İnanç ve Estetiğin Bütünleşmesi: İzmir Yapılarında “Maşallah” Yazılı Nazarlıklar

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 2, 223 - 238, 18.12.2017

Aygül Uçar

Öz

Bir halk inanışı
olan nazarın günlük yaşantımızda önemli bir yeri bulunmaktadır. İyi ve kötü her
türlü düşüncenin ilk çıkış noktası olarak kabul edilen gözün zararlı
etkilerinden korunmaya ve zararlarını yok etmeye çalışılması nazar inancının
ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Geçmişten günümüze nazara karşı çeşitli
objeler kullanılmış, çeşitli sözler söylenilmiş ve çeşitli uygulamalar
yapılmıştır. Bu uygulamalar sırasında yapılar da unutulmamış, türü ne olursa
olsun yapıların kötü bakışlardan korunması için binaların dışarıdan rahatlıkla
görülebilecek cephelerinde at nalı, nazar boncuğu gibi çeşitli objelere ve/veya
"Maşaallah", "Maşaallah Kane", "Ya Hafız" gibi
yazılara yer verilmiştir. İzmir ili merkezindeki yapılarda nazara karşı en çok
kullanılan kelime olan "Maşallah", farklı form, malzeme ve süsleme
özellikleriyle yapıları nazardan koruma işlevini üstlenmiştir.

Bu makalede
inançla estetiği bütünleştiren Maşallah nazarlıklarının, İzmir ili merkezindeki
örnekleri kapsamında genel bir şekilde tanıtılarak değerlendirilmeleri
amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İz, Ma, Na

