On a Different Use of the Word “Boy” in the Dede Korkut Narratives

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 403 - 422, 25.12.2025

Aslıhan Dinçer

https://doi.org/10.32449/egetdid.1770483

Öz

This article deals with one of the uses of the word “boy”, frequently encountered in the Dede Korkut narratives, that has remained insufficiently clarified within its polysemous range up to the present. The study is based on the thesis that the word, in certain contexts, exceeds its commonly known meanings by denoting a special unit positioned around the lord and responsible for his security; thus, it should be considered a component of military terminology. When employed with this meaning the word is invariably associated with groups such as “forty heroes,” “forty maidens,” or “three hundred heroes”; it appears within fixed syntactic patterns; it co-occurs with semantically overlapping verbs; and it typically becomes prominent in scenes where security and stability are undermined or where strategic significance is at stake. The aim of the study is to elucidate the contextual and historical dimensions of this particular usage and to demonstrate that what has often been intuitively interpreted in the relevant scholarship as the meaning “side” in fact bears the traces of a distinct military term. Accordingly, the study first evaluates the relevant textual witnesses and their reception in the literature, and subsequently focuses on the syntactic conditions and historical background of the usage in question.

Anahtar Kelimeler

The Dede Korkut narratives , the word boy , the word yan , personal guard unit

Dede Korkut Anlatılarında “Boy” Sözcüğünün Farklı Bir Kullanımı Üzerine

Öz

Bu makale, Dede Korkut anlatılarında sıklıkla karşılaşılan “boy” sözcüğünün çok anlamlı görünümü içinde bugüne dek yeterince aydınlatılmamış bir kullanımı konu almaktadır. Çalışma, sözcüğün bazı bağlamlarda bilinen anlamlarının ötesine geçerek bağlı olduğu beyin etrafında konumlanan ve onun güvenliğini sağlamakla yükümlü özel birliği tanımladığı; dolayısıyla da askerî terminolojiye ait bir unsur olarak ele alınması gerektiği tezine dayanmaktadır. Sözcük bu anlamıyla kullanıldığında mutlaka “kırk yiğit”, “kırk kız” veya “üç yüz yiğit” gibi topluluklarla ilişkilendirilmekte; sabit söz dizimsel kalıplar içinde görünmekte; benzer anlamdaki fiillerle eşdizim oluşturmakta; ayrıca genellikle güvenlik ve istikrarın zedelendiği ya da stratejik önem teşkil eden sahnelerde dikkati çekmektedir. Çalışmanın amacı, bu özel kullanımın bağlamsal ve tarihsel boyutlarını açıklığa kavuşturmak ve ilgili yayınlarda daha çok sezgisel olarak “yan” anlamıyda karşılanan bu kullanımın aslında askerî bir terimin izlerini taşıdığını ortaya koymaktır. Bu doğrultuda öncelikle ilgili metinsel tanıklar ve bunların literatüre yansıma biçimleri değerlendirilecek; ardından söz konusu kullanımın söz dizimsel koşulları ve tarihsel arka planı üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut anlatıları , boy sözcüğü , yan sözcüğü , yakın koruma birliği

