Budist Anlatı Metinleri Üzerine Eski Uygurca Fragmanlar

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 2, 525 - 548, 17.12.2024

Betül Özcan

https://doi.org/10.32449/egetdid.1458996

Öz

Eski Uygur edebiyatının büyük bir bölümünü oluşturan Budist metinler tripiṭaka (üç sepet) adı verilen Sanskritçe kitap külliyatına dâhildir. Söz konusu külliyat, Budist Uygur edebiyatının en hacimli ve bütünlüklü eseri olan Daśakarmapathaavadānamālā’yı (kısaca DKPAM) da içerisinde barındırmaktadır. Birbiriyle bağlantılı hikâyelerden meydana gelen bu eser on bölümden oluşmaktadır. Eserin her bir bölümü Budizm’deki on kötü davranış biçimini konu almaktadır: Canlı bir varlığı öldürmek, hırsızlık yapmak, zina etmek, yalan söylemek, iftira atmak, küfürlü ve kaba sözler söylemek, riyakârlık yapmak, kıskançlık yapmak, öfkelenmek ve aykırı fikirde olmak. Bu çalışmanın konusunu da oluşturan U 1988 ve bazı satırlarda U 1988 ile paralellik gösteren U 1984 numaralı fragmanlar, DKPAM’e ait metin parçalarıdır. U 1865 ve U 1866 numaralı fragmanlar ise hangi Eski Uygurca metnin parçası olduğu belirlenemeyen ancak türlü meselelerin işlendiği Budist anlatılardan oluşmaktadır. Söz konusu fragmanlar bugün Berlin Turfan Koleksiyonu’nda korunmaktadır. Budist anlatı metinlerine ait bu metin parçaları 100 satır hacminde olup arşiv numaraları şu şekildedir: U 1988 (T III T V 60b) + U 1984 (T III T V 57); U 1865 (T II Y 37) ve U 1866 (T II Y 37). Çalışmada bahsi geçen fragmanların yazı çevirimine, harf çevirisine, Türkiye Türkçesine aktarımına, metne ilişkin açıklamalarına ve sözlük/dizinine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, Budizm, Budist anlatı, masal, metin neşri

Etik Beyan

Yok.

Destekleyen Kurum

Yok.

Teşekkür

Yok.

Old Uyghur Fragments on Buddhist Narrative Texts

Öz

Buddhist texts, which constitute a significant portion of ancient Uyghur literature, are included in the entire Sanskrit book corpus called tripiṭaka (three baskets). The mentioned corpus also comprises Daśakarmapathaavadānamālā (briefly DKPAM), the most voluminous and comprehensive collection of Buddhist Uyghur literature. This work consists of ten chapters involving interrelated stories. Each section of the work discusses one of the following ten forms of sins in Buddhism: killing a living being, stealing, committing adultery, lying, slandering, using abusive and vulgar language, hypocrisy, envy, anger, and holding opposing opinions. The focus of this study, specifically the fragments numbered U 1988, and U 1984, some of which lines are parallel to U 1988, are the passages in the DKPAM. However, the fragments numbered U 1865 and U 1866 contain Buddhist narratives about various issues, whereas they are unknown to which Old Uyghur text they belong. These fragments are currently preserved in the Berlin Turfan Collection. These Buddhist narrative texts correspond to a volume of 100-line passages, and their archive numbers are as follows: U 1988 (T III T V 60b) + U 1984 (T III T V 57), U 1865 (T II Y 37), and U 1866 (T II Y 37). This study included the transcription, transliteration, translation into Turkish language, textual commentary, and dictionary/index of these cited fragments.

