drawing from the case of the Azerbaijan Republic, the role and significance of the Turkish Hearths within the broader Turkic World will also be discussed.

Anahtar Kelimeler

“Azerbaijan” Newspaper , Turkish Hearths , Turkish Hearths Baku Branch , Azerbaijan Democratic Republic , Nationalism

Kaynakça

• Akarslan, Z. (2022). Azerbaycan’da hapsedilmiş bir aydın: Ahmed Bey Pepinov (1893-1938). Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 22(1), 1-19.
• Akarslan, Z. (2024a). Azərbaycan gazetesine göre “Karabağ’ın son günleri”. ETÜT Dergisi, 9, 76-85.
• Akarslan, Z. (2024b). Azerbaycan’da bağımsızlığa adanmış bir ömür: Fethali Han Hoyski (1875-1920). Gazi Türkiyat, 34, 129-149.
• Akarslan, Z. (2025). Azerbaycan siyasi tarihinde Fethali Han Hoyski (1875-1920). Tesam Yayınları.
• Akçuraoğlu, Y. (2009). Türk Yılı 1928 (A. Tekin ve A. Z. İzgöer, haz.). Türk Tarih Kurumu.
• Akyüz, Y. (1986). Türk Ocakları. Belleten, 50(196), 201-228.
• Aşırlı, A. (2016). Türk Ocağı Azerbaycan’da. Türk Ocakları İstanbul Şubesi.
• Aşırlı, A. (2023). Azərbaycan Mətbuat Tarixi (1875-1920). Elm və Təhsil.
• Aydın, S. (2010). Modernleşme ve milliyetçilik (2. bs.). Gündoğan.
• Azerbaycan Gazetesi. (1918-1919). Sayılar: 8, 9, 15, 23, 32, 33, 35, 37, 38, 39, 40, 47, 50, 52, 53, 55, 57, 68, 127, 158, 258, 276, 280.
• Azerbaycan Respublikası Devlet Arşivi (ARDA) (Bakü). f. 894, siy. 10, iş. 192; f. 897, op. 1, d. 22a, l. 4; f. 897, op. 1, d. 22, l. 21-22.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) (İstanbul), Hariciye Nezareti, Siyasi Kalemi (HR. SYS): nr. 2372/1/7; nr. 2398/2.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), fon kodu: 930-1-0-0, yer kodu: 3-39-1.
• Georgeon, F. (2023). Osmanlı-Türk modernleşmesi 1900-1930 (A. Berktay, çev.; 6. bs.). Yapı Kredi Yayınları.
• İme, G. (2025). Mehmet Emin Resulzâde’nin İstanbul’daki diplomatik misyonu (Haziran-Ekim 1918). Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 25(1), 1-34.
• Kerimli, T. (Ed.). (2021-2025). Azərbaycan qazeti (Transliterasiya) (M. Genceli ve A. Ağaoğlu ile). ADA Universiteti.
• Landau, J. M. (1999). Pantürkizm (M. Akın, çev.). Sarmal.
• Mahmudov, Y. (Ed.). (2005). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası (C. 2).
• Meyer, J. H. (2021). İmparatorluk arası Türkler (1856-1914) (R. Akman, çev.). Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Nalbantyan, Z. V. (2011). Ermeni cephesinden Panturanizm. Doğu Kütüphanesi.
• Nusretoğlu, T. (2022). Bağımsızlığının ilk yıllarında Azerbaycan’ın sosyo-kültürel öze dönüş süreci ve Türkiye’nin rolü. Karadeniz Araştırmaları, 19(73), 1-11.
• Nüsrətoğlu, T., ve Nəcəf, N. Ə. (2024). Türk dövlətləri və mədəniyyətləri tarixi. Çapar.
• Önen, N. (2005). İki Turan: Macaristan ve Türkiye’de Turancılık. İletişim.
• Özdoğan, G. G. (2019). “Turan”dan “Bozkurt”a: Tek Parti döneminde Türkçülük (1931-1946). İletişim.
• Sarınay, Y. (1994). Türk milliyetçiliğinin tarihi gelişimi ve Türk Ocakları 1912-1931. Ötüken.
• Seyhan, Ö. (2024). İkinci Dünya Savaşı yıllarında sağ ve sol cenahta milliyetçilik ve hümanizm anlayışı: Türk Yurdu ve Yurt ve Dünya dergisi kıyaslaması. Atatürk Yolu Dergisi, (74), 182-198.
• Seyhan, Ö. (2025). Türk milliyetçilerini birleştirme hedefine yönelik bir ülkü hareketi: Mefkûre dergisi. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7(13), 129-152.
• Seyhan, Ö. (2025). Türk Ocaklarının ikinci döneminde din, laiklik, ahlak ve bilim tartışmaları (1949-1970). Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 13(43), 146-167.
• Tanrıöver, H. S. (1987). Dağ yolu I (F. Tevetoğlu, haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Türk Yurdu. (1918). 7(161)