Kaynakça

• Alyılmaz, S. (2015). Dede Korkut kitabındaki bir sözcükten (boy) hareketle “bo, bu, abo, abu…” seslenme ögelerinin yapısı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(4), 1413-1424.
• Arat, R. R. (1939). Fatih Sultan Mehmed’in yarlığı. Türkiyat Mecmuası, 6, 286-322.
• Arat, R. R. (1987). Gazi Zahirüddin Muhammed Babur. Vekayi. Babur’un hâtıratı (Cilt 2). Türk Tarih Kurumu.
• Arat, R. R. (1992). Atebetü’l-hakâyık. Türk Dil Kurumu.
• Beveridge, A. S. (1922). The Bābur-nāma in English (Memoirs of Bābur) (Vol. 2). Luzac & Co.
• Boberg, F. (1954). Mongolian-English dictionary. Ejnar Munksgaard.
• Boratav, P. N. (1946). Halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği. Millî Eğitim.
• Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish (EDPT). Oxford University Press.
• Dəmirçizadə, Ə. M. (1999). Kitabi-Dədə Qorqud dilinin izahlı lüğəti. Elm.
• Dilçin, C. (1991). Mesʿūd bin Ahmed. Süheyl ü Nev-Bahâr: İnceleme-metin-sözlük. Atatürk Kültür Merkezi.
• Doerfer, G. (1965). Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen (Cilt 2). Franz Steiner Verlag.
• Ergin, M. (1969). Dede Korkut kitabı. Millî Eğitim Basımevi.
• Erzi, A. (1954). Akkoyunlu ve Karakoyunlu tarihi hakkında araştırmalar. Belleten, 18(70), 179-222.
• Gökyay, O. Ş. (1973). Dedem Korkudun kitabı. Millî Eğitim Bakanlığı.
• Gül, E. (2014). Babürname’de geçen askerî terimler üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 62(1), 27-104.
• Kaçalin, M. S. (2006). Dedem Korkut’un Kazan Bey Oğuz-nâmesi. Kitabevi.
• Kaçalin, M. S. (2017). Oğuzların diliyle Dedem Korkudun kitabı. Türk Dil Kurumu.
• Kaya, K. K. (2022). Anadolu Türk beyliklerinde savaş düzeni, sanat ve taktikleri (XIV. ve XV. yüzyıllar). Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 5(2), 164-182.
• Lessing, F. D. (1960). Mongolian-English dictionary. University of California Press.
• Lewis, G. (1974). The book of Dede Korkut. Penguin Books.
• Özcan, A. (1997). Hassa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 16, s. 394). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Özçelik, S. (2022). Dede Korkut Oğuz beylerinin destanlaşmış hikâyeleri. Ötüken.
• Öztürk, M. (2014). Ebu Bekr-i Tihranî. Kitab-ı Diyarbekriyye. Türk Tarih Kurumu.
• Pavet de Courteille, M. (1870). Dictionnaire Turk-Oriental. Imprimerie Impériale.
• Poppe, N. N. (2009). Mukaddimetü’l-edeb. Moğolca-Çağatayca çevirinin sözlüğü (M. S. Kaçalin, Çev.). Türk Dil Kurumu.
• Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuches der Türksprachen (VEWT). Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Rossi, E. (1952). II “Kitāb-ı Dede Qorqut” racconti epico-cavallereschi dei Turchi Oġuz tradotti e annotati con facsimile del ms. Vat. Turco 102. Città del Vaticano.
• Starostin, S., Dybo, A., ve Mudrak, O. (2003). Etymological dictionary of the Altaic languages (EDAL). Brill.
• Sümer, F., Uysal, A. E. ve Walker, W. S. (1991). The book of Dede Korkut. University of Texas Press.
• Thackston, W. (1993). Baburnama. Part two: Chaghatay Turkish text with Abdul-Rahim Khankhanan’s Persian translation. Harvard University.
• Tezcan, S. (1978). Dede Korkut kitabında boy boylamak, soy soylamak. İçinde Ö. A. Aksoy (Ed.), Armağan (s. 227-236). Türk Dil Kurumu.
• Tezcan, S., ve Boeschoten, H. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. Yapı Kredi.
• Tezcan, S. (2020). Topkapı Sarayı Oğuznamesi. Yapı Kredi.
• Türk Dil Kurumu. (1995). Tarama sözlüğü (Cilt 1).
• Türk Dil Kurumu. (1996). Tarama sözlüğü (Cilt 5).
• Türk Dil Kurumu. (2023). Türkçe sözlük.
• Vladimirtsov, B. Y. (t.y.). Moğolların içtimaî teşkilâtı. Moğol göçebe feodalizmi (A. İnan, Çev.). Türk Tarih Kurumu.
• Woods, J. E. (1999). The Aqquyunlu: Clan, confederation, empire (Rev. ed.). University of Utah Press.
• Yılmaz, Ö. (1997). Sibirya Türk lehçelerinde dönüşlülük zamiri. E. Gürsoy Naskali (Ed.), Sibirya araştırmaları içinde (s. 99-113). Simurg.
• Zeynalov, F., ve Əlizadə, S. (1998). Kitabi Dədə Qorqud. Yazıçı.