Kaynakça

• ACAR, Türkan (2013).“Kemeraltı Çarşısı'ndaki Duvar Çeşmelerinin Bezeme Öğeleri Açısından İrdelenmesi”, Edebiyat Fakültesi Dergisi, XXX, S. 1, 1-18.
• ACIPAYAMLI, Orhan (1962). "Anadolu'da Nazarla İlgili Bazı Adet ve İnanmalar", Ankara Üniversitesi, Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, XX, 1-2, 1-40.
• AKÇORA, Elçin (2013). "Görece'de Nazar Boncuğu", Akdeniz Sanat Dergisi, 6 (11), 11-22.
• ASLANAPA, Oktay (1949). Osmanlılar Devrinde Kütahya Çinileri, İstanbul: Üçler Basımevi.
• AYGÖR, Erkan (2015). 19. Yüzyıl Sonu ve 20. Yüzyıl Başlarında Konya Evlerinin Mimari Gelişimi ve Değişimi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2015.
• BAYKAL ERTEM, Figen (2009). Dokumalarda Ve Takılarda Görülen Nazar Motifleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• BORATAV, Pertev Naili (1997). 100 Soruda Türk Folkloru, Gerçek Yayınları: İstanbul.
• ÇIBLAK, Nilgün (2004). “Halk Kültüründe Nazar, Nazarlık İnancı ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”, Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), 15, 103-125.
• DEMİRCİ, Doğan (2011). Isparta Evleri, Isparta Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları: Isparta.
• EKİCİ, M. - FEDAKAR, P. (2014). "Gelenek, Aktarma, Dönüşüm ve Kültür Endüstrisi Bağlamında Nazar ve Nazar Boncuğu." Milli Folklor Dergisi, 101, Ankara, 40-50.
• ERDEM, Mehmet (2010). "Zaman Tünelinde Doğunun Kraliçesi "Antakya"", Arodergi, 1, Temmuz-Eylül 2010, 8-29.
• ERSOY, Bozkurt (1991). İzmir Hanları, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• FRANGAKİS-SYRETT Elena (2002). 18. Yüzyılda İzmir’de Ticaret (1700-1820), (Çev. Ç. Diken), İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• GOFFMAN Daniel (1992). "XVII. Yüzyıl Öncesi İzmir”, Üç İzmir, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 71-83.
• GOFFMAN Daniel (1995). İzmir ve Levanten Dünya (1550-1650), (Çev. Ayşen Anadol ve Neyyir Kalaycıoğlu), İzmir ve Levanten Dünya (1550-1650), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• GÖK, Sevinç (2015). Kütahya Çini ve Seramikleri 2. Suna ve İnan Kıraç Vakfı Koleksiyonu, İstanbul: Pera Müzesi Yayını.
• GÜR, D. - SOYKAN, A. N. (2013). "Anadolu Kültüründe Nazar ve Nazarlıklar: Safranbolu Örneği", Türk Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 96-134.
• http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.59ae496f0aed69.05875298 “Nazar.” Güncel Türkçe Sözlük. Erişim tarihi: [5 Eylül 2017]. İLTER, Fügen (1992). Bir Anadolu Kenti İskilip, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İNAN Abdülkadir (1963). "Nazarlıklar", Türk Folklor Araştırmaları, 8, 169, Ağustos, 3138.
• KARAOĞLAN, Hamza (2000). "Kahramanmaraş'ın Nurhak İlçesinde Yaşayan Halk İnançları", Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5, Elazığ, 149-159.
• KAYABAŞI, N. - YANAR, A. (2013). "Türk El Sanatlarında Kullanılan Nazar Motifleri ve Alevilerde Nazar İnancı", Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 65, 169-184.
• KOŞAY, Hamit Zübeyr (1956). “Etnoğrafya Müzesindeki Nazarlık, Muska ve Hamailler”. Türk Etnoğrafya Dergisi, 1, 86-90.
• KUYULU, İnci (2000). “İzmir’de Cumhuriyet Dönemi Mimarisi”, Sanat Tarihi Dergisi, X, İzmir, 91-100.
• NEUMANN C. - TAMDOĞAN I. (2008). “Bilinmeyen Bir Cemaatin Portresi: Müslümanlar, Fikret Yılmaz’la Söyleşi”, İzmir 1830-1930 Unutulmuş Bir Kent mi?, (Çev. Işık Ergüden, der. Marie-Carmen Smyrnelis), İzmir, 61-72.
• ÖGER, Adem (2007). “İçel Yöresinde Nazarla İlgili İnanış ve Uygulamalar” 1. Uluslararası Türk Kültür Kurultayı Bildiri Kitabı, 4, 1561–1569.
• ÖNEY, Gönül (1972). “Anadolu Selçuklu Mimarisinde Avcı Kuşlar, Tek ve Çift Başlı Kartal”, Malazgirt Armağanı, Ankara, 139-172.
• ÖNEY, Gönül (1992). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ÖZBEK, Y. - ARSLAN C. (2008). Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri , Ankara.
• ÖZTÜRK, Emine (2005). Türk Kültüründe Nazar ve Antalya İlinin Akseki, Alanya, Manavgat İlçelerinde Bulunan Nazarlıklar, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• RICE, Tamara Talbot (1998). Bizans’ta Günlük Yaşam: Konstantinepolis Bizans’ın Mücevheri, (çev. Bilgi Altınok), İstanbul: Göçebe Yayınları. SAYAN, Yüksel (2001). Bitlis Evleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• SERİNSU, Ahmet Nedim - TAŞKIRAN Hüseyin İ. (2000). "Osmanlı Mimarisinde Kültürel İfadelerin Görsel Kullanımı", Dini Araştırmalar, 2, Ocak-Nisan 2000, 223-237.
• UÇAR, H. - UÇAR, A. (2014). “İzmir Kemeraltı Geleneksel Kent Dokusunda Konut Tipleri ve Cephe Tipolojisi”, Sanat Tarihi Dergisi, XXIII-1 (Nisan 2014), İzmir 2014, s. 67-81.
• ÜLKER Necmi (1994). XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda İzmir Şehri ve Tarihi: I. Ticaret Tarihi Araştırmaları, İzmir: Akadami Kitabevi.
• ÜRER, Harun (2010). “Midyat (Mardin) Evlerinde Cephe Düzenlemeleri”, XII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Sempozyumu (15-17 Ekim 2008 Çanakkale - Bildiriler), 240-247.
• YAŞAROĞLU, M. Kamil (2003). "Maşallah" maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, 28,104-105.
• YILMAZ ÖZKARSLI, Şirin (2010). Türk Kültüründe Tılsımlı Objeler, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.