Farabi’nin İdeal Yöneticisi ve Osmanlı Uleması

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 1, 59 - 82, 18.06.2021

Özgün Kabacaoğlu

Öz

Dünyada üretim biçimlerinin ve teknik şartların değiştiği, kurulu bilgi türlerinin sarsıldığı bir dönemde varlığını sürdüren Osmanlı Devleti ve hanedanı, tarımsal üretim ağırlıklı bir ekonomiden ve dünyadan, sanayi toplumlarına geçişin yaşandığı bir sürece tanık olmuşlardır. Bu süreç içerisinde hanedanın kesintisiz iktidarı ve devletin altı yüzyılı aşan ömrü de başlı başına bir başarı olarak değerlendirilebilir. Bu başarının temeli ise devletin de bina edildiği iki ayakta bulunur. Bu ayaklardan birisi gelenekçi kurumlar bir diğeri ise esnek yönetim anlayışıdır. Fakat bunlardan ilki esastır. O halde gelenekçi kurumlar ve bu gelenekçiliğin sürdürülmesi birincil önemdedir. Bu önemin nedeni ise en başta meşruiyet arayışı olarak kabul edilebilir ve bu nedenle devlet meşruiyetin sağlanmasına özel önem vermiştir demek makuldür ve de bu minvalde toplum tarafından da kabul edildiği anlaşılan Farabi’nin düşüncelerine özellikle dikkat edilmiştir. Bu husustan hareketle de devlet ve de hanedan, makbul kabul edilebilecek bilgilere vakıf olan alimleri yani ulemayı, gelenekçiliğini taşıyacak kurum olarak örgütlemiş, böylelikle Farabi’nin İdeal Devlet adlı başyapıtında tanımladığı ikinci ideal yönetici tipi ile kendi alim tipi yöneticisini özellikle benzer hale getirmeye çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

farabi, ideal devlet, farabi'de ideal yönetici, ulema, osmanlı

Farabi’s İdeal Administrator and Ottoman Ulemas

Öz

The Ottoman Empire had survived in a period when production styles and technical conditions changed in the world. In this period they had witnessed the developing of industrial societies. In this process, the protection of the Ottomans' regime should be accepted as a success in itself. The basis of this success depends on two main subjects which the state was also built on. These two subjects are firstly traditional institutions and secondly flexible management. However, the first subject is essential. Traditional institutions and maintaining this traditionalism are of primary importance. The reason for this importance can be considered as the search for legitimacy at first and therefore it is reasonable to say that the state has paid special attention to providing legitimacy and in this respect, special attention has been paid to the thoughts of Al - Farabi. Because Farabi's ideals accepts by the society at the are. From this point of view, the state and the dynasty organized the scholars -the ulema- who knew the adequate knowledge as an institution that would carry traditionalism, and thus tried to make the second ideal type of administrator defined by Farabi's Ideal State and his scholar type manager particularly similar.

