An Evaluation On The Concepts of False Friends or Semantic Change

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 2, 409 - 427, 25.12.2020

Asım Şenol

Öz

Anahtar Kelimeler

False Friends, Science of Translation, Semantic, Semantic Change, Dialect

Yalancı Eş Değerlik veya Anlam Değişmesi Kavramları Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Aktarma hataları içerisinde sıklıkla değinilen bir konu “yalancı eş değerlik” meselesidir. “Yalancı eş değerlik” kavramı birçok kaynakta bir dilin lehçeleri ve ağızları arasındaki kelimelerde oluşmuş anlam farklılıkları olarak ifade edilmektedir. Lehçe içi aktarma muhakkak ki dilden dile çeviriden farklılıklar içermektedir. Aslında bir dilin diyalektleri arasında kelimelerdeki anlam farklılaşmasından ileri gelen bu durumu “yalancı eş değerlik” terimiyle ifade etme konusu çalışmamızda tartışılmıştır. Bu durum dilden dile çeviride sıklıkla “false friends (yalancı eş değerlik)” tabiri ifade edilmektedir. Diyalektler bağlamında bu kavramın kullanılması veya dil içi kelime anlamlarının değişiminin yalancı eş değerlik olarak mı yoksa anlam değişmesi olarak mı ifade edilmesi gerektiği bir sorun teşkil etmektedir. Örnek olarak Türkmen Türkçesi metinlerinde “yaz” kelimesi “bahar, ilkbahar” anlamlarında kullanılırken Türkiye Türkçesinde “yaz” kelimesi “haziran, temmuz, ağustos” aylarını karşılamaktadır. Bu durum dilbilimsel bir bakış açısıyla “yalancı eş değerlik” kavramıyla mı yoksa anlam değişmesi kavramıyla mı ifade edilmelidir? Eğer yalancı eş değerlik kavramı ile ifade edilecekse diğer şive, ağız ve diyalektlerde de aynı kavramla mı ifade edilecektir ya da bu yalnızca bir anlam değişmesi midir? Bu doğrultuda Türkiye Türkçesi içerisinde kavramın doğru analiz edilebilmesi ve doğru yerde kullanılması için çalışmamızda yalancı eş değerlik ile ifade edilmiş lehçe çalışmaları analiz edilmiş ve bu çalışmalardaki örnekler incelenmiştir. Ayrıca çeşitli sözlükler dikkate alınarak ağızlar arasındaki kelime anlamlarının farklılaşmasına da örnekler verilecektir. Bunun yanı sıra anlam değişmeleri konusu da değerlendirmeye alınmış ve kavramın dilbilimi açısından doğru kullanılmasını amaçlayan bir çalışma yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yalancı Eş Değerlik, Çeviribilim, Anlambilim, Anlam Değişimi, Lehçe, Şive, Ağız

