Dinsel Bağın Siyasalın Kuruluşunda Etkisi ve Şamanizm: Eski Türk Toplumu Bağlamında Değerlendirme

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 1, 97 - 111, 27.06.2018

Efe Baştürk

Öz

Siyasal bağın
tecessümünde kurucu bir etkiye sahip olduğu varsayılan dinsel bağ, topluluğun
kendisini anlamlandırmasında önemli bir işleve sahiptir. Dinsel bağın doğrudan
siyasal bağın kurucusu olduğunu öne süren yaklaşımlar, siyasal varoluşun
kökeninde ve nedeninde belli bir dinsel anlam bulunduğunu iddia ederler.
Gauchet ve Durkheim, dinsel bağın siyasal vasfını irdeledikleri eserlerinde,
toplulukların ilksel bağının dinsel olduğunu ve siyasal varoluşlarını bu dinsel
bağa göre tanımladıklarını öne sürmüşlerdir. Buna göre, kolektif varlığın
topluluk tarafından algılanışı, kolektif varlığı idrak edilebilir bir nesne
olarak kuran dinsel inanışa göre biçimlenir. Bunun açık anlamı, siyasal
varoluş, topluluğun bir aradalığını anlamlandıran dinsel inanç sistematiğinden
bağımsız düşünülemez. Gauchet ve Durkheim’ın kuramsal yaklaşımlarına dayanarak
hazırlanan bu makale, Türk toplumunun arkaik yapısını oluşturan Şamanizm
inancının kolektif-siyasal bağın dışında değil, tersine tam merkezinde olduğunu
iddia etmektedir. Buna göre, Şamanizm inancı, kolektif varoluşun dinsel
dizgesini oluşturduğu ve örgütlediği sürece, topluluğun siyasal bağını da
belirlemektedir. Eski Türk toplumlarında örgütlenme düzleminde görülen “doğa
ile uyum” şeması, topluluğun dinsel örgütlenmesi olan Şamanist inanç
düzleminden ayrı telakki edilmemelidir. Eski Türk toplumunun anahanlı yapısı
düşünüldüğünde, topluluğun, kendi içinde eşitsizlik içeren bir siyasal iktidar
mekanizmasına sahip olmayıp eşitlikçi bir kolektiviteyi içermesinde dinsel
bağın etkisi fark edilmelidir. Bu makalenin amacı, Şamanist inanç dizgesi ile
siyasal varoluş arasındaki etkileşimi ve ilişkiyi açıklamaktır. 

Anahtar Kelimeler

Siyasallık;, Dinsel Bağ;, Şamanizm;, Türk Mitolojisi, Anahanlılık

Kaynakça

• Abeles, M. (2012). Devletin Antropolojisi, çev. Nazlı Ökten, Ankara: Dipnot
• Balandier, G. (2010). Siyasal Antropoloji, çev. Devrim Çetinkasap, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları
• Bayat, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, Ankara: Ötüken
• Bayat, F. (2015). Türk Mitolojik Sistemi I: Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi, İstanbul: Ötüken
• Bayat, F. (2017). Kadim Türklerin Mitolojik Hikayeleri, İstanbul: Ötüken
• Buluç, S. (1968). “Şaman; Şamanizm”, Türk İslam Ansiklopedisi, Cüz 113, s. 321-335
• Clastres, P. (2011). Devlete Karşı Toplum, çev. Mehmet Sert ve Nedim Demirtaş, İstanbul: Ayrıntı
• Divitçioğlu, S. (1987). Kök Türkler (Kut, Küç ve Ülüg), İstanbul: Ada
• Durkheim, E. (2011). Dini Hayatın İlkel Biçimleri, çev. Fuat Aydın, Ankara: Eskiyeni Yayınları
• Eliade, M. (1990). Dinin Anlamı ve Sosyal Fonksiyonu, çev. Mehmet Aydın, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• Eliade, M. (1994). Ebedi Dönüş Mitosu, çev. Ümit Altuğ, Ankara: İmge
• Eliade, M. (1999). Şamanizm:İlkel Esrime Teknikleri, çev. İsmet Berkan, Ankara:İmge
• Gauchet, M. (2005). “Anlam Borcu ve Devletin Kökenleri: İlkellerde Din ve Siyaset”, Cemal Bali Akal (der), Devlet Kuramı (içinde), Ankara: Dost, s. 33-71
• Gökalp, Z. (2015). Tük Medeniyeti Tarihi, İstanbul: Ötüken
• Hassan, Ü. (1972). “Ölüm Cezası Sorunu: Kritik Bir Yaklaşım”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, XXVII (1), s. 75-116
• Hassan, Ü. (1983). “Tarih Öncesinden Tarihe Şamanlık”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 38 (1), s. 97-114
• Hassan, Ü. (2011). Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler, Ankara: Doğu Batı
• Hoppal, M. (2001). “Sibirya Şamanizminde Doğa Tapınımı”, çev. Gürbüz Erginer, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 41(1), s. 209-225 İnan, A. (1948). “Göçebe Türk Boylarında Evlatlık Müesseseleriyle İlgili Gelenekler”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, VI (3), s. 127-137
• İnan, A. (1972). Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: TTK Yayınları
• Karakaş, S. (2014). “Türklerin Orijinal Dinleri Meselesi”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, vol. 13(2), s. 463-477
• Lewellen, T. C. (2011). Siyasal Antropoloji, çev. A. Erkan Koca, Ankara: Birleşik
• Memmedov, C. B. (2002). “Eski Türklerde Gizli Tabiat Kuvvetlerine İnanma (İye İnancı)”, Türkler, c. 3, Ankara, s. 330–336.
• Morgan, L.H. (1994). Eski Toplum I, çev. Ünsal Oskay, İstanbul: Payel
• Morris, B. (2004). Din Üzerine Antropolojik İncelemeler: Bir Giriş Metni, çev. Tayfun Atay, Ankara: İmge
• Ögel, B. (1957). “Doğu Göktürkleri Hakkında Vesikalar ve Notlar”, TTKB, XXI (81), s. 81-137
• Rayman, H. (2016). Eski Türklerde Üç Din: Şamanizm Budizm Maniheizm, Ankara: Karınca Yayınevi
• Saydam, M. B. (2011). Deli Dumrul’un Bilinci: Türk-İslam Ruhu Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi, İstanbul: Metis
• Thomas, N. (1996). “Introduction”, Nicholas Thomas ve Caroline Humphrey (der), Shamanism, History and the State (içinde), Ann Arbor: University of Michigan Press, s. 1-13
• Yörükan, Y. Z. (2016). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri: Şamanizm, İstanbul: Ötüken