Karakalpaks and Karakalpak Oral Culture in the Works of Russian Orientalist Writer Nikolay Karazin

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 1, 71 - 86, 13.06.2024

Muvaffak Duranlı

https://doi.org/10.32449/egetdid.1390059

Öz

Oriental studies, which began in Russia during the tsarist period, have enabled a rich accumulation of knowledge to be gained in this field over time. In addition to scientists, researchers from various fields interested in this field also contribute to this accumulation. Among such researchers, it is clear that soldiers, who are sent to Central Asia and other regions where Turkic communities have lived, are also engaged in oriental studies. Although the officers of this group made observations that primarily served the military purposes of Tsarist Russia, from time to time they also provided information about the people and communities of the region, recorded legends or tales, and preferred to report on clothing and daily life of the people. A special place in this group, defined as “military orientalists,” is occupied by Nikolai Nikolaevich Karazin. His most basic trait is his versatile personality. In addition to being a military man, Karazin is also known as an ethnographer, artist and writer, and his work in these three different fields holds a special place in Oriental studies. Karazin, who originally arrived in Central Asia as a soldier, later took part in scientific circles as a researcher, because he knew the region and its people well, brought everyday life into art through the paintings he painted, and revealed the wealth of oral creativity and the culture of these lands with their collections. For this reason, the article will focus on Karazin's life and his work in compiling the Karakalpak oral culture, as well as his way of demonstrating this cultural wealth in Russia.

Anahtar Kelimeler

Karakalpaks Karazin, orientalism, compilation, folktale

Rus Oryantalist Yazar Nikolay Karazin’in Çalışmalarında Karakalpaklar ve Karakalpak Sözlü Kültürü

Öz

Rusya’da çarlık döneminde başlayan Şarkiyat çalışmaları, zaman içinde bu alanda zengin bir birikim elde edilmesini sağlamıştır. Bu birikime bilim adamlarının yanı sıra bu alana ilgi duyan ve farklı alanlardan gelen araştırmacıların da katkısı söz konusudur. Bu tür araştırmacılar arasında Türk topluluklarının yaşadığı bölgelere görevli olarak giden askerlerin de Şarkiyat çalışmalarına destek verdiği görülmektedir. Bu grupta yer alan görevliler daha çok Çarlık Rusya’sının askeri amaçlarına hizmet eden gözlemleri gerçekleştirirken zaman zaman da bölgedeki halk ve topluluklarla ilgili bilgiler vermiş, bazen bir efsane veya masalı derlemiş, bazen halkın giyiminden ve gündelik yaşamından bahsetmeyi tercih etmişlerdir. “Askeri Şarkiyatçılar” olarak tanımlanan bu grup içinde Nikolay Nikolayeviç Karazin ayrı bir yerdedir. Onun en temel özelliği çok yönlü kişiliğidir. Karazin, asker olmasının yanı sıra etnograf, ressam ve yazar olarak da tanınmakta ve bu üç farklı alandaki çalışmalarıyla Şarkiyat çalışmalarında ayrı bir yer almaktadır. İlk başlarda asker olarak Orta Asya’ya gelen Karazin daha sonra bölgeyi ve bölgedeki halkları iyi bildiği için bilimsel çalışma gruplarında araştırmacı olarak yer almış, çizdiği resimlerle gündelik yaşamı sanata taşımış, derlemeleri ile bu topraklardaki sözlü kültürün zenginliğini ortaya koymuştur. Bu sebeple makalede Karazin’in hayatı ve onun Karakalpak sözlü kültürünü derleme çalışması ve bu kültürel zenginliği Rusya’da gösterme biçimi ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Karakalpak, Karazin, şarkiyat, derleme, masal

