Tea Drinking Traditional in Uzbekistan and Unpublished a Chayname

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 2, 609 - 625, 17.12.2024

Çetin Yıldız

https://doi.org/10.32449/egetdid.1520841

Öz

In Uzbek society, tea is one of the most consumed beverages and holds traditional characteristics in social life. This traditional structure is seen in the preparation of tea, the ingredients used, and its presentation. In Uzbek folk culture, many expressions and concepts related to tea, which holds traditional characteristics, have emerged in the Uzbek language. Tea has also been a subject in literary works. Few studies have been conducted on the tea tradition in Uzbek society both in Uzbekistan and Türkiye. The cultural aspect of tea has been overlooked in the studies conducted. This study consist of two main parts. In the first part, the tea culture in the Uzbek community living in Uzbekistan, including all the traditions related to the preparation, presentation and consumption of tea, is discussed. In the second part, a “chayname” registered with number 521/VII at the Uzbekistan Alisher Navoi Literature Museum, which has not been studied before, has been transferred to the Latin alfhabet and translated to Türkiye Turkish. This work, which is said to have been written in the 19th century, is important in two aspects. First of all, it points out the value given to tea in Uzbek culture and secondly this study seems to be academically untouched because no previous study has been done on it.

Anahtar Kelimeler

Tea drinking culture, choyname, Uzbekistan, teahouse, ulfet

Özbekistan’da Çay İçme Geleneği ve Yayımlanmamış Bir Çayname

Öz

Çay, Özbek toplumunun günlük yaşantısında en çok tüketilen içeceklerin başında gelmekte olup toplumsal yaşantıda geleneksel bir yapıya sahiptir. Bu geleneksel yapıyla çayın hazırlanışında, kullanılan malzemelerde ve ikramında karşılaşılmaktadır. Özbek Türkçesinde çay ile ilgili pek çok ifade ve kavram ortaya çıkmıştır. Çay aynı zamanda edebî eserlere de konu olmuştur. Hem Özbekistan’da hem de Türkiye’de Özbek toplumundaki çay geleneği ile ilgili az sayıda çalışma yapılmıştır. Yapılan çalışmalarda çayın kültürel boyutu göz ardı edilmiştir. Bu çalışma iki ana kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda Özbekistan’da yaşayan Özbek toplumunda çayın hazırlanışı, sunumu, tüketimi ile ilgili bütün gelenekleri içeren çay kültürü ele alınmıştır. İkinci kısımda ise Özbekistan Ali Şir Nevai Edebiyat Müzesi’nde 521/VII numara ile kayıt altına alınmış ve daha önce hakkında herhangi bir çalışma yapılmamış olan “çaynâme” Latin alfabesine aktarılmış ve dil içi aktarım yapılarak Türkiye Türkçesine çevrilmiştir. XIX. yüzyılda yazıldığı belirtilen bu eser Özbek kültüründe çaya verilen kıymeti göstermesi ve hakkında daha önce bir çalışma yapılmamış olması bakımından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Çay içme kültürü, Çaynâme, Özbekistan, çayhane, ülfet

Kaynakça

• Abaşin, S. (2020). Orta Asya’da çay: XVIII-XIX. yüzyıllarda bir içeceğin tarihi. (M. Ö. Duran, Çev.). Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 5(2), 170-205.
• Alaviye, M. (1972). Ak alma, kızıl alma: Özbek halk koşukları. Gafur Gulam Namıdegi Edebiyat ve Sanat Neşriyatı.
• Aydın, E. (2012). Cumhuriyet devri Türk şiirinde çay motifi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 30, 61-86.
• Coşar, A. M. (2006). Üç çay risalesi. Serander.
• Çalışır, G., Türkal, İ., Türten, B., Kütükoğlu, E. ve Özarslan, C. (2019). Çay içme kültürünün kişilerarası iletişime katkısı. Mavi Atlas, 7 (2), 54-87. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.586232
• Duman, M. (2005). Çay kitabı. Kitabevi.
• Hudayarov, M. (1993). Çayhorlık hikmetleri. Andican Neşriyatı.
• Hudayşukurov, T. (1995). Özbek milliy taomları. Şark Neşriyatı.
• Köprülü, F. (2003). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. (9. bs.). Akçağ.
• Mahmudov, K. (2011). Çayname. Okıtuvçı.
• Mirzayev, T. ve Huseinova, Z. (Ed.). (1989). Nurali. Gafur Gulam Namıdegi Edebiyat ve Sanat Neşriyatı.
• Muratoğlu, M., Kalafat, Y. ve Türkeroğlu, C. (1996). Özbekistan-Anadolu karşılaştırmalı Türk halk inançları. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Oğuz, B. (1976). Türkiye halkının kültür kökenleri I. İstanbul Matbaası.
• Saidbek, H. (Ed.). (2017). Özbek tili ve edebiyatı müzeyi kolyazmaları kataloğu: C. 2. Meriyus.
• Tekin, F. (2006). Muhammed Rıza Âgehî ve “çay” redifli bir gazeli. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 21, 129-134.
• Tuhliev, N. (Ed.). (2006). Özbek tilinin izahlı lügati: C. 4. Davlat İlmiy Nashriyoti.
• Tural, S. (Ed.). (2005). Türk dünyası edebiyat kavramları ve terimleri ansiklopedik sözlüğü: C. 4. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Yılmaz, A. (2019). Risâle fi’ş-şây ve’l-kahve ve’d-duhân. Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(1), 91-94.