Anahtar Kelimeler

Al Farabi, İdeal State, ulema, Farabi's ideal state, ottomans

Kaynakça

• Abou-El-Haj, Rifa’t Ali (2018). Modern Devletin Doğası: 16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu (2. baskı). Çev. Oktay Özel ve Canay Şahin. Ankara: İmge.
• Afyoncu, E. (2007). Nişancı. TDV İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/nisanci (15.06.2020).
• Aktaş, H. E. (2017). Osmanlı Şairlerine Göre İdeal Devlet Adamının Özellikleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 98–119. https://doi.org/10.20875/makusobed.301574
• Arsal, S. (1945). Farabi’nin Hukuk Felsefesi. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, (10), 620–634.
• Arslan, Ahmet (2019). İslam Feslefesi Üzerine. (3. Baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Aydınlı, Y. (2017), Farabi’de Tanrı İnsan İlişkisi (5. baskı). İstanbul: İz.
• Beyazıt, Y. (2014). Osmanlı İlmiye Mesleğinde İstihdam. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Demirel, D. (2014). Farabi’nin İdeal Devleti, Erdemli Şehir. Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 7(1), 358–369.
• Farabi. (2018). İdeal Devlet. Çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Fleischer, C. (1983). Royal Authority, Dynastic Cyclism, and "Ibn Khaldûnism" in Sixteenth-Century Ottoman Letters. Journal of Asian and African Studies. 18. 3-4. 198-220.
• Greene, M. Osmanlı Devleti ve Rumlar: 1453-1768. Çev. Z. Rona. İstanbul: Kitapyayınevi.
• Gür, R. (2015), Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadılık Müessesesi. Ed. Aryol Nihat. (1. baskı), İstanbul: Türkiye İşbankası Kültür.
• Güzel, M. (2016). Farabi’nin Alternatif Siyaset Kuramları. https://www.star.com.tr/acik-gorus/farabinin-alternatif-siyaset-kuramlari-haber-1087387/ (21.06.2020).
• Hezerfen Hüseyin Efendi. (1998), Telhîsü’l-beyân fî Kavânîn-i Âl-i Osmân. Ed. S. İlgürel. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Imber, C. (1990). Suleyman as Caliph of The Muslims: Ebu Suud's Formulation of Ottoman Dynastic Ieology. Soliman le Magnifique et son temps: Actes du colloque de Paris, Galeries nationales du Grand Palais 7-10 mars. Ed. G. Velinstein. Paris: Le Documentation Francaise.
• İhsanoğlu, E. (2019). Medreseler Neydi, Ne Değildi? Osmanlılarda Akli İlimlerin Eğitimi ve Modern Bilimin Girişi. İstanbul: Kronik.
• İnalcık, H. (2016). Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• İnalcık, H. (2017). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1, 1300-1600, Çev. Halil Berktay. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• İnalcık, H. (2019a). İki Karanın Sultanı, İki Denizin Hakanı, Kayser - i Rum: Fatih Sultan Mehemmed Han (2. baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• İnalcık, H. (2019b). The Ottoman Empire and Europe: The Ottoman Empire and Its Place in Europen History. İstanbul: Kronik.
• İpşirli, M. (2000). İlmiye. TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/ilmiye%0A (21.06.2020).
• İpşirli, M. (2001). Kapı Halkı. TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/kapi-halki%0A (20.06.2020).
• Kaya, M. (1995). Farabi. TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/farabi (21.06.2020).
• Kerslake, C. (1993). Celalzade Mustafa Çelebi. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/celalzade-mustafa-celebi%0A (19.06.2020)
• Kütükoğlu, M. S. (1994), "Defterdar", TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/derterdar (19.06.2020)
• Mücahid, H. T. (2012). Fârâbî’den Abduh’a Siyasi Düşünce. İstanbul: İz.
• Mumcu, A. (1994), Divan - ı Humayun. TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/divan-i-humayun%0A , (20.06.2020)
• Okumuş, E. (2005). Osmanlılarda Siyasal Bir Kurum Olarak Adalet Dairesi. Sosyal Bilimler Araştrıma Dergisi. 5. 45-51.
• Ortaylı, İ. (2001), Kadı. TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/kadi (20.05.2020)
• Ortaylı, İ. (2013), İlber Ortayli ile Tarihimizin Dünü ve Bugünü: Suriye ve Mısır 1. Bölüm. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=LHD8DnLOOyY, (21.06.2020).
• Öz, M. (2007), Reaya. TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/reaya (20.06.2020).
• Özcan, A. (2002). Köprülüzade Fazıl Ahmet Paşa. TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/kopruluzade-fazil-ahmed-pasa. (17.06.2020).
• Özcan. A. (2003). Fatih Sultan Mehmed, Kanuname - Ali Osman: Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin. İstanbul: Kitapevi.
• Pamuk, Ş. (2007), Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Sahillioğlu. (1991). Askeri, TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/askeri, (15.05.2020).
• Toksöz, H. (2007). Osmanlı Klasik Döneminde Felsefe ve Değeri. Değerler Eğitimi Dergisi. 5(13), 1223–154.
• Turan, Ş. (2002). Kemalpaşazade. TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/kemalpasazade#1. (17.06.2020).
• Unan, F. (2008). "Sahn- ı Seman". TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/sahn-i-seman%0A, (20.06.2020).
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988), Osmanlı Devlet Teşkilatında Kapıkulu Ocakları - 1 (8. baskı), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2014). Osmanlı Devletinde İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ülken, H. Z. (1950). Farabi ve Descartes. Taha Toros Arşivi. 8. Hilmi Ziya Ülken. http://hdl.handle.net/11498/30043
• Ülken, H. Z. (1957). Farabi ve İbni Sina’nın Garp Orta çağ Düşüncesi Üzerinde Tesirine Dair Yeni Bazı Münakaşalar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 6(1), 1. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000378
• Ülken, H. Z. (2000). İbn - i Sina'nın Felsefesi. İslam Feslefesi: Kaynakları ve Tesirleri. ihttps://cdn.istanbul.edu.tr/file/1CD58DF90A/77A387F45C00420890FC47603AA1214D?doi=
• Zilfi, M. C. (2008), Dindarlık Siyaseti Osmanlı Uleması Klasik Dönem Sonrası. Ankara: Birleşik.