Kaynakça

• Acar, S. (2013). Rusya’dan Hindistan’a Bir Sergüzeşt: Afanasiy Nikitin ve Seyahatnamesi. Karadeniz Araştırmaları, 36, 71-82.
• Bashanov, M. K. (2005). Russkie Voennıe Vostokovedı do 1917 g., Biobibliografiçeskiy slovar. Moskva.
• Berezyuk, N. M. (2009). Karazin-Vnuk Karazina. Universitates: Nauka i prosveşçenie: nauçno-populyarnıy ejekvartalnıy jurnal, 2, 48-55.
• Dönmez Fedakar, P. (2008). Karakalpak Efsaneleri (İnceleme Metinler). İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Fedakar, P., & Allambergenova, İ. (2023). Karakalpak Türklerinin Masallarının Yapısal İncelemesi. İzmir.
• Jdanko, T. A., & Kamalov, S. K. (1980). Etnografiya Karakalpakov XIX-naçalo XX Veka (Materialı i İssledovaniya). Taşkent.
• Karazin, N. N. (1875a). Skazka o Jenskom Hanstve: Otrıvok iz zapisnoy knijki. Drevnyaya i Novaya Rossiya, 3(11), 290-294.
• Karazin, N. N. (1875b). Amu-Darinskaya Uçenaya Ekspeditsiya, III. Priroda i tipı Amu-Darinskoy Deltı. Niva. İllyustrirovannıy Jurnal Literaturı, Politiki i Sovremennoy Jizni, Peterburg, 3, 35-39.
• Karazin, N. N. (1875c). V Nizovyah Amu. Putevıe Oçerki. Vestnik Evropı, 651-691.
• Karazin, N. N. (1880). Kara-Djigit: Bılina Sredneaziatskih Koçevnikov. Niva, 40, 794-800.
• Karazin, N. N. (1895). Moi Skazki. S. Peterburg.
• Kazimirçuk, A. D. (2020). Podpis k risunku kak osobennıy janr orientalistkoy poyetiki N. N. Karazina (na primere podpisi k risunku “Volya Molitva). In Mediynıe protsessı v sovremennom gumanitarnom prostranstve: podhodı k izuçeniyu, evolyutsya, perspektivı (pp. 81-89). Moskva.
• Kerimoğlu, H. (2022). Ressam Nikolay Nikolayeviç Karazin Türkistan’da. Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, 420, 18-23.
• Koroviçenko, P. A. (1913). Karazin, Nikolay Nikolayeviç. In P. Sıtin (Ed.), Voennaya Entsiklopediya (Vol. 12, pp. 375-376). S. Peterbug.
• Mamedov, N. (2007). Karakalpakskaya Literatura. Bakü.
• Maslov, O. V. (1962). Obzor Russkih Puteşestviy i Ekspeditsiy v Srednyuyu Aziyu. Çast III. 1869-1880. Taşkent. Nurmuhamedov, M. K., Jdanko, T. A., & Kamalov, S. K. (1971). Karakalpaki, (Kratkiy Oçerk İstorii s Drevneyşih Vremen do Naşih Dney). Taşkent.
• Oteniyazov, P. J. (2015). K Voprosu Sbora, İzdaniya i İssledovaniya Karakalpakskih Narodnıh Skazok. Türkologiya, 1, 53-62.
• Prişçepova, V. A. (2011). İllyustrativnıe kollektsii po narodam tsentralnoy Azii vtoroy polovinı XIX-naçala XX veka v sobrannıh kunstkamerı. S.- Peterburg.
• Semenov, P. P. (1896). İstoriya Poluvekovoy Deyatelnosti İmp. Russkogo Geografiçeskogo Obşçestva. 1845-1895. S. Peterburg, c. II.
• Seydametova, G. U. (2013). Karakalpaki v istoçnikah posledney çetverti XIX-Pervoy Çetverti XX vv. Obrazovanie i innovatsionnıe İssledovaniya, 2, 23-26.
• Şafranskaya, E. (2015). Nikolay Karazin - Folklorist. Vestnik TvGU, 1, 277-282.
• Şafranskaya, E. (2016). Turkestanskiy tekst v russkoy kulture: kolonialnaya proza Nikolaya Karazina. S.Peterburg.
• Şafranskaya, E. F. (2019a). Jiznennıy Put Nikolaya Nikolayeviça Karazina. In Zabıtıe Pisateli (pp. 57-75). S. Peterburg.
• Şafranskaya, E. F. (2019b). Turkestanskiy Tekst Russkoy Kulturı, Karazin Aziya. Moskva, 525-596.
• Şafranskaya, E. F., & Volohova, T. V. (2020). Poetika Orientalizma: Povest Leonida Solovyeva ‘Koçevye’”. Vestnik RUDN. Seriya Literaturovedenie, 4, 648-656.
• Tolstova, L. S. (1971). Drevneyşie Yugo-Zapadnıe Svyazi v Etnogeneze Karakalpakov. Sovetskaya Etnografiya, 2, 25-37.
• Vasilyeva, İ. V., & Vasilyev, D. V. (2014a). Russkiy Turkestan v Literaturnıh Proizvedeniyah N. N. Karazina. Naukovedenie, 4, 1-12.
• Vasilyeva, İ. V., & Vasilyev, D. V. (2014b). Obrazı Jiteley Turkestana i Ego Zavoevateley v Literaturnıh Proizvedeniyah N. N. Karazina. Naukovedenie, 6, 1-17.