Gazipaşa’nın Balca Yaylası’nda Bulunan Kaya Üstü Arap Harfli Yazıtların Tanıtım ve Değerlendirmesi

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 607 - 618, 25.12.2025

İbrahim Şahin

Öz

Makale, varlığı, yayla sakinleri tarafından öteden beri bilinen ancak bilimsel anlamda 2023 yılında keşfedilen Balca Yaylası’ndaki (Gazipaşa / Antalya) Arap harfli iki yazıtın okunuşuna ve değerlendirmesine odaklanmaktadır. Türkiye sınırları içerisinde mimari eserlerde ve mezar taşlarında bu harfle yazılmış sayısız kitabeler bulunmakla birlikte dağ başlarında, moloz taşlara kazınmış yazıt örneğine rastlanmıyor oluşu, söz konusu yazıtları özel ve önemli kılmaktadır. Çalışma çerçevesinde, yazıtların epigrafik belgelemesi ve okuması yapılmış; okuma sonucunda, yazıtların buraya halka öğüt vermek amacıyla yazıldığı sonucuna varılmıştır. Yazıtlarda, hayatın geçiciliğini, ölümün ve ahiretin varlığının dile getiren birbirinin devamı iki şiir bulunmaktadır. Hece ölçüsüyle, halk diline yakın bir üslupla yazılmış şiirlerin sahibi ve kayaya kazıyan kişi kaynaklarda yer almayan Süleyman İbrahim adlı bir şahıstır. Tarih kısmı yıpranmış olan yazıtların Hicri 1302 ya da 1336 tarihine ait olduğu değerlendirilmiştir. Ayrıca, İslâm öncesi Türk kültüründe Runik Türk yazısı kullanılarak moloz taşlara yazı yazmanın çok sayıda örneği olduğu halde, Arap harfleriyle Anadolu’da bunun örneklerine rastlanmayışı (ya da nadiren rastlanıyor oluşu), Arap harflerine kutsiyet atfedilmesinden ve buna bağlı olarak bu alfabenin alelade yerlere yazılmasının uygun görülmemesinden kaynaklandığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Balca Yaylası , Gazipaşa , Arap harfli yazıt , ilk okuma , Süleyman İbrahim

Teşekkür

Balca yaylasındaki sakinlerden epigrafikların varlığını öğrenip bazı fotoğraf örnekleriyle bizleri haberdar eden ve bizi bölgeye davet ederek yaylaya ulaşımımızı sağlayan Anamur Orman Bölge Müdürü İsmail Gübeş’e bölgenin kültür tarihine ilgisi ve çalışmamıza katkısı dolayısıyla içten teşekkür ederim. Ayrıca bazı sözcüklerin okunması konusundaki fikirleri için Prof. Dr. Mehmet Temizkan’a, yazıtın tarihi konusundaki fikirleri için de Dr. Öğr. Üye. Ragıp Muhammed’e teşekkür ederim.

Introduction and Analysis of the Arabic-Script Inscriptions Found on Rocks in the Balca Plateau, Gazipaşa

Öz

This study focuses on the decipherment and analysis of two Arabic-script inscriptions located on the Balca Plateau (Gazipaşa/Antalya), whose existence had been familiar to local residents for many years but was not scientifically recorded until 2023. While numerous inscriptions inscribed with this script are found on architectural monuments and gravestones within Turkey, the lack of inscriptions carved into rubble on mountaintops makes these inscriptions special and significant. The study conducted epigraphic documentation and reading of the inscriptions, which concluded that they were inscribed here to counsel the public. The inscriptions contain two consecutive poems that express the transience of life and the existence of death and the afterlife. The author of the poems, written in a syllabic meter and a style close to the vernacular, and the person who inscribed them on the rock is a man named Süleyman İbrahim, whose existence is not mentioned in the sources. Although the dates on the inscriptions are worn, they are estimated to correspond to either 1302 or 1336 AH. In addition, it is concluded that although numerous examples of inscriptions on rubble stones written in the Runic Turkish script exist in pre-Islamic Turkish culture, the absence (or rarity) of comparable examples written in Arabic script in Anatolia is related to the sacred status attributed to Arabic letters and the resulting perception that using this alphabet in ordinary or mundane contexts was inappropriate.

Anahtar Kelimeler

Balca Plateau , Gazipaşa , Arabic script inscription , first reading , Süleyman İbrahim

Kaynakça

• Alyılmaz, C. (2007). (Kök) Türk harfli yazıtların izinde. Karam Yayıncılık.
• Demir, A. (2021). Urfa ve çevresi Eyyûbîler tarihi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• el-Bezzâr. (1979). Keşfü’l-estâr ‘an zevâ’idi’l-bezzâr. Er-risale.
• Ercilasun, A. B. (2015). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Akçağ Yayınları.
• Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Bizim Büro.
• Gedik, E. (2017). Germiyan beyi II. Yakub külliyesine ait taş vakfiye ve vakfedilmiş mülklerin ad ve bulundukları yer açısından değerlendirilmesi. M. Ersan & M. Şeker (Yay. Haz.), Germiyanoğulları Beyliği içinde. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Günay, V. (2005). Ali Yardım, Amasya Kaya Kitâbesi (Bâyezid Paşa İmâreti Vakfiyesi), Ankara 2004, Amasya Valiliği Kültür Yayınları, 9, XVI+157 s. Tarih İncelemeleri Dergisi, 20(1), 225-227.
• Keskin, M. Ç. (2016). Bayezid Paşa: Vezir, entelektüel, sanat hamisi. Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, 48, 1-37.
• Özsaray, M. (2019). Osmanlı belgelerinde kullanılan tarih türleri. Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi, I, 28-41.
• Othman, A., & Gorea, M. (2016). Une inscription runique centreasiatique à Sura (Moyen-Euphrate syrien): Présentation et observations préliminaires. Semitica et Classica, 9, 251-260.
• Şahin, İ. (2012). İçel/Gülnar’da eski Türklere ait yeni tespit edilmiş epigrafik belgeler: Tanıtımı ve ön değerlendirmesi. Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), 31, 275-300.
• Uysal, A. O. (2006). Germiyanoğulları Beyliğinin mimarî eserleri. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Tekin, T. (1997). Tarih boyunca Türkçenin yazımı (M. Ölmez, Yay. Haz.). Simurg.
• Tekin, Ş. (1993). Eski Türklerde yazı, kitap ve kağıt damgaları (R. Tûba Çavdar, Baskıya haz.). Eren Yayıncılık ve Kitapçılık.
• Temizkan, M. (2015). Türk halk şiirinde sureler ve ayetler. Kömen.
• Tütüncü, M. (2015, Mayıs). Türkiye’de en eski Türkçe kitabe Eskişehir Seyitgazi ilçesinde bulundu. Düşünce ve Tarih Dergisi, 16-23.
• Yazır, M. B. (1972). Medeniyet âleminde yazı ve İslâm medeniyetinde kalem güzeli-I. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.