Kaynakça

• AKALIN, Şükrü Haluk ve diğerleri (2009). Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları.
• AKCA, Hakan (2017). Kumuk Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde Yalancı Eş Değerler, Türkbilig, 2017/33, Ankara: 91-132.
• AKSAN, Doğan (2009). Anlambilim, Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Ankara: Engin Yayın Evi.
• AKMAJİAN, A, DEMERS, R, FARMER, A, HARNİSH, R (2001). Linguistics, Cambiridge: MİT.
• AKTAŞ, Tuğba (2015). Deyimlerde Yalancı Eş Değerlik: Tatar Türkçesi – Türkiye Türkçesi Örneği, Turkish Studies, Volume 10/4: 1-16.
• ALKAN, Hanife (2012). Lehçeler Arası Aktarmalarda Yalancı Eş Değerler Sorunu (Türkiye Türkçesi-Özbek Türkçesi-Yeni Uygur Türkçesi Fiil Örneği), Turkish Studies, Volume 7/4: 671-688.
• ALKAYIŞ, Muhammet Fatih (2009). Çağdaş Türk Şiveleri Arasında Aktarma Meseleleri (Yeni Uygur Türkçesi-Türkiye Türkçesi Örneği), Turkish Studies, Volume 4/3: 1-16.
• BEŞEN DELİCE, Tuna (2013). Türkmen Türkçesinde Yalancı Eşdeğerler, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı 2/4: 131-146.
• CAN, Hüdayi (2008). Yalancı Eşdeğerler Açısından Dîvanü Lügati’t-Türkle Türkiye Türkçesi ve Türkmencenin Karşılaştırılması, Akademik Araştırmalar Dergisi, S. 39: 347-373.
• ÇAKMAK, Cihan (2014). Türkmen Türkçesinde Görülen Yalancı Eş Değer Kelimeler, Dede Korkut, Sayı 3(5): 15-53.
• ÇOLAK, Doğan (2014). Saha Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasındaki Yalancı Eşdeğerler, II. Genç Akademisyenler Sempozyumu - Bildirirler, Ankara: 595-625.
• DEMİR, Nurettin (1997). Bir Tuva Masalının Türkiye Türkçesine Aktarılması, Sibirya Araştırmaları: 379-389.
• DENİZER, Faik Utkan, (2007), Tarihî Metinleri Aktarma Problemleri – Dede Korkut Oguznâmeleri ve Türkiye Türkçesine Yapılmış Aktarmaları Üzerine Kelime Düzeyinde Bir İnceleme, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla:Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DİREKCİ, Bekir ve GÜLMEZ, Mevlüt, (2012), “Güney Azerbaycan Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eş Değerler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (32): 133-154.
• ELCAN, Abdullah (2010). Bir Karşılıklı Anlaşılabilirlik Problemi: Türkiye Türkçesi ile Azerbaycan Türkçesi Arasında Yalancı Eş Değer Kelimeler, III. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi -TUDOK2010/Ed.Ömür Ceylan. – İstanbul: 665-674.
• ERCİLASUN, A. Bican, (1999) [1992], “Türk Lehçelerinin Anlaşılmasında Dikkat Edilecek Noktalar”, (Dil Dergisi, Sayı:5, Mayıs), Türk Dünyası Üzerine İncelemeler (1999), Ankara: Akçağ Yayınları: 179-207.
• ERCİLASUN, A. Bican, (1999) [1994], “Lehçeler Arası Aktarma”, (Türk Dili, Sayı: 520, Nisan), Türk Dünyası Üzerine İncelemeler, (1999), Ankara: Akçağ Yayınları: 91-100.
• ERGÖNENÇ AKBABA, Dilek, (2007), “Nogay Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eş Değerler”, Bilig, 42: 151-176.
• ERSOY, Feyzi, (2007), “Çuvaş Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde Yalancı Eş Değerler”, Türkbilig, 2007/14: 60-68.
• ERTUĞ, Sadiye, (2007), Oğuz Grubu Türk Lehçelerindeki Hareket Fiillerinde Yalancı Eşdeğerlikler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun:Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GEDİK S., UÇAR İ. (2015). “Bålä Älişer” İsimli Eser Esasında Özbek Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arası “Yalancı Eş Değerlik” Üzerine Bir İnceleme, KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:12 Sayı:1, s. 114-126.
• GEDİKLİ, Yusuf, (1998), “Türk Lehçelerinden Metin Aktarma Yolları ve Metin Aktarmanın İlke ve Meseleleri”, II. Türk Dünyası Yazarlar Kurultayı - Bildiriler (8-10 Aralık 1994, Ankara), Ankara: İLESAM: 58-69.
• GÜLENSOY, Tuncer, (1998), “Türk Edebiyatları Arasında Aktarma ve Karşılıklı Yayın Sorunları”, II. Türk Dünyası Yazarlar Kurultayı (8-10 Aralık 1994 Ankara), Bildiriler, Ankara: Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği: 52-55.
• HAMZAYEV M.Y. (1962). Türkmen Diliniñ Sözlüği, Türkmenistan SSR Ilımlar Akademiyasınıñ Neşiryatı, Aşgabat-1962
• HİRİK, Erkan (2016). Ağızlarda Kelime Eşdeğerliği: Nevşehir Ağzı Örneği, II. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiri Metinleri, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Basımevi, Nevşehir: 497-515.
• İLKER, Ayşe, (1999), “Lehçeden Lehçeye Aktarma Üzerine Bazı Düşünceler”, 3.Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı 1996, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları:553-560.
• İSMAİL, Sabahattin (1998). “Türk Edebiyatları Arasında Aktarma ve KKTC’de Yayın Sorunu”, II. Türk Dünyası Yazarlar Kurultayı 8-10 Aralık 1994, Ankara: 72-77.
• KALDARBEK, Naymanbayev (1998). “Türk Edebiyatları Arasında Aktarma Sorunları”, II. Türk Dünyası Yazarlar Kurultayı 8-10 Aralık 1994, Ankara: 70-71.
• KARA, Mehmet, (2009), “Lehçeler Arası Aktarmalarda Temel Sorunlar”, Turkish Studies, 4/4: 1056-1082.
• KARAAĞAÇ, Günay (2009). Eşyazılılık, Eşseslilik ve Çok Anlamlılık, Dil, Tarih ve İnsan, İstanbul: Kesit Yayınları: 61-86.