Anahtar Kelimeler

Old Uyghur, Buddhism, Buddhist narrative, story, text publication

Kaynakça

• Carling G. ve Pinault G.-J. (2023). Dictionary and Thesaurus of Tocharian A. Harrassowitz Verlag.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkisch. Oxford at the Clarendon Press.
• Edgerton, F. (1953). Buddhist Hybrid Sanskrit Grammar and Dictionary. c. II: Dictionary. Yale University.
• Elmalı, M. (2016). Daśakarmapathaavadānamālā (Giriş-metin-çeviri-notlar-dizin). Türk Dil Kurumu.
• Hirakawa, A. (1997). A Buddhist Chinese-Sanskrit Dictionary. Reiyūkai. JEBD = Japanese-English Buddhist Dictionary. (1979). Daitō Shuppansha.
• Karaman, A. (2022). Eski Türkçede İkilemeler. Türk Dil Kurumu.
• Laut, J. P. (2002). Die Zehn Gebote auf Alttürkisch: Betrachtungen zur Daśakarmapathaavadānamālā. Studies on the Inner Asian Languages 17 (s. 61-76). In: SIAL XVII.
• Monier-Williams, M. (1899). A Sanskrit-English Dictionary. Oxford University.
• Nadalyaev, V.; Nasilov D. M.; Tenişev E. R. ve Şçerbak A. M. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’. Izdat. Nauka, Leningradskoe Otd. (Akademiya Nauk SSSR. Institut Yazıkoznaniya)
• Nobel, J. (1958). Suvarṇaprabhāsottama-Sūtra. Das Goldglanz-Sūtra ein Sanskrittext des Mahāyāna-Buddhismus. Band 1: I-Tsing’s Chinesische Version Übersetzt, Eingeleitet, Erläutert und mit einem Photomechanischen nachdruck des Chinesischen Textes Versehen. E. J. Brill.
• Ölmez, M. (1997). Kurzer Überblick über die Buddhistische Übersetzungsliteratur in Alttürkisch. Eski Türk Budist Çeviri Edebiyatına Kısa Bir Bakış. Çağdaş Türk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış, Nevin Önberk Armağanı içinde ( s. 225-256). Simurg.
• Ölmez, M. (2017). Eski Uygurca İkilemeler Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 65(2), 243-311.
• Poucha, P. (1955). Institutiones Linguae Tocharicae. Pars I: Thesaurus Linguae Tocharicae Dialecti A. Státní Pedagogické Nakladatelství. (Monografie Archivu Orientálního XV.)
• Röhrborn, K. (1997-1998). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen Türkischen Texte aus Zentralasien 1-6. Steiner.
• Röhrborn, K. (2010). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen Türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung. I. Verben. Vol. 1. ab- - äzüglä-. Steiner.
• Soothill, W. E. ve Hodous, L. (1937). A Dictionary of Chinese Buddhist Terms: with Sanskrit and English Equivalents and a Sanskrit-Pali Index. Kegan Pauy, Trench, Trubner & Co.
• Şen, S. (2002). Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Türk Dil Kurumu.
• Uçar, E. (2009). Altun Yaruk Sudur V. Kitap. Berlin Koleksiyonundaki Fragmanların Transliterasyonu ve Transkripsiyonu Açıklamalar ve Dizin. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uzunkaya, U. (2021). Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 21(2), 421-438.
• Wilkens, J. (2016). Buddhistische Erzählungen aus dem alten Zentralasien: Edition der altuigurischen Daśakarmapathāvadānamālā. Teil 1. [Vorwort, Einleitung, Siglen der Handschrift und Konkordanzen, Edition]. Teil 2. [Edition, Faksimiles] Teil 3. [Glossar, Transliterationen, Abkürzungen, Literaturverzeichnis]. Brepols.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des altuigurischen (Altuigurisch-Deutsch-Türkisch): Eski Uygurcanın El Sözlüğü (Eski Uygurca-Almanca-Türkçe). Universitätsverlag Göttingen.
• DDB = Digital Dictionary of Buddhism, www. buddhism-dict.net (Erişim Tarihi: 01.02.2024)
• U 1988 (T III T V 60b): (ön sayfa): http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u1988seite1.jpg (arka sayfa): http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u1988seite2.jpg
• U 1865 (T II Y 37): (ön sayfa): http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u1865seite1.jpg (arka sayfa): http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u1865seite2.jpg
• U 1866 (T II Y 37): (ön sayfa): http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u1866seite1.jpg (arka sayfa): http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u1866seite2.jpg