Fa Hsien’in Türkistan’da Seyahati

Yıl 2015, Cilt: 15 Sayı: 1, 45 - 58, 01.05.2015

Dr. Kürşat Yıldırım

Öz

Çin kaynakları Türk tarihinin ana kaynaklarındandır. Bunlar bazen tek müracaat eseri oldukları için çoğu kez malûmatları mukayese imkânı bulunmamaktadır. Tarih tetkiklerinde en muteber Çin kaynakları yıllıklar olarak görülse de ansiklopedik kaynaklar, ilgili devirde yazılmış tarih, coğrafya, hukuk, felsefe, tıp vb. alanındaki kitaplar da bir o kadar mühimdir. Yine seyahatnâmeler ayrı bir yere sâhiptir. Her ne kadar seyahatnâmeler çoğu kez seyyahın şahsî müşahedelerinden ibaret olup derin bir vûkufiyeti haiz olmasa da birçok tarihî ve kültürel hakikatin yegâne kaynağıdırlar. Seyahatnâmeleri çok dikkatli okumak ve ilgili devrin diğer kaynaklarıyla mukayese etmek lâzımdır. Bu münâsebetle Türkistan tarihinin en mühim seyyahlarından biri olan Budacı keşiş Fa Hsien’in hacı olmak üzere 400 yılında Çin payitahtından yola çıkıp Hindistan’a giderken geçtiği Türkistan sahasındaki intibaları kayda değerdir. Bir din adamı olması sebebiyle diğer Budacılar gibi daha çok gittiği yerlerdeki Budacılık hakkında konuşmayı tercih eden Fa Hsien, V. yüzyılın hemen başındaki bazı Türkistan şehirlerindeki günlük hayatı, dinî vaziyeti capcanlı tasvir etmektedir. Seyyahın siyasî hadiselere pek temas etmemesi pek tabiidir. Fa Hsien Seyahatnâmesi’nin tahkikli ve şerhli eski Çince nüshasının Türkistan ile ilgili kısmını Çince metni ile kelimesi kelimesine sunmaya ve böylece tasvirlerdeki canlılığı aksettirmeye ve Çince ifadelerin birebir kontrolünü sağlamaya gayret ettik. Metinde izahata muhtaç noktaların diğer ana kaynaklarla mukayeseni yaptık. Çok zor bir iş olsa da seyyahın gittiği güzergâhın bir haritasını çıkarmaya çalıştık. Maksadımız Türkistan tarihi çalışmalarında istifade edilmek üzere bir tetkikli ve tenkitli bir ana kaynak temin etmektir

Anahtar Kelimeler

Fa Hsien, Türkistan, Seyahatnâme, Çin Kaynakları, Budacılık

Itinerary of Fa Hsien in Turkestan

Öz

Chinese sources are main sources for Turkic history. Because they are sometimes only sources, these have mostly no facility to compare with other sources. Despite Chinese annals are seen as the most reputable sources, encyclopedic, historical, geographical, philosophical, judicial etc. books written in the relevant times are also so important. Again, travelogues have a separate place. Although travelogues often contain personal observations of the traveler and not have deep knowledge, they are the only source for many historical and cultural truths. It is necessary to read travelogues carefully and to compare with other sources in the relevant times. On this occasion, Turkestan observations of Buddhist pilgrim Fa Hsien who is one of the most important travelers of Turkestan history are noteworthy. His trip began from Chinese capital, passed Turkestan and ended in India. As a cleric, Fa Hsien mostly chooses to talk about Buddhism of his observed places such as other Buddhists and lively describe daily life and religious attitude in Turkestan cities in the beginning of fifth century. It is so natural that the traveler does not touch of political events. We have tried to present the text word by word about Turkestan of old Chinese verificated and annotated copy of “Fa Hsien Travelogue”, to reflect vitality of imageries and to provide of exact control of the Chinese expressions. We made a comparison with the other main sources for explaining some necessary points in text. Although it is so difficult, we tried to make an itinerary map. Our purpose is to provide a studied and criticized main source for the studies about Turkestan

Anahtar Kelimeler

Fa Hsien, Turkestan, Travelogue, Chinese Sources, Buddhism