• KARADOĞAN, Ahmet, (2004a), Türk Lehçeleri Arasında Aktarma Sorunları (Türkmen Türkçesi – Türkiye Türkçesi Üzerine Bir İnceleme),(Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KARADOĞAN, Ahmet, (2004b), “Türk Lehçeleri Arasında Yapı Eş Değerliliği ve Yalancı Eş Değer Yapılar”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, 20-26 Eylül 2004, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 1591-1604.
• KERİMOĞLU, Caner (2017). Kuram ve Uygulamalarla Dilbilim, Göstergebilim ve Türkoloji, Genel Dilbilime Giriş, Pegem Akademi Yayınları, Ankara: 2017
• KIRÖMEROĞLU, Nida (2011). Türkmen Türkçesi ve Türkiye Türkçesindeki Yalancı Eş Değerler, İstanbul Kültür Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• KİRİŞÇİOĞLU, Fatih (2006). “Türkmen Türkçesinden Türkiye Türkçesine Yapılan Aktarmalarda Karşılaşılan Bazı Problemler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.20, Konya: 21-35.
• MERHAN, Aziz (2012). “Türkçe ve Özbekçe Eş Sesli Sözcük Karşılaştırması”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.47, Erzurum: 1-16.
• ÖZÇOBAN, Y. (2014). Kazan Tatar Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasında Yalancı Eş Değerlik, VII. Uluslararası Türkoloji Konferansı Makaleleri, Kazan Volga Federal Üniversitesinin Alabuga Enstitüsü, Şubat 2014, Alabuga: 326-332.
• ÖZEREN, Mehmet, (2014), “Salar Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eşdeğer Sözcükler”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3/2: 111-127.
• ÖZKAN, Fatma (1999). Bugünkü Türk Lehçelerindeki İletişimi Zorlaştıran Kelimeler, III. Uluslararası Türk Dil Kurultayı 1996, Ankara: TDK Yayınları: 883-889.
• PECCEİ, J. S. (1999). Pragmatics, London-New York: Routledge.
• RESULOV, Asker (1995). Akraba Diller ve Yalancı Eş Değerler Sorunu, Türk Dili, S. 524, Ankara: 916-924.
• SULTANZADE, Vügar (2010). “Türk Dilleri ve Lehçeleri Arasında Benzeşimler Sözlüklerinin Hazırlanmasının Yöntem ve Prensipleri”, Bahçeşehir Üniversitesi, Türkiye’de ve Dünyada Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslararası Sempozyumu 4-6 Kasım 2010, İstanbul: 52-56.
• ŞAVK, Ülkü Çelik (2007). “Altaycada Eş Sesli Sözcükler”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II 24-29 Eylül 2000, Ankara: 1653-1693.
• SÜLEYMANOVA, Gulnara (2018). Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde Organ İsimleri İle Yapılan Deyimler (Rusça Ve İngilizce İle Karşılaştırmalı Çözümlenmesi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara: 2018.
• TOKATLI, Suzan (2004). “Türkiye Türkçesi ile Azerbaycan Türkçesindeki Eş Sesli Kelimeler Üzerine”, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.16, Kayseri: 141-156.
• TÜRKAY, Osman (1998). “Türk Edebiyatları Arasında Aktarma ve Karşılıklı Yayın Sorunları”, II. Türk Dünyası Yazarlar Kurultayı 8-10 Aralık 1994, Ankara: 56-57.
• UĞURLU, Mustafa (2000). “Türk Lehçeleri Arasında Aktarma Meseleleri ve ‘Abay Yolu’ Romanı”, Bilig, S.15, Ankara: 59-80.
• __________________ (2001). “Türk Lehçelerinin Aktarımında Valenz Sözlüklerinin Önemi”, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Uluslararası Sözlükbilim Sempozyumu Bildirileri [Yayımlayan: Nurettin Demir-Emine Yılmaz], Gazimağusa: 197-206.
• ___________________ (2004), “Türk Lehçeleri Arasında Kelime Eş Değerliği”, Bilig, Sayı: 29, Ankara: 19-30.
• ___________________ (2012), “Türk Lehçeleri Arasında Benzer Kelimelerin Eş Değerlik Durumu / On The Equivalence of The Smilar Words In Turkic Languages”, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. Mehmet Aydın Armağanı), Volume 7/4, Fall 2012.
• USTA, Çiğdem (2008). “Lehçeden Lehçeye Aktarma Sorunlarına Ek: İmlâ ve Noktalama Hataları / Addition To The Translation Problems Between Turkish Dialects: Spelling And Punctuation Mistakes”, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 3/6, Fall 2008.
• YAZICI ERSOY, Habibe (2012). Başkurt Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde Yalancı Eş Değerler, Ankara: Gazi Kitabevi.
• YETKİN, Nihal (2011). Partial False Friends in English-Turkish Translations: Diplomatic Texts, Hacettepe Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 28: 207-221.
• YILDIRIM, Hüseyin (2005). “Türkmen Türkçesindeki Aldatıcı Kelimeler”, Gazi Üniversitesi, I. Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 11-13 Mayıs 2005 Ankara: 765-792.
• YILDIZ, Hüseyin (2009). “Karay Türkçesinde Yalancı Eş Değer Kelimeler”, Gazi Türkiyat Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, S.5, Ankara: 611-659.
• ZAL, Ünal (2009). “Türk Lehçeleri Arasında Aktarma Meseleleri ve ‘İki Ağaç’ Şiir Kitabı Üzerine”, Gazi Türkiyat Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, S. 5, Ankara: 431-455. __________________ (2016). “Tarihi Metinlerde Aktarma Sorunları”, II. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiri Metinleri, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Basımevi, Nevşehir: 1499-1516.